به گزارش آتیه آنلاین، با توجه به روند تکمیل اقتصاد کشورها، تقاضای فزاینده‌ای برای خدماتی مانند مراقبت‌های بهداشتی، آموزش، حمل ونقل، مالی و فناوری اطلاعات وجود دارد. این تغییر از تولید سنتی و کشاورزی به صنایع خدمات‌محور منجر به ایجاد فرصت‌های شغلی متعدد شده است که به رشد اشتغال در بسیاری از کشورها کمک می‌کند. ظهور پلت‌فرم‌های دیجیتال و اقتصاد گیگ همچنین دامنه بخش خدمات را گسترش داده و امکان به وجود آمدن فرصت‌های کاری انعطاف‌پذیرتر و از راه دور را فراهم می‌آورد که برای طیف وسیع‌تری از کارگران جذاب یا به عبارت بهتر در دسترس‌تر است. مجموع این شرایط باعث شده که بخش زیادی از کارگران جویای کار در ایران نیز به سمت بخش خدمات سرازیر شوند.

آمار بخش خدمات

گزارش مرکز آمار ایران از بررسی وضعیت اشتغال در بخش‌های عمده فعالیت اقتصادی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲، بخش خدمات با ۵۱.۹ درصد بیش‌ترین سهم اشتغال را به خود اختصاص داده و از نظر سهم از اشتغال، پس از خدمات، به ترتیب صنعت و کشاورزی قرار گرفته‌ است. همچنین در بهار امسال نسبت به فصل مشابه سال گذشته سهم بخش‌های صنعت و کشاورزی از اشتغال کاهش داشته و تنها سهم بخش خدمات با افزایش روبرو شده است. در واقع سهم بخش کشاورزی از اشتغال کل کاهش یافته و تعداد جمعیت شاغل در این بخش هم پایین‌تر آمده است. تحلیل‌ها بیانگر آن است که با توجه به افزایش سهم بخش خدمات از جمعیت شاغل، می‌توان گفت نیروی کار از بخش کشاورزی به بخش خدمات کوچ کرده است.

مجموع تعداد شاغلان اقتصاد ایران در بهار امسال ۲۴ میلیون و ۷۴۵ هزار نفر بوده که از این تعداد بیش از ۵۰ درصد در بخش خدمات مشغول به کارند. به گزارش مرکز آمار در بهار امسال سهم بخش خدمات از مجموع جمعیت شاغل کشور افزایش داشته است. در واقع سهم این بخش با ۱.۱ واحد درصد افزایش نسبت به بهار سال گذشته به ۵۲.۴ درصد رسیده که این رقم بیشترین سهم از اشتغال نسبت به صنعت و کشاورزی محسوب می‌شود.

دلایل گرایش به فعالیت در بخش خدمات

«حمید حاج‌اسماعیلی» کارشناس بازار کار رشد اشتغال بخش خدمات در مقایسه با سایر بخش‌های صنعت و کشاورزی را در این مسأله می‌داند که «هزینه ایجاد شغل در بخش صنعت گران تر است و در بخش صنعت به دلیل استفاده از ماشین آلات، نیروی انسانی کمتر به کار گرفته می‌شود. در بخش کشاورزی هم به دلیل خشکسالی‌های اخیر، فصلی بودن برخی فعالیت‌های مرتبط با کشت و مکانیزه شدن عمده فعالیت‌ها، بخشی از نیروهای کار عملا دچار بیکاری می‌شوند، به این واسطه بخش خدمات به دلیل تنوع فعالیت، هزینه و سرمایه کم و ریسک پایین تر نسبت به دو بخش صنعت و کشاورزی مطلوبیت بیشتری برای کارجویان دارد»

او همچنین بیان کرد: همراه با گسترش تکنولوژی و ظهور فناوری‌های جدید، سبک زندگی افراد و ماهیت بسیاری از مشاغل تغییر کرده است. در حال حاضر بخش خدمات نسبت به دیگر بخش‌های اقتصادی از ظرفیت و پتانسیل بیشتری در حوزه اشتغال و جذب کارجویان به بازار کار برخوردار است و می‌تواند یک بستر مناسب برای حضور در عرصه فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی به شمار رود.

