سازمان بین‌المللی کار (ILO) در گزارش خود با عنوان «گزارش جهانی حمایت‌های اجتماعی ۲۰۲۴–۲۰۲۶» به نقش تحول‌آفرین سیستم‌های تامین اجتماعی در مقابله با چالش‌های تغییر اقلیم پرداخته است. با وجود پیشرفت‌های قابل توجه، بیش از نیمی از جمعیت جهان از تامین اجتماعی بهره‌مند هستند، اما ۳.۸ میلیارد نفر همچنان بدون حمایت مانده‌اند که این خود شکافی عمیق با پیامدهای جدی برای تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی است.

تغییر اقلیم و تامین اجتماعی: بحران‌هایی در هم تنیده

تغییر اقلیم آسیب‌پذیری‌ها را تشدید و نابرابری‌ها را در سراسر جهان عمیق‌تر می‌کند. افزایش سطح دریاها، رخدادهای آب‌وهوایی شدید و تغییر الگوهای کشاورزی، به‌طور نامتناسبی بر جوامع حاشیه‌نشین تأثیر می‌گذارد؛ برای این جمعیت‌ها، نبود یک شبکه ایمنی اغلب به معنای تفاوت بین تاب‌آوری و ویرانی است.

سیستم‌های تامین اجتماعی از مستمری‌ها و مزایای بیکاری گرفته تا مراقبت‌های بهداشتی و برنامه‌های امدادی به دلایل اصلی آسیب‌پذیری رسیدگی می‌کنند؛ با جلوگیری از فقر، کاهش نابرابری و افزایش ظرفیت‌های جوامع برای مقابله با شوک‌ها، این سیستم‌ها نه تنها کمک فوری فراهم می‌کنند، بلکه امکان برنامه‌ریزی بلندمدت و ثبات اجتماعی را نیز به وجود می‌آورند.

تطبیق با اقلیم در حال تغییر

تامین اجتماعی نقش دوگانه‌ای در تطبیق با اقلیم و کاهش تغییرات اقلیمی ایفا می‌کند. با افزایش دفعات و شدت بلایای طبیعی، این سیستم‌ها به عنوان سپر عمل کرده و منابع لازم برای بازیابی و بازسازی را در اختیار جوامع قرار می‌دهند. به‌عنوان مثال، برنامه‌های انتقال نقدی تضمین می‌کنند که خانواده‌های آواره‌شده در اثر سیل یا طوفان بتوانند نیازهای اولیه مانند غذا، سرپناه و مراقبت‌های پزشکی را تأمین کنند، در حالی که طرح‌های کار عمومی فرصت‌های شغلی در پروژه‌های زیربنایی مقاوم به تغییرات اقلیم را ایجاد می‌کنند.

علاوه بر این، برنامه‌هایی که امنیت درآمد و دسترسی به مراقبت‌های بهداشتی را تضمین می‌کنند، افراد را قادر می‌سازند تا در آموزش، مهارت‌آموزی و معیشت پایدار سرمایه‌گذاری کنند. این امر وابستگی به شیوه‌های مخرب زیست‌محیطی، مانند جنگل‌زدایی یا صید بی‌رویه، که اغلب ناشی از فقر است، را کاهش می‌دهد.

پیشبرد تلاش‌های در جهت کاهش تغییرات اقلیمی

سیستم‌های تامین اجتماعی در کاهش تغییرات اقلیمی نیز نقشی اساسی دارند. گذار به اقتصادی کم‌کربن نیازمند تغییرات چشمگیری در الگوهای اشتغال، مصرف انرژی و عادات مصرفی است؛ تغییراتی که می‌تواند معیشت افراد را مختل کند. استفاده از برنامه‌های بازآموزی، مزایای بیکاری و سایر حمایت‌ها بسیار مهم است، برنامه‌هایی که امکان گذار عادلانه را فراهم می‌کنند و اطمینان می‌دهند که هیچ‌کس در این مسیر کنار گذاشته نمی‌شود.

نمونه‌های نوآورانه شامل هدایت سرمایه‌گذاری‌های صندوق‌های بازنشستگی عمومی به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر و تخصیص مجدد یارانه‌های سوخت‌های فسیلی برای تأمین مزایای اجتماعی است. این اقدامات هم انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش می‌دهند و هم شبکه‌های ایمنی را تقویت می‌کنند.

