لطفا در مورد تنبلی چشم و عوامل افزایش آن توضیح می‌دهید؟

مسیرهای بینایی در زمان تولد تکامل نمی‌یابند و همه کودکان در بدو تولد سیستم بینایی تکامل نیافته‌ای دارند. این سیستم به تدریج تا سن 7 سالگی و ضمن رشد کودک تکامل می‌یابد. حداکثر سرعت این تکامل در 3 تا 5 سالگی است که سیستم بینایی در این سنین بسیار حساس است. اگر کودک در این دوره سنی در معرض عوامل مستعدکننده تنبلی چشم قرار گیرد و به موقع درمان نشود قطعاً دچار ضایعات جبران ناپذیری می‌شود. در تنبلی چشم اختلال در مسیرهای بینایی مغز وجود دارد و زمانی ایجاد می‌شود که این مسیرها به اندازه کافی رشد نکنند؛ از این رو مغز به دلایل نامعلومی تصاویر رسیده از چشم مبتلا را حذف می‌کند. این عارضه اغلب یک چشم را مبتلا می‌کند اما به ندرت در هر دو چشم نیز مشاهده می‌شود. مواردی که سبب افزایش احتمال به تنبلی چشم می‌شوند عبارتند از: زایمان پیش از موعد، وزن کم زمان تولد، رتینوپاتی نوزادان زودرس، فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی، سابقه خانوادگی تنبلی چشم و مصرف سیگار در دوران بارداری.

مهمترین علل تنبلی چشم چه مواردی است؟

تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم و عدم تکامل بینایی اتفاق می‌افتد. البته در بسیاری از موارد ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشد. این علل به سه دسته تقسیم می‌شوند:

استرابیسم (لوچی): تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم روی می‌دهد. در استرابیسم یا انحراف چشم‌ها، کودک برای فرار از دوبینی از چشمی که بینایی بهتری دارد، استفاده می‌کند، در نتیجه چشم منحرف تکامل نمی‌یابد و تنبل می‌شود.

عیوب انکساری: این عیوب انواعی از اختلالات بینایی است که با تجویز عینک قابل اصلاح است. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک‌بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم در حالی که اختلاف قابل توجهی بین شماره دید دو چشم وجود دارد، پدید می‌آید. در این حالت، چشم ضعیف‌تر تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم نیز می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع از تنبلی چشم معمولاً مشکل است؛ زیرا در این حالت، ظاهر چشم طبیعی است و به نظر می‌رسد دید کودک اشکالی نداشته باشد.

عوامل مسدودکننده مسیر بینایی: از جمله این عوارض می‌توان به آب مروارید مادرزادی، افتادگی پلک، کدورت مرکزی قرنیه یا بستن پلک به وسیله پزشک را نام برد. مهمترین آنها، آب مروارید مادرزادی است که به محض تشخیص باید جراحی شود. آب مروارید مادرزادی در صورت عدم درمان صحیح، شدیدترین نوع تنبلی چشم را ایجاد می‌کند. وجود کدورت در مسیر عبور نور سبب ایجاد تصویری تار می‌شود که باعث می‌شود مغز، تصویر تار را حذف کند. کودکانی که به این بیماری مبتلا هستند ممکن است متوجه عدم تعادل در بینایی چشم‌های خود نشوند و این مسئله برایشان غیرطبیعی نباشد، به همین دلیل اگر والدین مراقبت‌های لازم را انجام ندهند و برای سنجش بینایی به مراکز تشخیصی مراجعه نکنند، ممکن تا دوران بزرگسالی بیماری در کودکان آنها بسیار بدتر و شرایط درمان نیز دشوار شود.

آیا تنبلی چشم دارای علائم است؟

علائم تنبلی چشم در کودکان عبارتند از: سردردهای مزمن، خستگی چشم‌ها، ضعف در بینایی و خستگی بینایی، اشکال در تشخیص فاصله و غیره. برخی از این علائم ممکن است تا حدی شدید باشند که افراد در گرفتن یا پرتاب کردن اشیاء نیز با مشکل جدی مواجه شوند.

در مورد سنین طلایی درمان این بیماری هم توضیح می‌دهید؟

بهترین سن برای تشخیص و درمان این بیماری، سنین پیش‌دبستانی و ترجیحاً قبل از 5 سالگی است. به همین دلیل این دوره را سنین طلایی می‌نامند. هرچه تشخیص عقب افتد، درمان نیز مشکل‌تر و میزان بهبود هم کمتر خواهد شد. بر اساس برنامه کشوری ما، چشم همه کودکان باید حداقل سه بار قبل از دبستان معاینه شود که عبارتند از: 3 تا 4 ماهگی، 2 تا 3 سالگی و 5 تا 6 سالگی.

آیا تنبلی چشم قابل درمان است؟

بله، تشخیص زودهنگام و به تبع آن، درمان مناسب نقش مهمی در پیش‌آگاهی بیماری دارد؛ چرا که مسیر بینایی باید هرچه زودتر تقویت شود. به منظور پیشگیری معاینه کامل چشم در بدو تولد و طی سال اول زندگی اهمیت اساسی دارد و بعد از آن حداقل یک معاینه دیگر در سنین 3 تا 5 سالگی ضروری است. این در حالی است که تکامل سیستم بینایی پس از 8 تا 10 سالگی کاملاً متوقف می‌شود. اگر تنبلی چشم تا این دوره سنی درمان نشود دیگر برگشت‌پذیر نخواهد بود و کاهش دید با عینک لنز اصلاح نخواهد شد. از جمله عواملی که برای درمان تنبلی چشم در کودکان مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌توان به تجویز عینک، قرار دادن پد چشمی بر روی چشم سالم، استفاده از قطره چشمی «آتروپین» و در موارد بسیار شدید انجام عمل جراحی اشاره کرد. در مواردی که تنبلی چشم در اثر عیوب انکساری چشم یا آنیزومتروپی ایجاد شود، استفاده از عینک که توسط دکتر چشم تجویز می‌شود بسیار ضروری است. البته پزشک معالج روش درمانی مناسب و مدت زمان آن را برحسب وضعیت بیمار بررسی می‌کند که به شدت بیماری، شروع و مدت آن، وضعیت سلامت عمومی و سلامت سیستم بینایی، محدوده نیاز بینایی، همکاری بیمار، مداخلات قبلی و اختلالات دیگر مانند انحراف چشم یا عیوب انکساری بستگی دارد.