لطفا بفرمایید تنبلی چشم چیست و مواردی که باعث افزایش این بیماری می‌شود کدام‌ها هستند؟

تنبلی چشم (آمبلیوپی) کاهش دید در غیاب هرگونه اختلال آناتومیک یا بیماری چشمی است. در واقع می‌توان گفت در تنبلی چشم اختلال در مسیرهای بینایی مغز وجود دارد و زمانی ایجاد می‌شود که مسیرهای مذکور به اندازه کافی رشد نکنند و مغز به دلایل نامعلومی تصاویر رسیده از چشم مبتلا را حذف کند. یکی از عوامل اصلی کاهش بینایی در کودکان، تنبلی چشم است که تقریبا از بدو تولد تا حدود هفت سالگی ایجاد می‌شود. تنبلی چشم اغلب یک چشم را مبتلا می‌کند اما گاهی اوقات هم در هر دو چشم مشاهده می‌شود. مسئله مهم این است که در بسیاری از موارد ظاهر چشم تنبل کاملا طبیعی است و هیچ نشانه‌ای از بیماری در آن دیده نمی‌شود. سیر تکاملی چشم کودک تا ۹ سالگی است. اگر تا قبل از ۹ سالگی کودک به هر دلیلی تصویر شفافی از اطراف نداشته باشد، سیر تکاملی چشم دچار مشکل شده و اصلاح آن غیرممکن می‌شود. هرچه کودک سن کمتری داشته باشد، احتمال تنبلی چشم بیشتر و درمان آن آسان‌تر و سریع‌تر است. مهمترین علل به‌وجود آمدن تنبلی چشم عبارتند از زایمان پیش از موعد، وزن کم زمان تولد، فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی، مصرف سیگار و الکل در دوران بارداری. تنبلی چشم ممکن است ارثی هم باشد. کودکانی که والدین آنها دچار تنبلی چشم‌اند، ۴تا۶ برابر بیشتر دچار تنبلی چشم می‌شوند.

چه عواملی باعث تنبلی چشم می‌شوند؟

استرابیسموس (لوچی چشم): کودکان مبتلا به این اختلال در زمان استفاده از هر دو چشم در یک زمان برای دیدن یک شئ دچار دوبینی می‌شوند. برای جلوگیری از بروز دوبینی کودک یاد می‌گیرد که برای دیدن اشیاء از یک چشم استفاده کند.

اختلالات مربوط به دوربینی یا نزدیک بینی شدید: اگر کودکی دچار دوربینی یا نزدیک‌بینی شدید باشد ممکن است این اختلالات هر دو چشم را به یک اندازه مبتلا نکرده باشد. به عنوان مثال ممکن است یک چشم به‌طور کامل و طبیعی عمل کند در حالیکه تصاویر حاصل از چشم دیگر تار باشد. در این حالت مغز به تدریج یاد می‌گیرد که تصاویر حاصله از چشم معیوب را نادیده بگیرد.

اختلالات ساختاری: گاهی اوقات وجود اختلالات ساختاری مانند آب مروارید مادرزادی، وجود لکه برروی قرنیه و یا افتادگی مادرزادی پلک‌ها منجر به ایجاد اختلال در بینایی کودک می‌شود.

آیا تنبلی چشم دارای علایم خاصی است؟

تنبلی چشم علامت ندارد. تشخیص آمبلیوپی ممکن است در ابتدا و شروع آن سخت باشد تا زمانی که شدید شود. علائم هشداردهنده اولیه شامل این موارد است: تمایل به برخورد با اشیا از یک طرف، چشمی که از درون یا بیرون سرگردان است، چشم‌هایی که به نظر می‌رسد با هم کار نمی‌کنند، درک عمق ضعیف و دید دوتایی. این‌ها همیشه نشان‌دهنده ضعیف‌بودن چشم کودک نیست، در صورت مشاهده تنگ‌کردن چشم در هنگام تماشای تلویزیون چنین حالاتی از کودک هم می‌توان نسبت به مشخص شدن علت آن به مراکز بینایی‌سنجی مراجعه کرد. خانواده‌ها باید فرزندان خود را عادت دهند که تلویزیون را از دور و با فاصله حداقل ۳متر نگاه کنند. تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری، به‌خصوص در کودکان کمتر از ۴ سال که همکاری ندارند، تشخیص را کمی دشوارتر می‌کند و باید از دستگاه برای سنجش اختلاف بینایی دو چشم کودک استفاده کرد، ولی بعد از ۴ سالگی می‌توان با استفاده از چارت‌های بینایی شماره چشم کودک را تعیین کرد.

لطفا در مورد درمان تنبلی چشم هم توضیحاتی بفرمایید؟

درمان تنبلی چشم، بستن چشم سالم کودک است، برای اینکه کودک چشمی که دچار تنبلی است را بیشتر فعال کند. زمانی که عیب انکساری وجود دارد، عینک هم تجویز می‌شود چون بستن چشم به‌تنهایی مشکلی را حل نمی‌کند. درمان کودک تا ۹ سالگی باید ادامه یابد. گاهی کودک در ۴ سالگی دچار تنبلی چشم می‌شود و با تمهیدات درمانی تا ۶ سالگی بهبود می‌یابد، اما درمان بستن چشم برحسب شدت آن تعیین می‌شود. معمولا ابتدای تشخیص تنبلی چشم، ممکن است پزشک توصیه کند چشم سالم کودک ۶ ساعت در روز بسته بماند، ولی بعد از بهبود زمان بستن چشم کاهش می‌یابد. همچنین لازم است درمان نگهدارنده ادامه یابد. این درمان هم براساس تشخیص پزشک است. گاهی لازم است یک ساعت یا بیشتر در روز چشم کودک بسته بماند، به‌خصوص در کودکانی که اختلاف نمره چشم زیاد است، درمان نگهدارنده ضروری خواهد بود. این درمان باید تا ۹ سالگی ادامه یابد. گاهی اوقات هم بعضی از کودکان همکاری نمی‌کنند از اینرو روند درمان را با مشکل روبرو می‌کنند.

غربالگری تا چه اندازه توانسته تشخیص این بیماری را آسان‌تر کند؟

تنبلی چشم ناشی از عیوب انکساری مشکلی است که والدین متوجه آن نمی‌شوند، ولی امروزه در مراکز بهداشتی معاینات دوره‌ای چشم یا غربالگری انجام می‌‎شود و از طریق معاینه می‌توان به وجود تنبلی چشم در کودک پی برد. غربالگری روش بسیار خوبی برای سنجش بینایی کودکان است. اولین معاینه در همان بدو تولد توسط متخصص کودکان انجام می‌گیرد. معاینه دیگر در ۴ تا ۶ سالگی کودک خواهد بود. البته بهتر است این معاینه در ۴ سالگی انجام شود. والدین نیز باید دقت کنند اگر کودک دچار هرگونه مشکل چشمی است یا احتمال می‌دهند ممکن است مشکل چشمی برای او پیش آید، حتما زودتر به متخصص چشم مراجعه کنند. تقریبا همه کودکان دارای فرم‌های معاینه هستند که از سوی مراکز بهداشت داده می‌شود.