مترجم: حمیدرضا علی‌نیا
به گزارش آتیه آنلاین؛ دوران تازه‌ای از تقابل اقتصادی در صحنه‌ی جهانی در حال شکل‌گیری است. پس از دهه‌ها گسترش جهانی‌سازی و وابستگی متقابل، اکنون بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان در حال چرخش به‌سوی حمایت‌گرایی (protectionism) هستند و از تعرفه‌ها و موانع تجاری به‌عنوان ابزارهایی برای اعمال فشار ژئوپولیتیک بهره می‌گیرند. در قلب این درگیری فزاینده، پرسشی بنیادین در مورد آینده‌ی تجارت جهانی نهفته است: آیا نظم بین‌المللی مبتنی بر قواعد که در پی جنگ جهانی دوم بنیان نهاده شد، اکنون جای خود را به نظمی شکاف‌خورده‌تر، مبتنی بر قدرت و در لبه مرز درگیری‌های دوجانبه داده است؟
تقابل فعلی میان ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا، شکاف‌های عمیقی را در نظام اقتصادی بین‌الملل آشکار می‌کند. آنچه در ابتدا به‌عنوان تلاشی از سوی آمریکا برای کاهش عدم توازن تجاری و بازیابی حاکمیت صنعتی آغاز شد، اکنون به جنگ تجاری گسترده‌تری با پیامدهای جهانی بدل شده است. در حالی که واشنگتن تعرفه‌ها را تحت لوای ملی‌گرایی اقتصادی افزایش می‌دهد، پکن و بروکسل ناگزیرند پاسخ دهند؛ نه تنها برای دفاع از منافع اقتصادی خود، بلکه برای تثبیت جایگاه‌شان در جهانی که به‌طور فزاینده‌ای چندقطبی می‌شود.
این گزارش تازه‌ترین تحولات در این روایت پرشتاب را گرد هم می‌آورد: از تعرفه‌های تلافی‌جویانه و محدودیت‌های صادراتی فراگیر چین گرفته، تا موضع‌گیری محتاط اما قاطع اتحادیه اروپا و واکنش‌های ناپایدار بازارها که بازتابی از افزایش عدم اطمینان است. آنچه در حال وقوع است، فراتر از یک نبرد عددی بر سر تعرفه‌هاست؛ این جنگ تجاری در حال گسترش، پرسش‌هایی اساسی را درباره‌ی آینده‌ی همکاری‌های بین‌المللی، حدود تأثیرگذاری زورگویی اقتصادی، و میزان تاب‌آوری اقتصاد جهانی پیش می‌کشد.
افزایش تنش؛ واکنش چین
اکنون جهان در آستانه‌ی ورود به یک جنگ تجاری تمام‌عیار قرار گرفته است؛ چرا که چین اعلام کرده از تاریخ ۱۰ آوریل، تعرفه‌ای فراگیر به میزان ۳۴ درصد بر تمام واردات از ایالات متحده اعمال خواهد کرد. این اقدام پاسخی مستقیم به تعرفه‌های تهاجمی‌ای است که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا، اوایل همین هفته وضع کرده بود و نشانه‌ای روشن از تشدید تنش‌های اقتصادی جهانی است که پیامدهای آن فراتر از روابط دوجانبه چین و آمریکاست.
وزارت دارایی چین روز جمعه با اعلام این اقدام تلافی‌جویانه آن را پاسخی ضروری به آنچه دانست که «رفتار یک‌جانبه و زورگویانه‌ی واشنگتن» می‌داند. در بیانیه‌ای شدید اللحن، این وزارت‌خانه تأکید کرد: «اقدامات ایالات متحده با قوانین تجارت بین‌المللی همخوانی ندارد، به‌طور جدی حقوق و منافع مشروع چین را تضعیف می‌کند، و نمونه‌ای کلاسیک از رفتار یک‌جانبه و زورگویانه است.»
واکنش پکن تنها چند روز پس از آن رخ داد که با استناد به کسری تجاری عظیم آمریکا در مبادلات کالایی با این قدرت اقتصادی آسیایی، دولت ترامپ مجموعه‌ای گسترده از تعرفه‌های تجاری را معرفی کرد که عمدتاً چین را هدف قرار داده‌اند. اکنون با اعمال این تعرفه‌های جدید از سوی چین، دو اقتصاد بزرگ جهان به‌طور مستقیم در مسیر برخورد قرار گرفته‌اند، در حالی‌که بازارهای جهانی از همین حالا لرزه‌های این درگیری را احساس کرده است.
روزنه‌ای برای کاهش تنش؟
با وجود گام‌های تلافی‌جویانه‌ی جسورانه، چین همچنان نشان داده که درهای مذاکره را کاملاً نبسته است. در بیانیه‌ی وزارت دارایی این کشور آمده است: «پکن و واشنگتن باید اختلافات تجاری را از طریق رایزنی‌هایی برابر، محترمانه و سودمند برای هر دو طرف حل‌وفصل کنند.» این اظهارنظر، دریچه‌ای هرچند محدود را برای کاهش تنش‌های فزاینده باقی می‌گذارد.
واکنش اتحادیه اروپا به اقدامات تجاری آمریکا
در همین حال، اتحادیه اروپا نیز با پیامدهای ناشی از رژیم تعرفه‌ای فزاینده‌ی ترامپ دست‌وپنجه نرم می‌کند. بر اساس یک تحلیل مقدماتی از سوی کمیسیون اروپا، حدود ۷۰ درصد از صادرات اتحادیه اروپا به ایالات متحده (معادل حجم تجاری‌ای در حدود ۳۸۰ میلیارد یورو) تحت تأثیر تعرفه‌های جدید قرار خواهد گرفت. این مجموعه شامل تعرفه‌ی متقابل ۲۰ درصدی اعلام‌شده در روز چهارشنبه و همچنین تعرفه‌ی ۲۵ درصدی بر خودرو، قطعات خودرو، فولاد و آلومینیوم است که در ماه گذشته معرفی شده بودند.