به گفته این کارشناس بازار کار، با وجود بالا بودن ظرفیت‌های اشتغال در بخش خدمات و تاثیرگذاری آن بر اقتصاد اما نباید از نظر دور داشت که مشاغل خدماتی در مواجه با شرایط بحرانی و شوک های اقتصادی نظیر کرونا از ثبات و پایداری لازم برخوردار نیستند. بی تردید ایجاد تعادل در بازار کار نیازمند همراهی بخش‌های صنعت و کشاورزی در کنار بخش خدمات است و ضروری است تا از ظرفیت همه بخش‌ها در عرصه اشتغال و فعالیت‌های اقتصادی بهره برداری شود.

انتظارات از بخش خدمات

بخش خدمات با انتظارات و روابطی که به طور قابل توجهی بر سایر مشاغل تأثیر می‌گذارد، نقش مهمی در اقتصاد ایفا می‌کند. انتظارات از این بخش عمدتاً به مواردی چون کیفیت ارائه خدمات (شامل تحویل به موقع، پشتیبانی مشتری)، کارایی(شامل بهینه سازی فرآیندها، کاهش ضایعات و به حداکثر رساندن بهره وری)، نوآوری، سفارشی‌سازی، سازگاری و قابل اطمینان بودن، رعایت استانداردها و مقررات قانونی و همکاری با سایر بخش‌ها و مشاغل کلیدی مرتبط است. در مجموع می‌توان گفت که انتظارات و روابط بخش خدمات با سایر مشاغل برای تقویت یک اقتصاد پویا و به هم پیوسته، ارتقاء کارایی، نوآوری و رشد در صنایع مختلف حیاتی است.

تیپ‌شناسی مشاغل خدماتی و چالش‌های فراروی کارگران

بخش خدمات طیف گسترده‌ای از فعالیت‌ها را دربر می‌گیرد و شامل گروه‌های مختلفی از کارگران است که به جای کالا، خدمات ارائه می‌دهند. برخی از گروه‌های کلیدی کارگران در بخش خدمات شامل کارگران خرده فروشی‌ها، کارکنان بهداشت و درمان، مهمانداران و ارائه دهندگان خدمات پذیرایی، کارکنان آموزش و پرورش و کارگران حمل و نقل می‌شوند.

کارگران خرده فروشی‌ها؛ این کارگران در فروشگاه‌های کوچک و بزرگ در سطح شهرها به کار گرفته می‌شوند و کالاها را مستقیماً به مصرف‌کنندگان می‌فروشند. مانند صندوقدار و کارگران بخش فروش در یک فروشگاه پوشاک.

کارکنان بهداشت و درمان؛ پرستاران، کم پرستاران، بهیاران، تکنسین‌های درمان و به طور کلی ارائه‌کنندگان خدمات پزشکی و بهداشتی در مراکز درمانی در زمره کارگران بخش خدمات درمانی قرار می‌گیرند.

مهمانداران و ارائه‌دهندگان خدمات پذیرایی؛ کارکنان هتل‌ها، رستوران‌ها و سایر موسساتی که خدمات غذا و اقامت ارائه می‌دهند از جمله کارگران بخش پذیرایی و خدمات مهمانداری محسوب می‌شوند.

کارکنان آموزش و پرورش؛ افراد درگیر در موضوع آموزش و مدیریت آموزشی شامل معلمان، مدیران و کادر مدارس همگی در زمره کارگران بخش خدمات آموزشی محسوب می‌شوند.

کارگران حمل و نقل؛ افرادی که در جابجایی افراد و کالاها از مکانی به مکان دیگر نقش دارند مانند رانندگان اتوبوس و کارکنان خطوط هوایی نیز به عنوان کارگران بخش خدمات حمل و نقل شناخته می‌شوند.

