- شب ادراری چیست و در اثر چه عواملی به وجود می‌آید؟

شب ادراری دفع ارادی و غیر ارادی ادرار در طول شب است و هنگامی بیماری تلقی می‌شود که از سن تکامل مورد انتظار برای کنترل ادرار گذشته باشد. در این حالت شب ادراری به عنوان یک بیماری قابل پیگیری است. تکامل اسفنکتر (اسفنکتر ادراری عضله‌ای است که جریان ادرار را کنترل می‌کند و هنگامی که اسفنکتر ادرار شما منقبض می‌شود، دهانه مثانه را مسدود می‌کند تا ادرار به بیرون نشت نکند) که کنترل کننده خروج ادرار از مثانه است، از یک سالگی شروع می‌شود و بیشتر کودکان تا سن ۲ تا ۳ سالگی تکامل لازم را پیدا کرده و کنترل ادرار خود را به دست خواهند آورد اما در کودکان کاملا طبیعی هم ممکن است تا ۵ سالگی شب ادراری وجود داشته باشد و غیرطبیعی تلقی نمی‌شود. شب ادراری زمانی به عنوان یک بیماری تلقی می‌شود که کودک حداقل دو بار در هفته و به مدت ۳ ماه متوالی عدم کنترل ادرار در طول شب داشته و لباس خود را خیس کند. تأکید می‌کنم بیدار شدن کودک برای ادرار به هر میزان معادل این بیماری نیست بلکه کودک باید خودش را خیس کند. علل به وجود آمدن شب ادراری در کودکان عبارتند از:

مثانه کوچک: مثانه کودک ممکن است به اندازه کافی بزرگ نشده‌ که بتواند ادرار تولیدشده در شب را نگه‌ دارد.

ناتوانی در تشخیص مثانه پر: اگر عصب‌هایی که مثانه را کنترل می‌کنند بالغ نشده‌ باشند، پر شدن مثانه نمی‌تواند کودک را بیدار کند.

عدم تعادل هورمون: در دوران کودکی، بعضی از بچه‌ها هورمون ضدادراری را به میزان کافی ندارند از این رو دچار شب ادراری می شوند.

عفونت مجاری ادراری: عفونت مجاری ادراری می‌تواند کنترل ادرار را برای کودک دشوار ‌کند. یکی از علائم عفونت ادراری در کودکان شب ادراری و تکرر ادرار است.

آپنه خواب: گاهی اوقات این عارضه، نشانه‌ای از آپنه انسدادی خواب است که در آن تنفس کودک در طول خواب متوقف می‌شود.

دیابت: برای کودکی که معمولاً قادر به کنترل ادرار خود در شب است، شب ادراری ممکن است اولین علامت دیابت در کودک باشد.

یبوست طولانی و مزمن: عضلاتی که برای کنترل ادرار و دفع مدفوع به کار می‌روند یکسان ‌هستند. هنگامی‌ که یبوست در کودکان طولانی و مزمن می‌شود، این عضلات ناکارآمد شده و کنترل ادرار را نیز مختل کرده و موجب شب ادراری می‌شوند.

-آیا تفاوتی بین کودکانی که از ابتدا کنترل ادرار خود را به دست نیاورده‌اند با کودکانی که کنترل داشته‌اند و مجدداً دچار شب ادرای می‌شوند وجود دارد؟

بله، در واقع مبنای شروع اقدامات تشخیصی و درمانی نیز همین موضوع است. شب ادراری به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. کودکانی که از دوران شیرخوارگی هیچگاه کنترل ادرار خود را به دست نیاورده‌اند به عنوان شب ادراری اولیه تلقی می‌شوند که حدود ۹۰ درصد بیماران در این دسته قرار می‌گیرند و کودکانی که حداقل برای مدت شش ماه شب ادراری نداشته و شب‌ها خشک بوده‌اند و مجدداً دچار شب ادراری شده‌اند به شکل ثانویه بیماری مبتلا هستند. علت شکل اول بیماری؛ تأخیر در تکامل اسفنکترهای ادراری است که با افزایش سن و اعمال آموزش‌های خاص و حتی گاه بدون هیچگونه درمانی رفع می‌شود اما در شکل ثانویه بیشتر موارد غیرطبیعی است.