شکاف‌های پایدار: پوشش، کفایت و تأمین مالی

با وجود پتانسیل بالای سیستم‌های تامین اجتماعی، این سیستم‌ها همچنان با شکاف‌های مهمی در زمینه پوشش، کفایت و تأمین مالی مواجه هستند. در کشورهای کم‌درآمد، کمتر از ۲۰ درصد از جمعیت به تامین اجتماعی دسترسی دارند و میلیون‌ها نفر در برابر شوک‌های اقلیمی آسیب‌پذیر باقی می‌مانند. حتی در جاهایی که این سیستم‌ها وجود دارند، مزایا اغلب نمی‌توانند نیازهای اساسی را تأمین کنند یا به خطرات خاص اقلیمی پاسخ دهند.

تأمین مالی یک مانع اساسی است؛ شکاف سرمایه‌گذاری جهانی برای تحقق نیازهای تامین اجتماعی فراگیر به میلیاردها دلار در سال می‌رسد. کشورهای در حال توسعه بدون حمایت بین‌المللی با چالش‌های غیرقابل حلی مواجه هستند. گزارش «سازمان بین‌المللی کار» خواستار بازنگری در مکانیسم‌های تأمین مالی جهانی، افزایش کمک‌های توسعه‌ای، منابع مالی نوآورانه و همکاری بین‌المللی قوی‌تر است.

کاتالیزوری برای عدالت اجتماعی

ادغام تامین اجتماعی در استراتژی‌های اقلیمی یک موضوع عدالت اجتماعی است. تغییر اقلیم به طور نامتناسبی بر کسانی تأثیر می‌گذارد که کمترین نقش را در ایجاد آن داشته‌اند. وظیفه حفاظت از درآمدها، سلامت و مشاغل در برابر شوک‌های اقلیمی که بر دوش تامین اجتماعی قرار دارد، نابرابری را کاهش داده و توزیع عادلانه‌تری از خطرات و منابع را ترویج می‌کند.

تامین اجتماعی همچنین باعث تحول جامعه می‌شود؛ با تشویق به پذیرش ریسک و برنامه‌ریزی آینده، جوامع را قادر می‌سازد تا شیوه‌های پایدار را اتخاذ کنند. برای مثال، کشاورزانی که بیمه محصولات کشاورزی دارند، بیشتر احتمال دارد که در فناوری‌های مقاوم سرمایه‌گذاری کنند، در حالی که کارگران بیکار هم با حمایت مزایا می‌توانند برای مشاغل سبز بازآموزی شوند.

توصیه‌های سیاستی و فراخوان اقدام

در نهایت «سازمان بین‌المللی کار» از سیاست‌گذاران می‌خواهد سیستم‌های تامین اجتماعی را با واقعیت‌های اقلیمی تطبیق دهند. توصیه‌های کلیدی این سازمان عبارتند از: «یکپارچه‌سازی ارزیابی‌ خطرات اقلیمی»، به این معنا که برنامه‌ها باید خطرات اقلیمی را در طراحی و اجرا لحاظ، جمعیت‌های آسیب‌پذیر را شناسایی و مداخلات را متناسب کنند. توصیه دوم «ترویج معیشت پایدار» است؛ معیشت پایدار از طریق سرمایه‌گذاری در مشاغل سبز، آموزش مهارت‌ها و فعالیت‌های پایدار انجام می‌گیرد تا هدف همسویی تامین اجتماعی و محیط زیست متحقق شود. سومین توصیه «ایجاد سازوکارهای پاسخ سریع» است؛ برنامه‌های مقیاس‌پذیر، مانند انتقال نقدی اضطراری یا طرح‌های کار عمومی، برای پاسخگویی به بلایای زیست محیطی ضروری هستند. توصیه چهارم «تقویت همکاری بین‌المللی» است که در تئوری باید موجب حمایت کشورهای ثروتمند از کشورهای در حال توسعه از طریق کمک‌های مالی و دسترسی به مکانیزم‌های مالی شود. و در آخر به «سرمایه‌گذاری در پوشش همگانی» ‌ توصیه می‌کند که برای تحقق آن تامین اجتماعی باید در افزایش تاب‌آوری سرمایه‌گذاری کند و نیازمند سیاست‌های جسورانه‌ای مانند گسترش پایه‌های مالیاتی و تخصیص مجدد منابع است.

«گزارش جهانی تامین اجتماعی» تامین اجتماعی را به عنوان سنگ‌بنای اقدامات جهانی اقلیمی مطرح می‌کند و معتقد است که پرداختن هم‌زمان به آسیب‌پذیری‌های اجتماعی و چالش‌های زیست‌محیطی می‌تواند آینده‌ای عادلانه‌تر و پایدارتر را خلق کند. اما این چشم‌انداز بدون اقدام قاطع محقق نمی‌شود از این جهت گزارش «سازمان بین‌المللی کار» شامل توصیه‌هایی برای سیاست‌گذاران، سازمان‌های بین‌المللی و جامعه مدنی جهت تبدیل ایده‌ها به ابتکارات عملی است.