به گزارش آتیه آنلاین؛ تقاضای جهانی برای مواد معدنی حیاتی، به‌ویژه لیتیوم، به سرعت در حال افزایش است تا اهداف مرتبط با انرژی پاک و کاهش کربن تولیدی کشورهای صنعتی محقق شوند. جایی که به عنوان منبع مهمی از لیتیوم شناخته شده است آفریقا است؛ این قاره منابع گسترده‌ای از مواد معدنی حیاتی را در خود جای داده است. به همین دلیل، شرکت‌های معدنی خارجی با سرعت به سمت سرمایه‌گذاری در اکتشاف و کسب مجوزهای استخراج لیتیوم به این قاره هجوم آورده‌اند.

طبق گزارش بازار مواد معدنی حیاتی ۲۰۲۳ که توسط «آژانس بین‌المللی انرژی» (International Energy Agency) منتشر شده، تقاضا برای لیتیوم از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۲ سه برابر شده است. همچنین بازار مواد معدنی حیاتی طی پنج سال گذشته دو برابر شده و در سال ۲۰۲۲ به ارزش ۳۲۰ میلیارد دلار رسیده است. انتظار می‌رود تقاضا برای این فلزات به شدت افزایش یابد؛ به طوری که تقاضای بازار این فلزات تا سال ۲۰۳۰ بیش از دو برابر و تا سال ۲۰۵۰ چهار برابر شود. همچنین پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که درآمد سالانه این بازار به ۴۰۰ میلیارد دلار خواهد رسید.

جهان صنعتی کشورهای آفریقایی تولیدکننده مواد معدنی حیاتی را «ضروری» تلقی می‌کند. بر اساس چنین دیدگاهی پروژه‌های استخراج لیتیوم در نامیبیا، زیمبابوه، جمهوری دموکراتیک کنگو و غنا توسعه یافته اما این کشورها هنوز فاقد استراتژی‌های قوی برای بهره‌برداری از بخش مواد معدنی حیاتی خود هستند و صرفاً درگیر عطش جهانی برای این منابع شده‌اند.

اگر کشورهای آفریقایی که غنی از مواد معدنی حیاتی هستند نتوانند یک استراتژی جامع برای استخراج مواد معدنی حیاتی آفریقا دست یابند از رونق فعلی تقاضا سودی نخواهند. چنین استراتژی به کشورها صاحب این منابع برای مذاکره در قراردادها و توافق‌های معدنی کمک می‌کند و می‌تواند به عنوان یک اتحادیه ظاهر شده و نقشی مانند اوپک برای کشورهای نفتی را بازی کند.

مواد معدنی حیاتی چیستند؟

هیچ تعریف جهانی و توافقی در مورد مواد معدنی حیاتی وجود ندارد. مناطق و نهادهای مختلف فهرست‌های متفاوتی از این مواد دارند و محتویات این فهرست‌ها به‌طور مداوم تغییر می‌کنند. به عنوان مثال، استرالیا ۴۷ ماده معدنی را به عنوان «مواد حیاتی» طبقه‌بندی کرده است. اتحادیه اروپا فهرستی شامل ۳۴ ماده اولیه حیاتی را شناسایی کرده که برای اقتصاد این اتحادیه مهم هستند و در معرض خطر اختلال در زنجیره تأمین قرار دارد و همچنین فهرست مواد معدنی حیاتی ایالات متحده شامل ۵۰ عنصر است که ۴۵ مورد از آن‌ها به عنوان مواد معدنی استراتژیک شناخته می‌شوند.

هر کشور یا منطقه دلایل خاص خود را برای طبقه‌بندی کردن این مواد تحت ‌عنوان «مواد حیاتی» دارد؛ اما برای اکثر کشورهای غربی، مواد معدنی زمانی حیاتی محسوب می‌شوند که: برای اقتصاد کم‌کربن یا امنیت ملی ضروری باشند، جایگزین مناسبی نداشته باشند و در برابر اختلال در زنجیره تأمین آسیب‌پذیر باشند.

