دکتر ناصر قاسم‌زاد در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین با بیان اینکه سلامت دارای دو ابعاد جسمانی و روانی است، افزود: دامنه سلامت روان بسیار گسترده بوده و ابعاد گوناگونی را دربر می‌گیرد؛ بهداشت روان، سلامت روان، سلامت اجتماعی، سلامت معنوی و بسیاری مفاهیم دیگر حیطه سلامت روان را شامل می‌شود.

وی اظهار کرد: به طور معمول از دوران گذشته تاکنون، سلامت جسمانی همواره به عنوان ویترین نظام‌ سلامت درنظر گرفته می‌شود و ابتلا به بیماری‌های جسمانی نمود بارز و بیشتری در جامعه دارد. اما سلامت روان، با توجه به عوامل گوناگون از جمله اینکه بخش وسیعی از اختلالات روانی از انظار پنهان می‌ماند، مغفول واقع شده و در اولویت رسیدگی قرار نمی‌گیرد.

پژوهشگر و مدرس دانشگاه با اشاره به شعار امسال روز جهانی سلامت روان با عنوان «سلامت روان و بهزیستی همگانی را در اولویت جهانی قرار دهید»، گفت: تاکید سازمان بهداشت جهانی برای در اولویت‌ قرار گرفتن سلامت روان ناشی از خلاء توجه به این مقوله است.

قاسم‌زاد تصریح کرد: در بیان مفهوم بهزیستی در چارچوب علمی می‌توان گفت «تحق زیستن برابر و مساوی برای همگان و بهره‌مند بودن از امکاناتی که می‌تواند به زیست سلامت از ابعاد مختلف جسمانی، روان‌شناختی و سلامت اجتماعی منجر شود»؛ تامین این شرایط در وهله نخست، برعهده دولت‌ها قرار دارد. به بیان دیگر دولت‌ها باید شرایطی را فراهم کنند که شهروندان جامعه به میزان متعادلی از سلامت دست یابند و جامعه‌ای با افراد بشاش و شاداب ایجاد شود.

وی ادامه داد: باید توجه داشت؛ برخورداری از سلامت روان، منجر به افزایش سازگاری افراد شده و علاوه بر آن کارآمدی، رضایت‌مندی، حس مسئولیت اجتماعی و مشارکت اجتماعی بالایی را ایجاد می‌کند و به این ترتیب، بهزیستی همگانی پدید می‌آید.

اولویت یافتن سلامت روان

دکترای روانشناسی اجتماعی، عنوان کرد:‌ براین اساس، افراد جامعه طوری زندگی می‌کنند که همگان حق زندگی مبتنی بر تساوی و عدالت را دارند؛ در این عدالت، تمامی سرمایه‌های اجتماعی باید به طور یکسان در اختیار شهروندان قرار گیرد. اما متاسفانه در سیاست‌های کلان دولت‌ها، توجه به مقوله بهداشت و روان در اولویت‌ آخر قرار دارد.

قاسم‌زاد افزود: شاید بخشی از مسائلی را که امروز در سطح جامعه متوجه آن هستیم، مغفول ماندن از مسائل اجتماعی و روان‌شناختی آحاد مختلف جامعه است و این درحالی است که ما در عصر ارتباطات و دنیای دیجیتال به سر می‌بریم که اطلاعات، ذهنیت و نگرش افراد را متاثر می‌کند. در این عصر، افراد می‌توانند در یک گوشه دنیا با فرهنگ گوشه دیگر همسان‌سازی و همزادپنداری کنند و ویژگی‌های شخصیتی خود را شکل دهند.

وی اظهار کرد: در این شرایط، توجه نکردن به بهداشت روان و پیشگیری از آسیب‌های ناشی از گسست‌های فرهنگی که در نسل‌ها به وجود می‌آید، به طور مستقیم بهداشت روانی جامعه را دستخوش آسیب کرده و در بهزیستی همگانی آثار منفی خود را نشان می‌دهد.

