هفته گذشته و در تاریخ ۱۶ اکتبر روز جهانی غذا روزی برای آگاهی و هشیاری بیشتر در مقابله با چالش‌های حیاتی بود که سیستم جهانی غذا با آن مواجه است. اثرات ترکیبی بحران آب و هوا به علاوه جنگ و درگیری‌های مداوم، کشاورزی را تضعیف می‌کند، بخش مهمی که برای امرار معاش و ادامه حیات بشر ضروری است. اکنون بیش از هر زمان دیگری رویدادهای شدید آب و هوایی مانند خشکسالی، سیل و نوسانات دما، تولید مواد غذایی را ویران کرده است.

یک مثال واضح از تاثیر تغییرات آب و هوایی بر سیستم‌های غذایی، نوسانات اخیر در قیمت برنج است. برنج که یکی از مواد غذایی اصلی بیش از نیمی از جمعیت جهان است، نسبت به اختلالات در عرضه حساسیت بالایی را نشان می‌دهد. در سال ۲۰۲۲، سیل شدید در پاکستان منجر به کاهش شدید عرضه جهانی برنج شد؛ به عنوان یک تولید کننده اصلی، کاهش تولید پاکستان منجر به افزایش قیمت برنج در سراسر جهان شد. برای مصرف‌کنندگان، این افزایش قیمت به معنای گران‌تر شدن برنج در سوپرمارکت‌ها بود که به بودجه خانوارها فشار وارد می‌کند، به‌ویژه در کشورهایی که شدیدا به مصرف این کالای اصلی متکی هستند.

اما با اضافه کردن جنگ‌ها و درگیری‌های جهانی به این ترکیب آب و هوایی که به ویژه در سرزمین‌هایی مانند اوکراین و غزه مشهود است وضعیت بحران حادتر، و در نتیجه گرسنگی و بی‌ثباتی تشدید می‌شوند؛ اثرات این درگیری‌ها و بسیاری از جنگ‌های دیگر به ویژه در آفریقا مانند جابجایی مردم، تخریب معیشت، و اختلال در اقتصاد کشاورزی و صنعتی مناطق بحران زده و شکننده‌ای را ایجاد کرده است. این مناطق شکننده و بحران‌زده بالاترین سطوح ناامنی غذایی حاد را در خود جای داده‌اند؛ تنها در سال ۲۰۲۲، حدود ۲۵۸ میلیون نفر با کمبود شدید مواد غذایی مواجه بودند که با تشدید درگیری‌ها این رقم افزایش یافته است.

«گزارش جهانی بحران‌های غذایی ۲۰۲۴» (GRFC) چالش عظیم دستیابی به هدف پایان دادن به گرسنگی تا سال ۲۰۳۰ را در دستور کار دارد؛ ناامنی‌ای که اغلب ناآرامی ایجاد می‌کند و منجر به چرخه معیوب بی‌ثباتی و خشونت می‌گردد. در «اجلاس سران سیستم‌های غذایی سازمان ملل متحد +۲» در ژوئیه ۲۰۲۳، آنتونیو گوترش، دبیر کل سازمان ملل متحد بر فوریت رسیدگی به این مسائل تاکید کرد و گفت که «سیستم‌های غذایی جهانی خراب شده است و میلیاردها نفر بهای آن را می‌پردازند». وی تاکید کرد که این سیستم‌های ورشکسته غذایی «نتیجه انتخاب‌های ما در سطوح سیاسی هستند نه نتایج اجتناب‌ناپذیر و غیرقابل جلوگیری».

با توجه به روز جهانی غذا، «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» (UNDP) از این لحظه استفاده کرده و از رویکردی سیستمی برای تغییر سیستم‌های غذایی دفاع می‌کند. این برنامه جدید چهار بعد اساسی برای اصلاحات را با هدف افزایش پایداری و انعطاف‌پذیری ترسیم می‌کند که در ادامه آمده است.

بهبود حکمرانی

حکمرانی موثر برای مدیریت سیستم‌های غذایی بسیار مهم است. اکوادور از طریق اصلاحات اخیر خود، از جمله قانون اساسی جدید که «حق طبیعت» را در بر می‌گیرد و بر برنامه‌ریزی غیرمتمرکز استفاده از زمین تأکید می‌کند، نمونه‌ای مثبت در بهبود حکمرانی را ارائه می‌دهد. این تغییرات مدیریت مؤثرتری را در منطقه ویژه آمازون - منطقه‌ای تعیین شده در آمازون اکوادور - تسهیل کرده است. این رویکرد یکپارچه به تضمین آینده‌ای پایدار برای آمازون و ساکنان آن کمک می‌کند و نشان می‌دهد که چگونه اصلاحات حاکمیتی می‌تواند به‌طور مؤثر اهداف حفاظتی را با نیازهای توسعه هماهنگ کند.