پروژه‌های لیتیوم در آفریقا

در حال حاضر ۱۸ پروژه لیتیوم در سراسر آفریقا در حال پیشرفت در حال پیشرفت هستند که در مراحل مختلف، از اکتشاف اولیه تا تولید، قرار دارند. پژوهش‌های اخیر نشان داده است که بحث‌ها درباره مواد معدنی حیاتی آفریقا عمدتاً بر فرصت‌های ژئواستراتژیک و اقتصادی ناشی از تقاضای کشورهای غربی و چین متمرکز بوده است. همچنین توجه کمتری به زنجیره‌های تأمینی شده که کشورهای آفریقایی باید برای کاربردهای صنعتی فعلی و آینده از آن بهرمند باشند.

اکنون این کشورها سهم ناچیزی در انتشار کربن جهانی دارند و اقتصاد آن‌ها به صنعتی‌شدن وابسته نیست. زیرساخت‌ها و سیاست‌های فعلی ناکافی برای مقابله با پیامدهای استخراج لیتیوم، مانند تأثیرات بر جوامع، تنوع زیستی، منابع آبی و مصرف انرژی، نشان‌دهنده نبود یک برنامه‌ریزی شفاف در اینباره در کشورهای آفریقایی است.

همچنین مشخص شده است که با در اختیار داشتن بیش از ۳۰ درصد از ذخایر مواد معدنی حیاتی جهان، کشورهای آفریقایی می‌توانند به تأمین‌کنندگان عمده جهانی در این بخش تبدیل شوند. همچنین کشورهای آفریقایی می‌توانند برای جلوگیری از اختلال در زنجیره تأمین یا انحصار کشورهای غیرآفریقایی، به تجارت بسته و هماهنگی‌های تولیدی میان خود بپردازند.

علاوه بر وجود مشکلات ساختاری در تولید کشورهای آفریقایی، استخراج لیتیوم در زیمبابوه، جمهوری دموکراتیک کنگو و نامیبیا موجب تقویت و ایجاد اشکال جدیدی از فساد و فعالیت‌های غیرقانونی در بخش منابع شده است. در این میان غنا همچنان در مرحله اولیه ایجاد بخش لیتیوم خود قرار دارد.

راه پیش رو برای آفریقا

آفریقا به حکمرانی قوی‌تر در حوزه منابع طبیعی نیاز دارد که شامل مقررات، پاسخگویی و شفافیت باشد. سیاست‌ها و مقررات معدنی باید فرصت‌ها و چالش‌های مرتبط با پاسخگویی به تقاضای جهانی برای مواد معدنی حیاتی را منعکس کنند. شرکت‌های معدنی فعال در کشورهای آفریقایی باید به بهترین شیوه‌های استخراج معدنی و مقررات ملی پایبند باشند تا تأثیرات زیست‌محیطی و اجتماعی فعالیت‌های خود را به حداقل برسانند.

ضرورت دستیابی به مواد معدنی حیاتی نباید بهانه‌ای برای دولت‌های آفریقایی و شرکت‌های معدنی خارجی جهت دور زدن مقررات معدنی و زیست‌محیطی باشد. بلکه این ضرورت باید به دولت‌های آفریقایی قدرت بیشتری بدهد تا قراردادهای معدنی متناسبی منعقد کنند که به نفع مردم و محیط‌زیست باشد.

برای استفاده از فرصت‌های اقتصادی موجود، باید مشوق‌هایی برای شرکت‌های محلی درنظر گرفته شود تا پیش از آنکه لیتیوم را به خارج صادر کنند آن را در داخل کشور فرآوری نمایند؛ فرآوری لیتیوم در کشور مبدأ می‌تواند بازده محلی را افزایش داده، اشتغال‌زایی کند و رشد سایر بخش‌های اقتصادی را تسریع بخشد.

آفریقا به تلاش‌های هماهنگ برای ایجاد ظرفیت‌های محلی در زنجیره معدن، از اکتشاف تا بازار، نیازمند است. همچنین فرصتی برای ایجاد صنایع مرتبط با پشتیبانی از اهداف جهانی کاهش کربن در این قاره وجود دارد؛ به عنوان مثال، تولید باتری‌های وسایل نقلیه الکترونیکی یکی از این زمینه‌ها است. به این ترتیب، آفریقا می‌تواند نه تنها به‌عنوان منبع مواد خام، بلکه به‌عنوان منبع رقابتی محصولات کم‌کربن در سطح جهان مطرح شود.