مدیرعامل انجمن حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه گفت: برای اینکه بتوانیم یک جامعه سالم و پویا داشته باشیم، باید سرفصل‌های بهداشت روانی شهروندان را به‌طور دقیق تدوین کنیم و برای این منظور لازم است از روانشناسان و جامعه‌شناسان حاذق و کارآمد برای تدوین سند سلامت روان مدد بگیریم.

قاسم‌زاد با بیان اینکه در این روند، هریک از برنامه‌ریزی‌ها جایگاه خود را دارد، تصریح کرد: برای مثال در حوزه رسانه باید دید چه کاری را می‌توان انجام داد تا منجر به حفظ بهداشت روانی جامعه شود و رسانه‌ها چه نقشی را در ایجاد جاذبه در زمینه پویایی سلامت روان می‌توانند ایفا کنند.

ارتباط مستقیم ۱۶ نهاد با مردم

وی ادامه داد: همچنین نهادهایی مانند وزارت بهداشت، وزارت علوم، وزارت فرهنگ و ارشاد و سایر نهادها در این زمینه نقش دارند. می‌توان گفت، بیش از ۱۶ دستگاه وجود دارد که در ارتباط مستقیم با مردم قرار دارند؛ از شهرداری‌ها گرفته تا سازمان‌ها و دستگاه‌های بزرگ که در ارتباط روزمره با مردم هستند.

پژوهشگر و مدرس دانشگاه عنوان کرد: باید استانداردهای جهانی که سبب حفظ و ارتقای بهداشت روانی جامعه می‌شود، در برنامه‌ریزی‌ها لحاظ شود؛ حقوق شهروندی، حق استفاده از امکانات موجود به طور یکسان، توجه به آینده فرد از ابعاد امنیت اجتماعی، امنیت اقتصادی، تامین اجتماعی و ... باید در سرفصل سند سلامت روان در جامعه گنجانده شود.

پایین بودن سرانه بهداشت روان

قاسم‌زاد افزود: همواره گله‌ داشته‌ایم که سرانه بهداشت روان در جامعه بسیار پایین است. مشکلات روان تنها شامل یک اختلال یا دو اختلال نیست و بسیاری از موارد از جمله اعتیاد به مواد مخدر، رفتارهای خطرزا، آسیب‌های اجتماعی و نزاع‌های خیابانی را می‌تواند دربر بگیرد. همه این مسائل باید شناسایی و سرانه بهداشت متناسب با مشکلات رایج تنظیم شود.

وی با بیان اینکه جامعه ما جوان و پرجمعیت است، اظهار کرد: در یک جامعه جوان، سرانه بهداشت باید متفاوت با جوامعی مانند آلمان باشد که بیش از ۷۰ درصد افراد را سنین میانسال و بالاتر تشکیل می‌دهد. ۷۰ درصد افراد جامعه ما را سنین زیر ۳۰ سال تشکیل می‌دهد که لازم است برای بهداشت جسم و روان آن‌ها برنامه‌ریزی شود.

مدیرعامل انجمن حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه، گفت: برای انجام آن در قدم نخست، باید نگاه پرتلاش و ساعی مسئولان، قوای مقننه، قضائیه و مجریه و مدیران طراز اول و مدیران میانی نسبت به سلامت روان جامعه معطوف و برای سنین مختلف از کودک و نوجوان گرفته تا جوان و میانسال و بالاتر، برنامه‌هایی تدوین شود.

موازی‌کاری‌های حوزه سلامت روان

قاسم‌زاد تصریح کرد: درحال حاضر نیز برنامه‌ریزی‌هایی وجود دارد، اما بعضا این برنامه‌ها موازی کاری است و مباحثی مانند طلاق و اعتیاد به صورت جزیره‌ای رسیدگی می‌شود و نقشه راهی وجود ندارد تا به نقطه مطلوب برسیم. برای این امور بودجه‌های آماری، ارقام و نفرساعت ارائه می‌شود، اما نمود آن باید سر سفره مردم مشاهده شود تا برای مثال شاهد آن باشیم که آمار ازدواج، افزایش و نرخ طلاق کاهش یافته است و نیز در زمینه بهبود روابط و رضایت‌مندی اقدامات کاربردی به وجود آید.

