به گزارش آتیه آنلاین به نقل از نیویورک تایمز؛ هم‌زمان، این اقدام به‌عنوان اهرمی تازه در روابط قدرت تحلیل می‌شود؛ نقطه‌ای که امنیت، فناوری و سیاست به‌طور بی‌سابقه‌ای تلاقی یافته‌اند. درحالی‌که جهان در جست‌وجوی جایگزین‌هایی برای این مواد معدنی کلیدی است، نظم فعلی تولید، استخراج و تجارت نیز در معرض بازآرایی‌های بنیادین قرار گرفته است.

چین در واکنش به افزایش تعرفه‌های تجاری آمریکا به‌ویژه در دوره ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ، گام تازه‌ای در حوزه جنگ اقتصادی برداشت؛ دولت این کشور صادرات طیفی از مواد معدنی حیاتی و آهنرباهای نادر را به حالت تعلیق درآورده است، اقدامی که زنجیره‌های تأمین جهانی، به‌ویژه در صنایع پیشرفته‌ای مانند خودروهای الکتریکی، هوافضا، نیمه‌هادی‌ها و صنایع دفاعی را با تهدید جدی مواجه کرده است.

از زمان اجرایی شدن محدودیت‌های جدید، بسیاری از محموله‌های آهنرباهای نادر زمینی در بنادر چین متوقف شده‌اند. این آهنرباها نقش کلیدی در مونتاژ تجهیزات پیچیده‌ای مانند خودروها، پهپادها، موشک‌ها و ربات‌ها در ایالات متحده دارند. با آن‌که دولت چین صادرات این اقلام را به دریافت مجوز ویژه منوط کرده، هنوز ساختار اجرایی لازم برای صدور این مجوزها به‌طور کامل ایجاد نشده است. همین تعویق باعث افزایش نگرانی در میان شرکت‌های بین‌المللی شده که موجودی محدودی در خارج از چین دارند.

«مایکل سیلور»، مدیرعامل شرکت American Elements در آمریکا، گفته است که اطلاع یافته فرآیند صدور مجوزهای صادراتی ممکن است تا ۴۵ روز طول بکشد. اگرچه شرکت او ذخایری اضطراری فراهم کرده، اما بسیاری از شرکت‌ها چنین تدبیری نداشته‌اند و در معرض اختلال در روند تولید هستند.

تأثیرات بر صنایع کلیدی

فلزات نادر سنگین در تولید آهنرباهایی استفاده می‌شوند که برای کارکرد انواع موتورهای الکتریکی ضروری‌ است. این موتورها نه‌تنها در خودروهای برقی بلکه در بسیاری از خودروهای بنزینی برای عملکردهایی مانند فرمان‌پذیری کاربرد دارند. همچنین این فلزات در ساخت قطعات حیاتی مانند خازن‌ها برای تراشه‌های هوش مصنوعی و تلفن‌های همراه، مواد شیمیایی برای موتورهای جت، لیزرها و چراغ‌های خودرو به کار می‌روند؛ به عبارت دیگر بخش اعظم صنایع با تکنولوژی بالا به این مواد وابسته است.

«جیمز لیتینسکی»، مدیرعامل شرکت MP Materials که تنها معدن عناصر نادر در آمریکا را اداره می‌کند، در یادداشتی اظهار کرده که این اقدام چین می‌تواند زنجیره تأمین فناوری‌های نظامی آینده مانند رباتیک و پهپادها را به‌شدت مختل کند. شرکت او امیدوار است تا پایان سال جاری بتواند تولید آهنربا در خاک آمریکا را آغاز کند، اما این اقدام هنوز در مرحله برنامه‌ریزی است.

وابستگی جهانی به تولیدات چین

تا سال ۲۰۲۳، چین ۹۹ درصد از تولید جهانی فلزات نادر سنگین و ۹۰ درصد از تولید آهنرباهای نادر زمینی را در اختیار داشت. پالایشگاه کوچکی در ویتنام تا پیش از تعطیلی به‌دلیل اختلاف مالیاتی، بخشی از نیاز جهانی را تأمین می‌کرد اما اکنون از کار افتاده است؛ همچنین ژاپن و آلمان نیز تا حدی در تولید آهنرباهای نادر فعال هستند، اما برای تأمین مواد خام این تولیدات همچنان به چین وابسته‌اند.

توقف صادرات از چین، با وجود سهم اندک آهنرباهای نادر در صادرات کلی این کشور، می‌تواند تأثیرات بزرگی بر کشورهای دیگر داشته باشد؛ چرا که هیچ کشوری به‌تنهایی توانایی تأمین این حجم از عناصر حیاتی را ندارد.

سابقه و سیاستگذاری بلندمدت چین

تعلیق صادرات، سابقه‌ای در سیاستگذاری چین دارد. در سال ۲۰۱۰ نیز طی یک مناقشه ارضی با ژاپن، دولت چین صادرات عناصر نادر به این کشور را به مدت هفت هفته متوقف کرد. آن تجربه باعث شد برخی شرکت‌های ژاپنی ذخایر بلندمدت از این عناصر تهیه کنند، اما بسیاری از شرکت‌های آمریکایی با هدف کاهش هزینه‌ها، از انبار کردن مواد گران‌قیمت خودداری کرده‌اند؛ شرایط نگهداری و هزینه انبار کردن این مواد می‌تواند صرفه اقتصادی تولید را از بین ببرد.

