تعاملات اجتماعی، نوع رژیم غذایی، وزن افراد، چگونگی گفتار، ظاهر افراد و توانایی غذاخوردن، همگی تحت تأثیر سلامت دهان و دندان قرار می‌گیرد و نه‌ تنها فرد سالمند، بلکه مراقبان و اطرافیان آن‌ها هم درگیر آن می‌شوند. مطالعات نشان داده‌اند بهداشت دهان و دندان ضعیف در جمعیت سالمندان می‌تواند منجر به بیماری‌هایی از جمله کم‌آبی بدن، بیماری‌های قلبی، عفونت مفاصل، پنومونی (سینه پهلو)، سوء‌تغذیه و اختلالات متابولیکی همچون دیابت، فشار خون بالا، چاقی و کلسترول بالا در افراد بالای 60 سال شود. اهمیت بهداشت دهان و دندان ما را بر آن داشت تا گفتگویی داشته باشیم با دکتر وحید هاشمی دندانپزشک که در پی می‌آید.

لطفا بفرمایید مهمترین عواملی که در سالمندی باعث تخریب دندان‌ها می‌شود کدام‌ها هستند؟

دندان‌ها دارای ساختاری دو بخشی هستند که یکی خود دندان است که دارای بافت سخت است که مهم‌ترین وظیفه آن خردکردن غذا برای بلعیدن و هضم‌کردن و کمک به تلفظ درست کلمات و صحبت کردن است و بافت نرم که در هسته داخلی دندان پالپ مغذی وجود دارد که حاوی اعصاب، رگ‌های خونی و بافت همبند است. اگر پالپ به طور جدی آسیب ببیند، دندان از مواد مغذی حیاتی و سیگنال‌های عصبی محروم می‌شود و عصب‌کشی دندان ضرورت پیدا می‌کند. بافت‌های نگهدارنده عبارتند از لثه آزاد و چسبیده و زائده‌های استخوانی فک که دندان داخلش قرار می‌گیرد ولی به استخوان نچسبیده و توسط طناب‌های بسیار ریزی به نام لیگامنت، دندان را نگه می‌دارند و لثه مانند لباسی است که دندان را می پوشاند واجازه ورود به میکروب‌ها را نمی‌دهد. با فرا رسیدن سالمندی بدن دچار تغییرات هورمونی، بافتی و تحلیل می‌شود. بافت‌های نگهدارنده بر اثر مرور زمان و در اثر تغییرات هورمونی و ضرباتی که به دندان وارد می‌شود تحلیل می‌روند. علاوه بر سایش‌های فیزیکی، شیمیایی و مکانیکی هم استفاده نادرست از مسواک به‌ویژه نوع سفت هم به دندان‌ها آسیب می‌زند و لثه‌ها شروع به تحلیل رفتن می‌کنند. بعضی از افراد هم به علت استرس دچار دندان قروچه (ساییدن بیش از حد دندان یا فشردن فک) می‌شوند.

سالمندان با رعایت چه نکاتی می‌توانند دندان‌های سالمی داشته باشند؟

مهمترین راه نگهداری از دندان سالم رعایت بهداشت دهان و دندان است. مهمترین عاملی که باعث از بین رفتن دندان‌ها می‌شود قند یا همان گلوکز است. دهان محیطی پر از باکتری است به‌طوریکه حدود یک میلیارد باکتری در دهان وجود دارد. هر چه قند و یا مواد غذایی شیرین مصرف کنیم باکتریها اسید ترشح می‌کنند و باعث می‌شوند مینای دندان که مانند یک الماس سخت است دچار پوسیدگی شود. متاسفانه بعضی از افراد در طول زندگی بهداشت دهان و دندان را رعایت نمی‌کنند از اینرو در سالمندی دچار مشکلات دهان و دندان می‌شوند. این در حالی است که با رعایت بهداشت دهان و دندان و مراجعه به دندانپزشک می‌توانند در سالمندی دندان‌هایشان را حفظ کنند.

آیا ابتلا به بیماری‌های مانند دیابت هم می‌تواند باعث آسیب به دندان‌ها شود؟

بله یکسری از بیماری‌ها مانند دیابت کنترل‌نشده، پوکی استخوان و بیماری‌های خود ایمنی می‌توانند به دهان و دندان صدمه بزنند. در بیماران دیابتی لثه‌ها در اثر قند خون تحلیل می‌روند و یا بیمارانی که دچار پوکی استخوان هستند این بیماری روی استخوان‌های داخل دهان هم تاثیر می‌گذارد.

لطفا در مورد بیماری پریودنتیت یا پیوره دندان‌ها هم توضیحاتی بفرمایید؟

پیوره دندان یا التهاب لثه بافت‌های اطراف دندان را درگیر می‌کند. این بیماری که یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دهان و دندان است با التهاب و خونریزی لثه خودش را نشان می‌دهد. در بسیاری از مواقع افراد از ابتلای خود به این بیماری شایع آگاه نیستند و با آن مانند آبسه یا دیگر بیماری‌های جزئی دهان و دندان‌ها رفتار می‌کنند که این کار می‌تواند سبب مزمن شدن بیماری شود.