- در مورد روش درمان این بیماری و نقشی که والدین می‌توانند داشته باشند نیز توضیح می‌دهید؟

برای درمان هر بیماری در کودکان اولین نیاز مشارکت خانواده است. در این بیماری علاوه بر مشارکت خانواده باید مشارکت کودک نیز در درمان جلب شود؛ در غیر این صورت، احتمال موفقیت کم خواهد شد. در شب ادراری ثانویه پس از بررسی‌های دقیق کودک باید تا رفع بیماری یا پیدا شدن علت بیماری تحت نظر باشد. در شب ادراری اولیه؛ چه در کودک کمتر از ۵ سال و چه بیش از ۵ سال باشد، نکته مهم این است با اینکه کودک و خانواده از این حالت رنج می‌برند، اما با یکسری اقدامات ساده می‌توان به بیمار کمک کرد. مهمترین اقدام برای این کودکان طراحی و اجرای یک برنامه آموزشی است. این کودکان تأخیر در تکامل اسفنکترها دارند. همان گونه که یک کودک ممکن است دیر راه بیفتد یا دیر زبان باز کند و در عین حال این موضوع طبیعی باشد این کودکان نیز در این محور تکاملی تأخیر دارند و موضوعی کاملاً طبیعی است اما تکامل آموزش‌پذیر است، یعنی با آموزش تسریع می‌شود. بنابراین برای این کودکان یک برنامه آموزشی که با مشارکت مستقیم کودک در نظر گرفته شده و برنامه‌های تشویقی برای او گنجانده و همچنین از هرگونه تنبیه بدنی، رفتاری و بدنی پرهیز شده باشد مناسب‌ترین اقدام است. می‌توان با استفاده از ساعت زنگ‌دار یا دیگر وسایل موجود برنامه‌ای تنظیم کرد که کودک به فواصل ۳ تا ۴ ساعت به دستشویی برود. بیدار کردن کودک توسط والدین تنها در صورتی که کودک تمایل به این همکاری داشته باشد و برای مدت محدود در ابتدای برنامه توصیه می‌شود. به تدریج باید فواصل بیدار کردن را زیاد و دفعات آن را کم کرد. باید تعداد شب‌هایی را که کودک خشک است یادداشت و متناسب با همکاری کودک و پیشرفت درمان او را تشویق کرد. والدین باید توجه کنند این کودکان خصوصاً هر چه سن آنها بالاتر می‌رود از این بیماری بیشتر رنج می‌برند و این استرس باعث تشدید بیماری آنها می‌شود، لذا نه‌تنها نباید هیچگونه تنبیهی در مورد آنها اعمال شود، بلکه باید به آنها آرامش خاطر داد که این حالت طبیعی و گذرا است و در سنین بالاتر برطرف می شود. اقداماتی مانند: تنبیه بدنی، محرومیت از خرید اسباب بازی مورد علاقه کودک یا منوط کردن تشویق ها به کنترل بیماری و محرومیت از مسافرت و میهمانی رفتن، جدا کردن کودک و به روی آوردن بیماری به عنوان یک مشکل به صورت علنی و غیرعلنی از اقدامات اشتباه و استرس زا است که باعث عدم بهبودی و تشدید بیماری می شود. این کودکان نباید تحت هیچ استرسی قرار گیرند. امروزه وسایل کمکی برای اینکه کودک به صورت مستقل خود را اداره کند طراحی و به بازار عرضه شده و در دسترس است. بسیاری از این کودکان به محض خیس شدن لباس از خواب بیدار شده و کنترل ادرار را می‌آمورند. برای این منظور گیرنده‌هایی روی لباس زیر این کودکان تعبیه شده که به یک ساعت یا زنگ متصل است و به محض خیس شدن آن زنگ را به صدا درمی‌آورد و بدین ترتیب کودک را از خواب بیدار می‌کند و کودک کنترل ادرار خود را به دست می‌آورد. استفاده از این وسایل می‌تواند درمان را تسریع کرده و به تکامل کودک کمک کند.