وسواس فکری عملی چیست؟

وسواس فکری به معنای نشخوار کردن فکری است که در بیشتر مواقع پایه و اساس درستی ندارد. همچنین فاقد دلایل درستی است. به عنوان مثال: خانمی که دائم فکر می‌کند وسایل منزلش کثیف است یا دائماً می‌خواهد لباس‌ها را بشویید و تمیز کند. در مقابل آن، وسواس عملی اجباری است که فرد در خود احساس می‌کند که کاری را مرتب تکرار کند که می‌داند انجام آن کار هیچ فایده عملی در پیش بردن کارها ندارد، به طور مثال تکرار کاری که 3 بار آن را انجام می‌دهد. یا به عنوان مثالی دیگر قبل از اینکه وارد خانه شود با پای راست یا چپ وارد شود و این کار را چندین بار تکرار کند یا مثلاً وقتی روی موزاییک راه می‌رود سعی می‌کند روی خود موزاییک راه برود و پایش روی خطوط نرود. درجات کمی از این اختلال طبیعی وجود دارد. افرادی که منظم هستند تمایل دارند هر روز سر یک ساعت خاص کارشان را آغاز کنند. توجه داشته باشید مواقعی که این کارها با کارها دیگر تداخل نیابد و باعث ناراحتی فرد و اطرافیانش نشود بیماری نیست اما اگر فردی با انجام این کارها و افکار غالباً هیچ هدف خاصی ندارد و دائماً دچار اختلال در زندگی خود و دیگران می‌شود آن موقع بیماری محسوب می‌شود.

علت به وجود آمدن وسواس فکری عملی چیست؟

وسواس‌ها برعکس بیماری‌هایی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی هستند. در این نوع بیماری‌ها، ما دقیقاً می‌دانیم اختلال بیوشیمی مغز در آن اتفاق می‌افتد، اما در مورد وسواس‌ها تاکنون اختلال بیوشمی ثابت‌شده‌ای در مغز اتفاق نیفتاده که این اختلال می‌تواند در فرد و اطرافیانش اضطراب و ناراحتی نیز به وجود آورد. این در حالی است که یکسری اضطراب‌ها و یادگیری‌ها در بروز این اختلال نقش مهمی دارند. معمولاً این وسواس علاوه بر اضطراب با اختلال خلقی، مشکلات روانی و اختلالات مصرف مواد نیز در ارتباط است. این اختلال، ژنتیکی است؛ به طوری که اگر در خانواده‌ای فردی مبتلا به این اختلال باشد، امکان اینکه افراد دیگری هم به این اختلال مبتلا شوند 50 درصد است. گاهی اوقات هم خانواده‌ها در مواجهه با اتفاقات ناگوار واکنش‌های ناسالمی را از خود بروز می‌دهند که فرزندان آنان هم آن را می‌آموزند. موضوع بعدی جنسیت است؛ به طوری که مردان بیش از زنان در معرض این اختلال قرار دارند. در اوایل دوران بلوغ، ریسک این اختلال زیاد است و مردان و زنان علائم متفاوتی از خود نشان می‌دهند. مردان معمولاً از وسواس‌هایی شکایت می‌کنند که شامل میل جنسی، عدم تقارن است و در مقابل زنان بیشتر از وسواس‌ها و تمیزکاری شکایت دارند. موضوع دیگر شخصیت است. بخشی از ویژگی‌ها در آسیب‌پذیری نسبت به اختلال نقش دارند. به طور مثال افرادی که در سنجش روان رنجوری رتبه بالاتری می‌گیرند ریسک بیشتری نسبت به این اختلال دارند. وضعیت اجتماعی و اقتصادی نیز در این اختلال نقش مهمی دارد، به طوری که وضعیت اقتصادی و اجتماعی پایین عامل ریسک‌پذیری برای ابتلا به این اختلال است.

چه فاکتورهایی خطر ابتلا به وسواس فکری عملی را تشدید می‌کنند؟

دو دسته فاکتور خطر ابتلا به وسواس فکری عملی را افزایش می‌دهند. دسته اول موضوعاتی است که افراد بر آنها کنترلی ندارند؛ مانند فاکتور سن که اواخر نوجوانی افراد بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال هستند؛ زیرا در اوایل جوانی حوادث و استرس‌های زندگی بخصوص حوادثی که ذاتاً تکان‌دهنده هستند در زندگی رخ می‌دهند، فاکتورهای پرخطری برای ابتلا به این اختلال هستند. به عنوان مثال، افرادی که در جوانی مورد سوء استفاده جنسی قرار می گیرند یا مبتلا به بیماری‌های روحی و روانی می‌شوند بیشتر در معرض این اختلال هستند. دسته دوم موضوعاتی است که افراد در آن نقش دارند؛ مانند استفاده از مواد مخدر که با بروز اختلال وسواس فکری عملی مرتبط است، زیرا مواد مخدر می‌تواند موجب تغییرات شیمیایی در مغز شود که آسیب‌پذیری در برابر این اختلال را بیشتر می‌کند و به طور غیرمستقیم با ایجاد اضطراب اضافی از طریق درگیری با والدین و قانون منجر به این اختلال می‌شود. مورد دیگر وضعیت تأهل است. به نظر می‌رسد مجرد بودن هم یک فاکتور است. مجرد ماندن ممکن است به علت داشتن این اختلال باشد، زیرا این اختلال مانع از شکل گیری روابط می‌شود. این در حالی است ازدواج می‌تواند سپر افراد در برابر این اختلال باشد. عامل دیگر بیکاری است که می‌تواند دلیل ابتلا به این اختلال باشد.

در مورد راه‌های درمان این اختلال هم توضیح می‌دهید؟

درمان این اختلال زمانبر است و در اغلب افراد بین سه تا ۶ ماه طول می‌کشد و ممکن است در برخی اشخاص به بیش از ۱۲ ماه نیز برسد. درمان اختلال وسواس فکری عملی به دو صورت دارو درمانی و روان درمانی است که از داروهای ضدافسردگی برای بیمار استفاده می‌شود، زیرا این داروها بهترین داروی برای وسواس فکری هستند که به افزایش سطح سروتونین در مغز کمک می‌کنند. روان درمانی نیز نوعی درمان رفتاری‌شناختی است که بسیار کمک‌کننده است. در این بین موضوع مهم این است که اگر فردی وسواس فکری عملی دارد حتماً باید این اختلال توسط روانشناس شناسایی شود که آیا عملی است یا فکری یا هر دو وسواس را فرد دارد؟ موقعیت‌های متفاوتی که در آنها گیر کرده کدام است؟ چه موضوع خاصی است که او ساعت‌ها به آن فکر می‌کند؟ شناخت همه این مسائل به درمان فرد کمک می‌کند. همچنین استفاده از تکنیک‌های آرام‌بخش مانند مدیتیشن، یوگا و تمرینات تنفسی و نیز تغییر سبک زندگی مانند بهبود عادت خواب، تغذیه سالم و ورزش منظم برای بهبود این اختلال بسیار مؤثر است.