به این گروه‌ها می‌توان، کارگران فضای سبز و خدمات شهری، کارگران ارتباطات و فناوری اطلاعات و گروههای مانند این را اضافه کرد.

چالش‌های کارکنان بخش خدمات در ایران

کارگران بخش خدمات در ایران به دلیل گستردگی و پراکندگی مشاغل خدماتی با چالش‌های نسبتاً مشترکی روبرو هستند. از جمله مهمترین این چالش‌ها بی ثباتی اقتصادی، دستمزد پایین، عدم امنیت شغلی، دسترسی محدود به مزایا و پاداش کار، شرایط محل کار، عدم اجرای قوانین و مقررات حمایتی، محدود بودن فرصت آموزش و توسعه، نابرابری های جنسیتی و چالش‌های نظارتی قابل اشاره است.

بی‌ثباتی اقتصادی: نوسانات در اقتصاد می‌تواند منجر به ناامنی شغلی و درآمدهای ناپایدار شود و بر کارکنان بخش خدمات تأثیر قابل توجهی بگذارد.

دستمزد پایین: بسیاری از مشاغل بخش خدمات دستمزدهای پایینی را ارائه می‌دهند که می‌تواند برای پاسخگویی به هزینه‌های رو به افزایش زندگی ناکافی باشد.

عدم امنیت شغلی: رواج کار قراردادی و موقت، منجر به عدم امنیت شغلی طولانی مدت برای بسیاری از کارگران در این بخش شده است.

دسترسی محدود به مزایا و پاداش کار: بسیاری از کارگران شاغل در بخش خدمات ممکن است به مزایایی مانند مراقبت‌های بهداشتی، بازنشستگی یا بیمه بیکاری دسترسی نداشته باشند.

شرایط محل کار: شرایط کاری بد، از جمله ساعات طولانی کار و نبود امکانات مناسب در برخی مشاغل بخش خدماتی رایج است.

عدم اجرای قوانین و مقررات حمایتی: در سال‌های اخیر عدم اجرای به موقع برخی قوانین و مقررات حمایتی مانند تبدیل وضعیت شغلی در کارگران بخش خدمات شهری، عدم اجرای مناسب قوانینی چون رتبه‌بندی برای معلمان و تعرفه‌گذاری خدمات پرستاری برای پرستاران منجر به بروز چالش‌هایی در این بخش‌ها شده است.

محدود بودن فرصت آموزش و توسعه: ممکن است فرصت‌های محدودی برای توسعه مهارت‌ها و پیشرفت شغلی وجود داشته باشد که بر رضایت شغلی و رشد تأثیر می‌گذارد.

نابرابری‌های جنسیتی: برخی گزارش‌ها و شواهد عینی نشان می‌دهد که زنان در بخش خدمات با چالش‌های دیگری مانند تبعیض، آزار و اذیت و فرصت‌های محدود برای پیشرفت مواجه‌اند.

چالش‌های نظارتی: موانع بوروکراسی و مسائل نظارتی می‌تواند بر عملکرد مشاغل بخش خدمات تأثیر بگذارد که این چالش‌ها به خودی خود بر کارگران نیز تأثیرگذار است.

از درون همین چالش‌ها است که می‌توان به نیازها و مطالبات کارگران بخش‌های خدمات دسترسی پیدا کرد. پرداختن به این چالش‌ها مستلزم تلاش‌های مشترک دولت و بخش خصوصی برای بهبود شرایط کار، دستمزدها و فرصت‌های کارگران بخش خدمات در ایران است.

در مجموع باید گفت که افزایش نیروی کار در بخش خدمات با وجود مزایای مثبتی که به طور کلی برای بازار کار دارد با چالش‌هایی مانند نیاز به توسعه مداوم مهارت‌ها و آموزش برای همگام شدن با فناوری‌های در حال تکامل، تضمین دسترسی عادلانه به فرصت‌ها و پرداختن به مسائلی مانند امنیت شغلی و مزایا برای حفظ نیروی کار پایدار مواجه است. پاسخگویی به این چالش‌ها نیاز فوری کارگران شاغل در بخش خدمات است.