لکنت زبان چیست و از چه سنی آغاز می‌شود؟

لکنت زبان نوعی اختلال گفتاری است که برای فرد جهت برقراری ارتباط با سرعت مناسب و به طور پیوسته و روان، مشکلاتی ایجاد می‌کند. در واقع لکنت عبارت است از تکرار، کشش یا قفل شدن غیرارادی کلمه یا بخشی از کلمه که فرد قصد بیان آن را دارد. معمولاً همراه با تلاش برای بیان درست کلمات، تغییراتی نیز در سر و گردن به شکل پلک زدن، شکلک درآوردن، لرزش فک و لب‌ها یا کج شدن سر دیده می‌شود. شروع لکنت به طور شایع در سنین 2 تا 7 سالگی است. معمولاً بعد از 12 سالگی ابتلا به لکنت زبان دیده نمی‌شود، مگر در مواردی که سانحه مغزی جدی اتفاق بیفتد؛ بنابراین لکنت در زمانی که کودک با سرعت زیادی در حال کسب یادگیری زبان است به شکل تدریجی آغاز می‌شود.

میزان شیوع این اختلال چقدر است؟

میزان شیوع لکنت در جمعیت کلی حدود یک درصد و در پسران سه برابر شایع‌تر از دختران است. در خانواده‌هایی که پدر یا مادر سابقه لکنت داشته باشند احتمال ابتلا در فرزندان سه تا پنج برابر بیش از خانواده‌هایی است که در آنها مشکلی وجود ندارد.

چرا کودکان دچار لکنت زبان می‌شوند؟

واقعیت این است لکنت زبان بر اساس متغیرهایی شامل عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی که روی هم تأثیر متقابل دارند به وجود می‌آید. بعضی کودکان برای ابتلا به لکنت، زمینه آسیب‌پذیری موروثی دارند. اضطراب و تنش باعث تشدید لکنت می‌شود اما به نظر نمی‌رسد که در ایجاد آن نقشی داشته باشد. عواملی که سبب بروز اختلال می‌شوند کاملاً با عواملی که سبب تداوم و وخامت آن می‌شوند متفاوتند و این عامل ثانوی را می‌توان تحت کنترل قرار داد.

آیا کودکی که لکنت دارد ممکن است دچار یک بیماری جدی مغزی شده باشد؟

برخی گزارش‌ها از بررسی‌های تصویربرداری مغز نشان می‌دهد شاید تفاوت‌های ظریفی در ساختار و فعالیت مغزی بعضی بزرگسالان مبتلا به سایر افراد وجود داشته باشد اما در حال حاضر دلایل مکتوبی وجود ندارد که نشان دهد این تفاوت‌ها بر نوع گفتار فرد مؤثر بوده یا عامل لکنت هستند. اما واقعیت این است ما برای کمک به کودک نیازی نیست که منتظر بدست آوردن این اطلاعات باشیم.

وضعیت کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند در آینده چگونه خواهد بود؟

به طور کلی 50 تا 80 درصد تمام کودکان مبتلا به لکنت و بیشتر موارد خفیف این اختلال به طور خودبه‌خود بهبود می‌یابند و از میان کودکانی که لکنت زبانشان تا بزرگسالی ادامه می‌یابد فقط یک‌سوم موفقیت‌های شغلی و تحصیلی‌شان تحت تأثیر قرار می‌گیرد. البته در سنین دبستان ممکن است کودک دچار اشکال در برقراری ارتباط با همسن‌وسالان و مشکلات تحصیلی در اثر اجتناب از صحبت کردن سر کلاس شود. اگر کودک در محدوده سنین پیش‌دبستانی است و لکنت او به تازگی آغاز شده احتمال موفقیت و بهبودی بالاست ، اما در کودکان سنین دبستان که مدت زیادی است دچار اختلال هستند، احتمال کمی وجود دارد که روانی گفتار به طور کامل به حالت طبیعی بازگردد؛ بنابراین شناسایی و مداخله زودرس در این اختلال اهمیت زیادی دارد.

آیا رفتارهای والدین می‌تواند باعث تشدید لکنت زبان در کودک شود؟

بله، بعضی از رفتارها مانند: کامل کردن جملات کودک، دستپاچه کردن و وادار کردن او به تکمیل جملات خود، قطع کردن نابجای گفتار کودک، انتقاد مکرر و اصلاح تلفظ صداها و کلمات کودک، ایجاد شیوه‌ای شتاب‌زده در زندگی روزمره و درخواست اینکه در حضور دوستان و بستگان موضوعی را تعریف کند نیز می‌تواند باعث تشدید لکنت زبان در کودک شود.

در مورد روش درمان این اختلال هم توضیح می‌دهید؟

روش درمان لکنت یکی از حوزه‌های تخصصی گفتار درمانی است. گفتار درمانی می‌تواند به کودک بیاموزد که چگونه سرعت گفتار خود را بکاهد و متوجه لکنت خود شود. در ابتدای شروع گفتار درمانی، او ممکن است خیلی آرام و با دقت صحبت کند و با گذشت زمان به الگوی عادی صحبت کردن برسد. تکنیک‌های تنفس، روش‌های آرام‌سازی، یادگیری و آموزش صحبت کردن آرام‌ و بررسی مسائل اضطراب نیز از جمله تکنیک‌هایی است که گفتار درمانگر می‌تواند هم در کودکان و هم در بزرگسالان از آن‌ استفاده کند. در مواردی که فشارهای روانی موجود در روابط بین فردی، خانواده و ... در تشدید لکنت دخیلند، لازم است مشاوره‌های روانشناختی- روانپزشکی صورت گیرد و در صورت نیاز روان درمانی فردی و خانواده درمانی و در موارد خاص درمان دارویی نیز توصیه می‌شود. البته به نظر می‌رسد دارو درمانی در درمان اختلال تأثیری نداشته باشد؛ مگر اینکه دارو را در مورد اختلالات همراه با این مشکل که روی آن تأثیر منفی می‌گذارند به کار گیریم.

والدین باید چه نکاتی را رعایت کنند؟

- با آرامش کامل به آنچه کودک می‌گوید گوش فرا دهند؛ نه اینکه او چگونه می‌گوید.

- بگذارید خودش حرفش را تمام کند. شما صحبت او را کامل نکنید.

- هنگام صحبت کردن با او تماس چشمی داشته باشید.

- با کودک به آرامی و شمرده شمرده صحبت کنید.

- برای صحبت کردن کودک به او زمان بدهید و عجول نباشید.

- خود را مشتاق شنیدن حرف‌های او نشان دهید.

- بهتر است بیشتر با او بازی‌های غیرکلامی مانند بازی‌های ورزشی و نقاشی کنید.