توجه به محرک‌های ناپایداری

عواملی مانند فقر، مسائل بهداشتی، نابرابری جنسیتی و تخریب محیط‌زیست پایداری سیستم‌های غذایی را تضعیف می‌کند. مقابله با این چالش‌ها نیازمند یک رویکرد جامع دراینباره است. به عنوان نمونه‌ای اصلاح شده و با حمایت برنامه توسعه سازمان ملل متحد، بخش‌های قهوه و کاکائو پرو برنامه‌های مشارکتی و مبتنی بر اجماع را توسعه داده‌ و سهامداران را در سطوح ملی و منطقه‌ای با هدف ایجاد رشد پایدار و مقابله با محرک‌های جنگل‌زدایی هماهنگ کرده‌ است.

ایجاد زنجیره ارزش غذایی منصفانه

در صنایع تحت تسلط چند شرکت بزرگ و افراد ثروتمند، قدرت اغلب متمرکز است؛ چنین وضعیتی برای مالکان خُرد و جوامع محلی دسترسی محدودی به مزایای اقتصادی باقی می‌گذارد. برای رفع این عدم تعادل، «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» از طریق طرح «شراکت رشد خوب» (Good Growth Partnership)، با دولت اندونزی برای ایجاد پلتفرم روغن نخل پایدار اندونزیایی (FoKSBI) همکاری کرده است. این پلت‌فرم به عنوان یک انجمن بی‌طرف برای همه ذینفعان جهت رسیدگی به چالش‌های کلیدی در توسعه روش‌های پایدار تولید روغن پالم در اندونزی عمل می‌کند. UNDP همچنین به ساخت ابزارهایی برای استفاده از بلاک چین (زنجیره داده‌ها) جهت ردیابی مواد غذایی کشاورزی کمک می‌کند. به عنوان مثال، استفاده از زنجیره داده‌ها در ایجاد یک معامله عادلانه برای کشاورزان کاکائو در اکوادور یا موارد مشابه در غنا، از جمله چشم‌اندازهای مدیریتی این بخش از سازمان ملل برای اطمینان از شیوه‌های تجارت منصفانه است.

تأمین مالی پایدار

تأمین مالی پایدار برای هدایت منابع و انگیزه‌هایی که از جوامع محلی و کشاورزان حمایت می‌کنند، تشویق سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در شیوه‌های پایدار کشاورزی، و ارتقای پایداری محیط‌زیست و آب و هوا از ابعاد مهم دیگر برنامه‌های UNDP است که به ایجاد یک اقتصاد انعطاف‌پذیرتر و عادلانه‌تر کمک می‌کند. برای مثال در گواتمالا، که در آن یک «جنگ ملی بزرگ صلیبی برای تغذیه» در حال وقوع است، ابتکار مشترک برنامه توسعه ملل متحد، یونیسف و برنامه جهانی غذا، کمبودهایی را در منابع مالی، انسانی و مادی کشف کرده و شواهدی را برای دولت فراهم کرده است تا بر این اساس گفتگو با بخش خصوصی و جامعه مدنی را تسهیل کند. در نتیجه این تلاش‌ها بخش‌های مذهبی و سایر بخش‌ها، به بسیج منابع مالی دولتی و خصوصی برای مبارزه با سوء تغذیه مزمن کمک کرده است.

همچنین در هند، برنامه «ابتکار مالی تنوع زیستی» سازمان توسعه ملل متحد (BIOFIN) اهمیت مشارکت برابر و تقسیم منافع بین زنان و مردان را به عنوان عامل حیاتی توسعه پایدار برجسته کرده است. یک نمونه از این موارد، ابتکار به اشتراک‌گذاری منافع پژوهشی است که توسط موسسه تحقیقات دانه‌های روغنی هند و هیئت تنوع زیستی ایالت تلانگانا رهبری می‌شود.

چه چیز باید عوض شود؟

برای پرداختن به این چالش‌های بی‌سابقه، ما به چشم‌اندازی گسترده نیاز داریم. در حالی که بحران‌ها اغلب به تلاش‌های بشردوستانه منزوی منجر می‌شوند، همکاری مؤثر بین آژانس‌های سازمان ملل، مؤسسات مالی بین‌المللی، کشورهای عضو و سایر ذینفعان برای تقویت سیستم‌های غذایی به سمت انعطاف‌پذیری و پایداری ضروری است.

روز جهانی غذا یادآوری میراث ۷۶ ساله «حق بر غذا»، این حق حیاتی بشر است؛ میراثی که در ماده ۲۵ اعلامیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد ذکر شده است. اکنون بیش از هر زمان دیگری، باید موانعی را که مانع پیشرفت می‌شوند، از بین ببریم و سیستم‌های غذایی مشترک، پایدار، فراگیر و انعطاف‌پذیر بسازیم که هم به مردم و هم به کره زمین خدمت کنند.