در مورد نوشابه‌های انرژی‌زا توضیح می‌دهید؟

نوشابه‌های صنعتی به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از نوشیدنی‌های کربوناتی گازدار و نوشیدنی‌های انرژی‌زا. نوشیدنی‌های انرژی‌زا اولین‌بار در سال 1949 مورد استفاده قرار گرفت و مصرف آن به تدریج در سرتاسر دنیا رایج شد و امروزه مصرف آن به بیش از 20 میلیون لیتر در جهان رسیده است. عمده ماده‌ای که در این نوشیدنی‌ها وجود دارد کافئین است اما مواد دیگری هم دارند که می‌تواند مفید یا مضر باشند. هدف کارخانجات تولید نوشیدنی‌های انرژی‌زا در ابتدا ورزشکاران بودند تا آنان را برای رقابت‌های جهانی آماده کنند. اما امروزه کل جوانان گروه هدف تولیدات این کارخانجات هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد بیشتر مصرف‌کنندگان بین 13 تا 18 سال هستند که حدود دوسوم آنان پسران هستند. در آمریکا نوشابه‌های انرژی‌زا دومین مکمل غذایی است که به صورت دائم مورد استفاده قرار می‌گیرد و 30 درصد مصرف‌کنندگان هم دائمی هستند که این موضوع نگران‌کننده است. بررسی‌های انجام شده در آسیا هم نشان می‌دهد 70 درصد دانشجویان در زمان امتحان به خاطر افزایش هوشیاری و تمرکز به صورت منظم از این نوشیدنی‌ها استفاده می‌کنند.

علت گرایش جوانان به مصرف نوشیدنی‌های انرژی‌زا چیست‌؟

در کل هدف این نوشیدنی‌ها افزایش تمرکز و بالا بردن سطح انرژی در بدن است. اولین فایده نوشابه انرژی‌زا این است که احساس هوشیاری، بیداری و بهره‌وری ایجاد می‌کند و میزان پایه انرژی را بالا می‌برد. از دیگر مزایای نوشابه‌های انرژی‌زا می‌توان به کاهش خستگی بدن در طول روز اشاره کرد. فعالیت‌های بدنی شدید در طول روز می‌تواند منجر به خستگی عضلات شود. این نوشیدنی‌ها به تقویت عضلات پرداخته و انرژی مورد نیاز بدن را تأمین می‌کند. خستگی مغز، ناشی از کاهش اسید آمینه تریپتوفان است که این اسید آمینه را به بدن می‌رساند و خستگی مغز را به تأخیر می‌اندازد. از طرفی این اسید آمینه در تقویت انتقال‌دهنده‌های عصبی نقش بسیار مؤثری داشته و از گرفتگی عضلات و خواب‌آلودگی پیشگیری می‌کند.

نوشابه‌های انرژی‌زا از چه موادی تشکیل می‌شود؟

مهمترین مواد مصرفی در این نوشیدنی‌ها کافئین است که درصد آن در این نوشابه‌ها بیشتر از کافئین مصرفی در قهوه و اسپرسویی است که به طور روزانه مصرف می‌کنیم نوشابه‌های انرژی‌زا 80 تا 150 میلی‌گرم به ازاء هر 250 سی سی آب کافئین دارند و اگر مقایسه کنیم هر فنجان قهوه ساده حداکثر 30 میلی گرم کافئین دارد و قوطی‌های «ایس کافی» یا قهوه‌های سرد 70 میلی گرم کافئین دارد. میزان کافئین در برندهای مختلف متفاوت است. مضرترین ماده‌ای که داخل این نوشابه‌ها وجود دارد گلوکز در حجم بالا است که بسیار سریع جذب بدن می‌شود و یکی از اجزای قند یا ساکاروز گلوکز است؛ یعنی دو گلوکز اگر کنار هم قرار گیرند جذب بیشتری پیدا می‌کنند تا ساکاروز. در قوطی‌ها هم نوشته شده چه نوع قندی در آن استفاده شده است. بعضی از شرکت‌ها هم از مواد رنگی طعم‌دار استفاده کرده‌اند. ویتامین‌های مختلف گروه B و متیل گزانتین (دسته‌ای از ترکیبات دارویی که به طور طبیعی در موادی مانند قهوه، چای کاکائو یافت می‌شوند) این ترکیبات شامل کافئین، تئوفیلین و تئوبرومین هستند که به عنوان محرک‌های سیستم عصبی مرکزی شناخته می‌شوند و از موادی هستند که باعث سنگسازی در بدن می‌شوند. به رغم تمام ایراداتی که به این نوشیدنی‌ها گرفته می‌شود بعضی از منابع علمی این نوشابه‌ها را سالم می‌دانند و معتقدند نوشیدن آنها هیچ ایرادی ندارد . موضوع مهم استفاده بیش از حد از این نوشیدنی‌ها است. بسته به نوع موادی که در داخل این نوشابه‌ها است عوارض آنها هم متفاوت است اما چون ماده مؤثره همه این نوشیدنی‌ها کافئین و شکر است مصرف بیش از حد آن باعث ضرر رساندن به بدن می‌شود.