خشکی دهان در اثر چه عواملی به وجود می‌آید؟

خشکی دهان یا گزرستومیا زمانی رخ می‌دهد که فرد در دهان خود بزاق کافی نداشته باشند. بزاق وظیفه روان کردن دهان را برعهده دارد. همچنین می‌تواند به هضم بهتر غذا کمک کرده و سبب جلوگیری از رشد باکتری‌های مضر در دهان شود نبود این بزاق باعث بروز بیماری عفونی دهان و دندان می‌شود. معمولا این عارضه به علت مصرف بعضی از داروها، افزایش سن، درمان سرطان، کم‌آبی بدن، مصرف الکل و دخانیات به‌ویژه قلیان به‌وجود می‌آید. بررسی‌های مرکز تحقیقات پیشگیری و کنترل دخانیات دانشگاه علوم ‍پزشکی شهید بهشتی نشان می‌دهد که سن شروع مصرف قلیان و سیگار در کشور به 13 تا 15 سالگی رسیده است و بیش از 20 درصد مردان و چهار درصد زنان بالای 15 سال در کشور مصرف روزانه سیگار دارند. این در حالیست که افرادی که دخانیات استعمال می‌کنند بیشتر از سایرین در معرض تشکیل پلاک‌های میکروبی دندان هستند. این پلاک‌های میکروبی عامل اصلی بیماری لثه و پوسیدگی دندان هستند. واکنش بدن به عفونت حاصل از پلاک‌های میکروبی موجب آسیب و تحلیل بافت نرم لثه و استخوان می‌شود و در نهایت به لق‌شدن و از دست ‌دادن دندان ختم می‌شود. مطالعات انجام شده نشان می‌دهد استفاده از تنباکو به هر شکلی به بالابردن احتمال بروز عفونت در ناحیه دهان و گلو کمک می‌کند. حتی می‌توان ادعا کرد که استعمال تنباکو از مهمترین عوامل ایجاد سرطان‌های خطرناک دهان است.

لطفا در مورد جرم یا پلاک دندانی هم توضیحاتی بفرمایید؟

یکی دیگر از مشکلات دهان و دندان سالمندان پلاک یا جرم دندانی است. جرم یک بافت چسبنده روی سطح دندان است که گاهی بی‌رنگ و گاهی زرد است از ترکیب بزاق دهان با غذا، مایعات موجود در دهان و همچنین رسوبات میکروبی ایجاد می‌شود. هرکدام از این رسوب‌ها از میلیون‌ها باکتری ایجاد می‌شوند و از قندهای ساده باقیمانده از وعده‌های غذایی تغذیه می‌کنند. به‌طور کلی، این پلاک‌ها بین 4 تا 12 ساعت پس از مسواک زدن روی دندان تجمع می‌کنند و معمولا هم بین دندان‌ها و در امتداد خط لثه ایجاد می‌شوند. این لایه بسیار نازک در اثر مرور زمان زیاد می‌شود و سخت‌تر می‌شوند و باعث تخریب لثه‌ها می‌شوند. بعضی از بیماران زمانی که جرمگیری می‌کنند متوجه لق‌شدن دندان‌هایشان می‌شوند. پلاک‌های دندانی دائما در حال ساخته‌شدن هستند، زیرا بزاق، غذا و مایعات موجود در دهان یک محیط مناسب برای رشد باکتری ایجاد می‌کنند.

چه توصیه‌ای برای سالمندان دارید؟

سالمندان باید بهداشت دهان و دندان را رعایت کنند و از دخانیات دوری کنند و مصرف قند، نوشابه و شیرینی را هم به حداقل برسانند. همیشه پیشگیری از درمان بهتر است از اینرو با رعایت بهداشت دهان و دندان به‌وسیله مسواک، خمیر دندان، نخ دندان و مراجعه هر 6 ماه یکبار به دندانپزشک می‌توانند جلوی خراب‌شدن دندان‌هایشان را بگیرند. بهترین راه برای رعایت بهداشت دهان و دندان و پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان و پوسیدگی دندان‌ها مسواک‌زدن است که باعث می‌شود باکتری‌ها از روی دندان‌ها پاک شوند. از اینرو روزانه سعی کنید که حداقل دوبار مسواک بزنید یک بار بعد از صبحانه یکبار هم قبل از خواب شب که ضروری است. زیرا باکتری‌ها شبانه شروع به فعالیت می‌کنند. اکثر افراد استفاده از نخ دندان را ضروری نمی‌دانند و همین امر موجب پوسیدگی دندان‌هایشان می‌شود. مواد غذایی به‌جامانده در بین دندان‌ها فقط با نخ دندان خارج می‌شوند و در غیر اینصورت باعث پوسیدگی می‌شوند. نخ دندان به کاهش جرم بین دندان‌ها کمک می‌کند و از التهاب لثه جلوگیری می‌کند. استفاده یک الی دو بار نخ دندان در طول روز و در هنگام خواب ضروری است و برای داشتن دندان‌هایی سالم مهم است. افزودن فلوراید به آب آشامیدنی هم یکی از راههای موثر در پوسیدگی از دندان‌ها به‌ویژه در کودکان است.

نویسنده: بیتا مهدوی