«اورسولا فن‌درلاین»، رئیس کمیسیون اروپا، تأکید کرد که اتحادیه اروپا آماده‌ی اقدام تلافی‌جویانه است، گرچه هنوز هیچ تدبیر فوری‌ای اعلام نشده است. در حالی که برخی وزیران کشورهای عضو و نمایندگان برجسته‌ی پارلمان اروپا خواستار واکنش قاطع در اینباره هستند، کمیسیون اروپا این‌بار با احتیاط بیشتری گام برمی‌دارد. یک مقام ارشد اتحادیه که خواست نامش فاش نشود، اظهار داشت که بروکسل در حال انجام تحلیلی جامع از پیامدهای گسترده‌ی تعرفه‌های آمریکا است و از اقدامات شتاب‌زده‌ی مقابله‌به‌مثل خودداری می‌کند.
رویکردی راهبردی و سنجیده
اما صحبت‌های «اولوف گیل»، سخنگوی تجاری کمیسیون اروپا، حاکی از آن بود که واکنشی دقیق‌تر و برنامه‌ریزی‌شده‌تر در دست تدوین است. او گفت: «وقتی با مسئله‌ای عظیم و پیچیده در سطح ژئوپولیتیکی روبرو هستیم، طبیعی است که گاهی نیاز به بازتنظیم یا تغییر استراتژی باشد. اگر هم چیزی نقطه‌ی قوت ما است، آن نقطه قوت این است که در زمان واقعی با دولت‌های عضو در حال مشورت هستیم. ما در حال خریدن فضای لازم هستیم تا با آمریکایی‌ها وارد مذاکره شویم و در عین حال به‌دنبال هدف‌گذاری دقیق پاسخ خود می‌گردیم.»
در حالی‌که بروکسل در گذشته به‌عنوان واکنشی به موج‌های پیشین حمایت‌گرایی آمریکا، بر کالاهای نمادینی همچون موتورسیکلت‌های هارلی‌دیویدسون و نوشیدنی‌های آمریکایی تعرفه وضع کرده بود، اکنون با تصمیمی حیاتی مواجه است؛ اینکه آیا باید واکنش خود را گسترش دهد و به سراغ بخش‌های حساس‌تری همچون فناوری و بانکداری برود، یا اینکه به همان ژست‌های نمادین گذشته بسنده کند؛ تحلیل‌ها در طرف تعرفه‌های متقابل اتحادیه اروپا بر کالاهای آمریکایی سنگینی می‌کند.
لرزش بازارها در سطح جهانی
بازارهای مالی واکنشی شدید به این اخبار نشان دادند. بازارهای جهانی پس از یک هفته‌ی پرنوسان، روز جمعه با افت‌های تازه‌ای همراه بود. قیمت نفت خام (که اغلب به‌عنوان شاخصی برای سنجش فعالیت اقتصادی جهانی تلقی می‌شود) بیش از ۷ درصد سقوط کرد و به پایین‌ترین سطح خود در بیش از سه سال اخیر رسید. در همین حال، قراردادهای آتی شاخص «S&P ۵۰۰» نیز با کاهش ۲.۵ درصدی به پایین‌ترین نقطه‌ی خود در نه ماه گذشته رسید.
در ادامه‌ی فشارهای متقابل، چین همچنین اقداماتی برای سخت‌گیری در صادرات شماری از مواد خام حیاتی به ایالات متحده اتخاذ کرد؛ موادی از جمله ساماریوم، گادولینیوم، تربیوم، دیسپروزیم، لوتسیوم، اسکاندیوم و ایتریوم. این عناصر کمیاب نقشی کلیدی در طیف وسیعی از صنایع پیشرفته ایفا می‌کنند، از انرژی هسته‌ای و تحقیقات سرطان گرفته تا حفاری نفت و الکترونیک پیشرفته. چین پیش از این نیز در منازعات تجاری با ایالات متحده و اتحادیه اروپا، محدودیت‌هایی بر صادرات موادی مشابه همچون گرافیت، گالیوم و ژرمانیم اعمال کرده بود و از انحصار تقریباً مطلق خود بر این منابع استراتژیک به‌عنوان اهرم فشار استفاده کرده است.
به‌سوی یک بازنگری بنیادین در تجارت جهانی
با ورود ایالات متحده، چین و اتحادیه اروپا به تنش‌های فزاینده‌ی تجاری، نظم اقتصادی جهانی به قلمروی ناشناخته قدم گذاشته است. سه اقتصاد بزرگ جهان اکنون در حال ترسیم مرزهایی جدید هستند؛ به‌گونه‌ای که تعرفه‌ها دیگر نه‌فقط به‌عنوان ابزارهایی اقتصادی، بلکه به‌مثابه بیانیه‌هایی سیاسی به‌کار گرفته می‌شوند. در حالی‌که مسیر مذاکرات همچنان نامعلوم است و اقدامات تلافی‌جویانه رو به افزایش، شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و دولت‌ها خود را برای دورانی طولانی از بی‌ثباتی و شاید در نهایت برای بازآرایی‌ای اساسی در الگوهای تجارت جهانی آماده می‌کنند.
نظر شما