در مورد مضرات نوشیدنی‌های انرژی‌زا هم توضیح می‌دهید؟

اولین ضرر این نوشابه‌ها افزایش بیماری‌های قلبی - عروقی بین مصرف‌کنندگان است. کافئین با دوز بالا باعث افزایش ضربان قلب و افزایش فشار خون و در نهایت باعث آرتیمی قلبی می‌شود. در نوار قلب مصرف‌کنندگان دیده شده ریتم قلبی آنان آسیب پیدا می‌کند. افرادی که خودشان خبر ندارند اختلالات ریتم قلب دارند با مصرف این نوشیدنی‌ها دچار مشکل نارسایی قلبی می‌شوند. اگر کسی سابقه بیماری قلبی در فامیل، خانواده و افراد درجه یک دارد از نوشیدن نوشابه‌های انرژی‌زا خودداری کند. مرگ ناشی از سکته قلبی در مصرف‌کنندگان این نوشیدنی‌ها در جوانان 17 تا 19 سال گزارش شده است که ناشی از مصرف بیش از حد این نوشابه‌ها بوده است. کافئین انقباض طبیعی رگ‌ها را از بین می‌برد و تجمع پلاکتی ایجاد می‌کند، رگ را می‌بندد و باعث سکته قلبی می‌شود. بسیاری از جوانان و نوجوانان با تبلیغ این مواد در شبکه‌های اجتماعی ترغیب می‌شوند که این مواد را تجربه کنند. این در حالی است که از عوارض آن بی‌اطلاع هستند، از این رو والدین باید بر مصرف این نوشیدنی‌ها توسط فرزندانشان نظارت داشته باشند.

موضوع مهم دیگر تأثیر روانی نوشابه‌های انرژی‌زا است که باعث مشکلات زیادی در جوانان می‌شود. تأثیر عصبی مغزی معمولاً ناشی از مسمومیت کافئین است؛ یعنی اگر فردی نوشابه انرژی‌زا مصرف کرد قطعاً دچار مسمومیت نمی‌شود. مسمومیت زمانی اتفاق می‌افتد که در مصرف این نوشیدنی‌ها زیاده‌روی کرده باشند. اگر کسی بیش از 200 میلی گرم در روز کافیئن مصرف کند دچار عوارضی مانند اضطراب، بی‌خوابی، به هم ریختگی گوارش، مشکلات عضلانی، بی‌قراری، پریشانی و سردرد می‌شود. بر اساس منابع معتبر روانپزشکی برای بیماری‌های ناشی از مصرف بیش از حد کافئین چهار اختلال وجود دارد که عبارتند از مسمومیت عصبی با کافئین، اضطراب ناشی از مصرف کافئین، اختلال خواب، اختلال رفتاری یا رفتار خشونت‌آمیز. کافئین همچنین باعث افزایش کورتیزول که هورمون استرس است، می‌شود و زمانی که کورتیزول بالا رود تمام علائم استرس در فرد به وجود می‌آید.