بیماری مالاریا چیست و مهمترین راه‌های انتقال آن کدام است؟
بیماری مالاریا یکی از شایع‌ترین بیماری‌های انگلی است. این انگل از طریق نیش پشه‌های آلوده به انسان انتقال می‌یابد که باعث ایجاد انگل تک‌یاخته‌ای به نام پلاسمودیوم در خون انسان می‌شود. تکثیر، حمله و تخریب گلبول‌های قرمز خون یکی از مهمترین اتفاقی است که پس از گزیده شدن توسط پشه آلوده در بدن ایجاد می‌شود. پلاسمودیوم‌ها در داخل گلبول‌های قرمز خون رشد می‌کند و پس از رشد، تکثیر کرده و موجب پاره شدن گلبول‌های قرمز خون و بروز علائم مالاریا می‌شود. در ایران سه گونه پلاسمودیوم وجود دارد که پلاسمودیوم فالسیپاروم از همه خطرناکتر است و اگر درمان نشود باعث مرگ بیمار می‌شود. ناقل بیماری، پشه آنوفل ماده است. در کشور ایران ۱۹ گونه پشه آنوفل شناخته شده که ۷ گونه آن ناقل بیماری هستند. پشه‌های آنوفل بیشترین زمان خونخواری را در شب انجام می‌دهند. برای برقراری زنجیره انتقال بیماری مالاریا علاوه بر وجود پشه ناقل، مخزن بیماری (فرد آلوده به مالاریا) نیز مهم است. شایع‌ترین راه انتقال مالاریا گزش پشه آلوده است. البته در موارد نادر احتمال انتقال از راه دریافت خون آلوده، استفاده از سرنگ مشترک و از مادر به جنین نیز وجود دارد.
بیماری مالاریا دارای چه علائم و نشانه‌هایی است؟
بیماری مالاریا توسط انگل (تک‌یاخته) ایجاد می‌شود. این انگل از طریق نیش پشه آلوده به انسان منتقل می‌شود. علائم و نشانه‌های مالاریا معمولاً در عرض چند هفته پس از گزیده شدن توسط پشه آلوده آغاز می‌شود. با این حال، انواع مختلف انگل مالاریا می‌تواند حتی تا یک سال در بدن به صورت خفته باقی بماند. این بیماری به دنبال گزش فرد سالم توسط پشه آلوده، تعدادی انگل مالاریا همراه با بزاق پشه وارد بدن انسان می‌شود و مرحله تکاملی را در کبد طی می‌کند، سپس انگل وارد گلبول‌های قرمز می‌شود. بروز علائم بالینی مالاریا هنگامی است که گلبول‌های قرمز پاره شده و انگل مالاریا در خون محیطی قرار می‌گیرند که این مرحله از بیماری معمولاً با تب، لرز و سایر نشانه‌های بالینی بروز می‌کند. علائم مالاریا عبارتند از: تب، لرز، سردرد، تهوع و استفراغ و یا درد و خستگی ماهیچه. لرز اولین علامت ابتلا به این بیماری است. در ادامه تب و تعریق هر ۲۴ یا ۴۸ ساعت یک بار سیکل معمول این بیماری محسوب می‌شود. البته انواع مختلفی از انگل‌های مالاریا وجود دارد که عوارض مختلفی از خود نشان می‌دهند. برخی از مدل‌های مالاریا می‌توانند مرگبار باشند و به سیستم مغز آسیب جدی وارد کنند؛ به شکلی که انگل‌ها عروق کوچک مغز و یا سایر اندام‌ها را مسدود کرده و در نهایت ممکن است فرد دچار تشنج و یا کاهش سطح هوشیاری شود.
در مورد مراحل بیماری مالاریا هم توضیح می‌دهید؟
حملات این بیماری دارای سه مرحله لرز، تب و تعریق است. در مجموع یک حمله مالاریا ۶ تا ۱۰ ساعت طول می‌کشد. در اغلب بیماران، حملات کلاسیک مالاریا و چرخه‌های منظم تب و لرز به ویژه در روزهای ابتدایی مشاهده نمی‌شود و نباید تشخیص مالاریا رد شود. اگر بیمار در مراحل اولیه مراجعه کند و بیماری وی تشخیص داده و درمان شود، اغلب بهبود می‌یابد.
مالاریای شدید اغلب به شکل تغییر سطح هوشیاری یا کُما (مالاریای مغزی)، اسیدوز متابولیک، آنمی شدید، هیپوگلیسمی، نارسایی حاد کلیه و... ظاهر می‌شود. در این مرحله مرگ‌ومیر حتی با درمان ۱۰ تا ۲۰ درصد خواهد بود.