علاوه‌بر این، چین هم‌اکنون فهرستی از شرکت‌های آمریکایی، به‌ویژه پیمانکاران نظامی، را مشمول ممنوعیت معاملاتی کرده است؛ این حرکت نشان‌دهنده آن است که جنگ تجاری ادامه‌ای از جنگ فناوری و امنیتی است.

ملاحظات زیست‌محیطی یا قدرت استراتژیک تولید

چند سال پیش، چین به‌دلیل آلودگی شدید شیمیایی، استخراج فلزات نادر سنگین در مناطق اطراف «لانگ‌نان» را متوقف کرده بود. اما اخیراً گزارش‌هایی مبنی بر ازسرگیری مجدد عملیات استخراج به گوش رسیده است. این فرایند شامل ریختن مواد شیمیایی قوی به داخل گودال‌هایی در دامنه تپه‌ها و استخراج مواد حل‌شده از پایین آن است. با توجه به افزایش تقاضا و رقابت ژئوپلیتیکی، احتمالاً چین از ملاحظات زیست‌محیطی در این حوزه عقب‌نشینی بیشتری خواهد کرد.

همچنین غنی‌ترین ذخایر فلزات نادر سنگین جهان در دره‌ای جنگلی در حومه «لانگ‌نان» در استان «جیانگ‌شی» قرار دارند. پالایشگاه‌ها و کارخانه‌های آهنرباسازی نیز در همین منطقه و شهر «گانتژو» متمرکزند. مواد خام از معادن «لانگ‌نان» به پالایشگاه‌های محلی فرستاده شده و سپس به کارخانه‌هایی مانند JL Mag منتقل می‌شوند که آهنرباهای قدرتمندی را تولید می‌کنند.

این تمرکز جغرافیایی در کنار انحصار تولید، به چین قدرتی استراتژیک داده است که می‌تواند از آن به‌عنوان ابزار فشار سیاسی استفاده کند؛ نقشی که پیشتر و به وفور در سیاست‌های آمریکا و اتحادیه اروپا قابل مشاهده بود.

شرکت JL Mag Rare-Earth یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آهنرباهای نادر در جهان است که برای شرکت‌هایی مانند تسلا و BYD چین تأمین کالا می‌کند. به گفته مدیران صنعتی این دو شرکت آهنرباهای تولیدی JL Mag، تا ۱۵ برابر قدرت مغناطیسی بیشتری در هر واحد حجم نسبت به آهنرباهای آهنی دارند.

«شی جین‌پینگ» در سال ۲۰۱۹، در اوج تنش‌های تجاری با آمریکا، بازدیدی از کارخانه JL Mag انجام داد. این سفر به‌عنوان نشانه‌ای تعبیر شد که چین می‌تواند از ابزارهای صنعتی خود برای ضربه زدن به زنجیره‌های تأمین آمریکا استفاده کند. آن هشدار حالا به واقعیت بدل شده است.

اجرای نامتوازن مجوزها در بنادر

اگرچه مقررات جدید صادراتی در سراسر چین ابلاغ شده‌اند، اما نحوه اجرای آن‌ها در بنادر مختلف متفاوت است. در برخی بنادر، صادرات آهنرباهایی که فقط مقدار اندکی فلزات نادر سنگین دارند و مقصدشان ایالات متحده نیست، آزاد شده است. در مقابل، برخی گمرکات رویکرد سخت‌گیرانه‌تری اتخاذ کرده‌اند و از شرکت‌ها خواسته‌اند پیش از بارگیری، آزمایش‌هایی انجام دهند تا ثابت کنند آهنرباها فاقد فلزات مشمول محدودیت هستند.

این عدم انسجام، علاوه بر افزایش سردرگمی شرکت‌ها، خطر اختلال گسترده در زنجیره‌های تأمین را دوچندان کرده است؛ به نظر می‌رسد چین قصد دارد تا حدی وابستگی جهانی به مواد تولیدی خود را حفظ کند.

«دنیل پیکارد»، مشاور دولت آمریکا در حوزه مواد معدنی حیاتی، هشدار داده که این محدودیت‌ها می‌تواند تأثیرات شدیدی بر صنایع ایالات متحده داشته باشد. او تأکید کرده که اگر چین به‌عنوان تأمین‌کننده‌ای غیرقابل‌اعتماد شناخته شود، تغییر در جهت تنوع‌بخشی منابع برای کشورهای صنعتی ضروری خواهد بود.

در مجموع، بحران فعلی نه‌تنها یک چالش اقتصادی بلکه یک هشدار استراتژیک است. وابستگی بیش از حد به چین در حوزه مواد حیاتی، به‌ویژه در زمینه فناوری‌های پیشرفته و امنیت ملی، برای بسیاری از کشورها به مسئله‌ای حیاتی بدل شده است. اکنون به ویژه پس از اعمال تعرفه‌های جدید ترامپ اژدهای خفته بیدار شده و چنگ و دندان نشان می‌دهد.