به گزارش آتیه آنلاین، کارشناسان و فعالان صنفی، «پایین بودن سطح دستمزد و مزایای مزدی» را دلیل استقبال بالا از مشاغل غیررسمی و کاذب می‌دانند. نیروهای جوان عموماً رغبتی برای کار کردن در صنایع و کارخانجات ندارند و «فتح‌الله بیات» رئیس اتحادیه کارگران قراردادی و پیمانی کشور، شمار کارگران غیررسمی‌کار و مشغول در مشاغل کاذب کشور را چیزی حدود ۶ میلیون نفر یا بیشتر برآورد می‌کند؛ این آمار تا ۱۰ میلیون نفر هم احتمال گسترش دارد.

برآوردی از مشاغل کاذب

این فعال کارگری در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین بیان کرد: دستمزدهای پایین عموماً در حد حداقل دستمزد مصوب شورای عالی کار، عدم برخورداری از مزایای مزدی قانونی از جمله پاداش تولید و طبقه‌بندی عادلانه و صحیح، قراردادهای موقت و امید نداشتن به رشد و ترقی در شغل مربوطه، دلایلی‌ است که منجر شده بخش قابل توجهی از نیروهای جوان کشور، به مشاغل غیررسمی یا کاذب روی بیاورند. در مجموع باید گفت، شرایط کار در فضای رسمی اشتغال کشور، برانگیزاننده و رضایت‌بخش نیست و نمی‌تواند در جوانان رغبت و انگیزه به وجود بیاورد.

حضور حداقل ۶ میلیون نفر در بازار کار غیررسمی و در حیطه مشاغل غیرقابل احصا که خارج از چتر پوشش قانون قرار دارند، موجب نگرانی بسیار است. در این میان، نقش مشاغل کاذب که عموماً جوانان تحصیلکرده یا تازه‌واردان به بازار کار به آن سمت و سو گرایش دارند، نقشی بسیار پررنگ است.

«علی» یک راننده جوان اسنپ، از رواج مشاغل کاذب در میان همسن‌های خود اینگونه روایت می‌کند: «دوستان من فعالیت‌های پردرآمدی دارند که از دیدگاه خیلی‌ها اصلاً شغل نیست؛ مثلاً بلاگر هستند یا در اینستاگرام با تبلیغات درآمدزایی می‌کنند؛ بعضی از آن‌ها هم فیلم و ویدئوی کوتاه تولید می‌کنند و در یوتیوپ می‌گذارند؛ اینها شغل ثابت و تعریف شده‌ای ندارند اما درآمدشان خوب است؛ اگر به این جوانان بگویی برو در یک کارخانه با ماهی ۱۱ یا ۱۲ میلیون تومان حقوق کار کن، هیچ وقت قبول نمی‌کنند و نمی‌روند....».

داده‌های رسمی

براساس داده‌های رسمی مرکز آمار ایران، نرخ بیکاری در ایران در پایان زمستان سال گذشته ۸.۶ درصد بوده است. طبق آمار همین مرجع، جمعیت فعال کشور در پایان سال ۱۴۰۲ حدود ۲۶ میلیون و ۴۶۲ هزار نفر بوده‌اند، یعنی چیزی ۴۰.۸ درصد از کل جمعیت ۱۵ساله و بیشتر کشور. در واقع بیش از ۳۸ میلیون نفر از جمعیت در سن کار کشور در پاسخ به طرح‌های آمارگیری، خود را شاغل نمی‌دانند.

در عین حال، بر اساس آخرین آمار سازمان تامین اجتماعی، مجموع بیمه‌شدگان اصلی این سازمان در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۶ میلیون نفر برآورد شده است؛ اگر این را در کنار جمعیت فعال کشور قرار دهیم یعنی حدود ۱۰ میلیون از این شاخص جمعیتی تحت پوشش سازمان تامین اجتماعی نیستند. از آنجا که تحت پوشش بیمه قرار گرفتن برای کارهای رسمی اجباری است؛ این ۱۰ میلیون نفر معمولاً در دو دسته جای می‌گیرند؛ یا به خود-اشتغالی و مشاغل کاذبی روی آورده‌اند که درآمد و سودآوری بالایی دارد اما تاثیری در رشد اقتصادی و نرخ تولید ناخالص ملی برجای نمی‌گذارد و یا اینکه در اقتصاد غیررسمی و کارگاه‌های زیرزمینی و زیرپله‌ای بدون برخورداری از حمایت‌های قانونی مانند حداقل دستمزد و بیمه تامین اجتماعی، مشغول به فعالیت هستند.

چرا مشاغل کاذب رواج یافته است؟

اگر شاغلان غیررسمی را که معمولاً از فرط اضطرار به کار در کارگاه‌های زیزمینی و خارج از سیطره قانون روی آورده‌اند، کنار بگذاریم، بازهم نرخ شاغلان مشاغل کاذب، بالا است؛ شاید حداقل ۲ تا ۴ میلیون نفر از جمعیت فعال کشور در این حوزه درآمدزایی داشته باشند؛ درآمدی که به گفته «آیت اسدی» عضو کارگری شورای عالی کار، چندان پایین نیست و در مواردی چند برابر حداقل دستمزدی‌ست که سالانه در شورای عالی کار به تصویب می‌رسد و در بسیاری از کارگاه‌های کشور، مبنای پرداخت حقوق قرار می‌گیرد.

او در گفت‌وگو با آتیه آنلاین، در پاسخ به این سوال که چرا جوانان و به اصطلاح دهه‌هشتادی‌ها برای کار رسمی در کارخانجات و صنایع کشور، رغبت چندانی از خود نشان نمی‌دهند؛ گفت: چون دستمزدها پایین است و شرایط کار مطلوب نیست.

اسدی که ریاست کانون هماهنگی شوراهای اسلامی کار استان قزوین را برعهده دارد، بیان کرد: در شهرک‌های صنعتی استان قزوین، برخی کارفرمایان به دنبال نیروی کار می‌گردند اما درخواست برای اشتغال کم است؛ در واقع با بحران کمبود کارگر به‌ویژه کارگر متخصص، باهوش و تحصیلکرده مواجهیم. وقتی یک نیروی تحصیلکرده با خود-اشتغالی کاذب چند برابر دستمزد پرداختی صنایع را به دست می‌آورد، دیگر تمایلی برای ثبت درخواست کار رسمی ندارد.

نماینده کارگران در شورای عالی کار بر این باور است که اوضاع بازار کار نباید اینگونه باشد: «حداقل دستمزدی که در شورایعالی کار به تصویب می‌رسد، فقط کف مزد و برای کارگران صفرکیلومتر و بدون تخصص و تجربه است؛ کارگران صنایع باید بتوانند با کارفرمایان خود چانه‌زنی کنند و از دستمزدهای بالاتر و مزایای مزدی قابل قبول برخوردار شوند. حداقل دستمزد مناسبِ صنایع و مشاغل تخصصی نیست».

افزایش تمایل برای مشاغل کاذب، زنگ هشدار را به صدا درآورده است اما بدون تردید، افزایش سطح دستمزدها در مشاغل تخصصی و بهبود شرایط پیشنهادی کار، می‌تواند اوضاع را به نفع رونق تولید و افزایش انگیزه و بهره‌وری نیروهای متخصص کشور تغییر دهد.