بیماری مالاریا خصوصاً در فرم‌های شدیدتر می‌تواند تمامی اندام بدن مانند کلیه، ریه و مغز را مورد تهاجم قرار دهد. به عنوان نمونه این انگل می‌تواند تخریب وسیعی در کلیه ها ایجاد کند؛ به شکلی که در ادرار فرد اختلالاتی ایجاد شود.
آیا بیماری مالاریا دارای عوارض نیز هست؟
عوارض جدی ناشی از بیماری مالاریا عبارتند از:
کم‌خونی شدید که موجب ناتوانی گلبول‌های قرمز در حمل اکسیژن کافی به قسمت‌های مختلف بدن و در نتیجه خواب‌آلودگی و ضعف بدن می‌شود.
مالاریای مغزی: در موارد نادری، رگ‌های خونی کوچک مغز می‌توانند مسدود و باعث تشنج، آسیب مغزی و کما شوند.
عوارض مالاریا معمولاً در زنان باردار، نوزادان، کودکان خردسال و سالمندان شدیدتر است. مالاریا در زنان باردار می‌تواند منجر به کاهش وزن نوزاد، کم‌خونی و افزایش احتمال ابتلا به مالاریای شدید و مرگ ناشی از ان شود؛ لذا درمان فوری زنان باردار بسیار حائز اهمیت است.
مشکلات تنفسی: تجمع مایع درون شش‌ها (ادم ریوی) می‌تواند تنفس را دشوار کند.
نارسایی ارگان‌های درونی: بیماری مالاریا می‌تواند منجر به نارسایی کلیه‌ها، کبد یا پارگی طحال شود. هر یک از این شرایط می‌تواند خطرناک و مرگبار باشد.
کم‌خونی: مالاریا به گلبول‌های قرمز آسیب می‌رساند که این موضوع می‌تواند منجر به کم‌خونی (آنمی) شود.
قند خون پایین: انواع شدید مالاریا می‌تواند منجر به قند خون پایین شود.
یکی از عوارضی که پس از نیش زدن پشه آنوفل به وجود می‌آید، زخم آن قسمت از بدن است. در نظر داشته باشید ایجاد این زخم کاملاً طبیعی است؛ پس نیازی به نگرانی نیست. به طور کلی، این زخم با به کارگیری درمان‌های لازم و مصرف داروهای موردنظر از بین خواهد رفت. مالاریا یک بیماری جدی است که می‌تواند خیلی سریع تشدید شود و اگر به موقع درمان نشود، ممکن است کشنده باشد.
در مورد روش درمان مالاریا هم توضیح می‌دهید؟
درمان بیماران مبتلا به مالاریا مبتنی بر تشخیص آزمایشگاهی است. در موارد شک بالینی به این بیماری باید درمان در اولین فرصت با اقدامات آزمایشگاهی آغازشود. هدف از درمان مالاریا بدون عارضه درمان سریع عفونت است که به معنای حذف انگل از بدن بیمار است. این اقدام از پیشرفت بیماری و تبدیل مالاریا بدون عارضه به مالاریای شدید و عارضه دار جلوگیری و از سوی دیگر از انتقال بیماری در سطح جامعه پیشگیری می‌کند. از این رو هـر بیمـار مشکوک بـه مالاریا که به مراکز بهـداشتی و درمـانی مراجعه می‌کند تـرجیـحاً باید تـوسـط پـزشک بررسی و معاینه شـود.
چگونه می‌توان از ابتلا به این بیماری جلوگیری کرد؟
استفاده از پشه‌بند: با استفاده از پشه‌بند شما از معرض آسیب دیدن توسط مالاریا و پشه‌ها در امان هستید. پشه‌ها انتقال‌دهنده انگل هستند که با استفاده از پشه‌بند شما مانع آن می‌شوید و از آسیب دور می‌مانید.
تهویه‌کننده هوا: یکی از مهمترین گام‌ها استفاده از تهویه‌کننده هوا است، خصوصاً که در تمام طول شب باید آن را روشن نگه دارید، چراکه پشه‌ها هیچ طاقت سرما را ندارند و از مکان‌های سرد اجتناب می‌کنند.
استفاده از حشره کش : یکی از مهم ترین گام ها استفاده از انواع حشره کش ها می باشد که برای در امان ماندن از هر گونه حشره می توانید در طول روز و شب از آن استفاده کنید.
استفاده از لباس پوشیده : اگر در مناطقی زندگی می کنید که بیشتر در معرض آسیب دیدن توسط حشرات هستید توصیه می شود که از لباس های آستین بلند استفاده کنید .
نظر شما