وی ادامه داد: همچنین می‌توان به انجام مشاوره‌های ازدواج اشاره کرد؛ براساس مصوبه قانونی، جوانان در آستانه ازدواج باید دوره ۱۶ ساعته مشاوره قبل از ازدواج را طی کنند؛ نخست اینکه انجام این مشاوره‌ها در آستانه ازدواج از نظر زمانی بسیار محدود است؛ زیرا زوجین تصمیم به ازدواج گرفته و در مراحل انجام آزمایش‌خون برای انجام عقد هستند.

پژوهشگر و مدرس دانشگاه عنوان کرد: دوم اینکه با تصویب این قانون قرار بر این بود که ارائه مشاوره ازدواج به صورت حضوری و رودررو انجام شود؛ اما با شیوع کرونا ارائه این دوره‌ها آنلاین شد و اکنون وضعیت به نحوی شده است که در ۹۰ درصد مراکز بهداشت از زوجین امضا گرفته می‌شود که این دوره‌ها را سپری کرده‌اند و سایت‌هایی را به آن‌ها معرفی می‌کنند تا اطلاعات لازم را کسب کنند.

قاسم‌زاد افزود:‌ درحالی که قرار بود تا روانشناسانی که از آموزش‌های لازم برخوردار شده بودند، گروه‌های ۲۰ تا ۳۰ نفره را به صورت حضوری و رو در رو، آموزش دهند؛ اما اجرای این برنامه بسیار کم‌رنگ شده است و اکنون تنها دو سه مرکز بهداشت روان وجود دارد که به طور جدی این کلاس‌ها را برگزار می‌کنند و در باقی مراکز به گرفتن امضا و معرفی سایت اکتفا می‌شود.

وی اظهار کرد: بی‌شک کسب اطلاعات از طریق سایت، نمی‌تواند تاثیری در امید به زندگی پایدار و کاهش نرخ طلاق داشته باشد و برنامه‌های آموزشی هنگامی می‌تواند تاثیر واقعی داشته باشد که افراد از شرایط استاندارد آموزشی بهره‌مند شوند.

مدیرعامل انجمن حمایت از سلامت، بهداشت و روان جامعه، گفت: درحال حاضر آمار ۱.۲ درصدی طلاق در برابر آمار ۳ درصدی ازدواج در تهران نشان از عدم کارایی برنامه‌های کنونی در حوزه ازدواج و خانواده است و در عمل می‌توان مشاهده کرد که تغییری در رفتارها و ژست‌ اجتماعی افراد به وجود نیامده است.

ضرورت تصویب سند سلامت روان

قاسم‌زاد با تاکید بر ضرورت تصویب سند ملی سلامت، ادامه داد: لازم است برنامه‌ای تدوین شود تا افراد همان‌طور که می‌توانند پرونده سلامت جسمانی داشته باشند، دارای یک پرونده سلامت روان باشند تا امکان ثبت اطلاعات سلامت روان آن‌ها از دوران کودکی فراهم شده و در مراحل مختلف زندگی تکمیل شود. به این ترتیب، امکان آن فراهم می‌شود تا مسائل و مشکلات روان افراد در سیستم نظام سلامت پی‌گیری و رسیدگی شود.

گسترش پوشش بیمه‌ای سلامت روان

وی با تاکید براینکه پیش‌درآمد این اقدامات در اولویت قرار گرفتن خدمات بهداشت روان در برنامه‌های دولت است، عنوان کرد: متاسفانه خدمات مشاوره از پوشش بیمه برخوردار نیست و بیش از ۹۵ درصد کارمندان و کارگران برای بهره‌مندی از این خدمات باید از جیب پرداخت کنند. درحالی که با مشکلات اقتصادی و تورم، بودجه‌ای برای انجام خدمات مشاوره باقی نمی‌ماند و در نتیجه لازم است پوشش بیمه‌ای خدمات بهداشت روان برای استفاده مردم در اولویت قرار گیرد.