به گزارش آتیه آنلاین، در دوره سه ساله با روی کار آمدن دوره مدیریتی جدید از ۲۰ شهریور ۱۴۰۰ تمرکز راهبردی مدیریت این سازمان بر مسایل اساسی و چالش‌های موجود این نهاد بیمه‌ای معطوف شد. در نهایت براساس تحلیل‌های انجام شده مسایل کلان سازمان ناظر به چند موضوع شناسایی شد و تلاش‌هایی برای جبران بخشی از این مسایل انجام شد.

وضعیت ناترازی صندوق به جهت ناپایداری عمیق در منابع، ‌استقراض انباشته و بی‌رویه از بانک برای پرداخت حقوق بازنشستگان بیش از ۱۰۰ همت استقراض از بانک‌ها از سال ۱۳۹۴ تا ۱۴۰۰، ‌ کاهش ضریب پشتیبانی صندوق به ۴.۲، افزایش هزینه‌های ناشی از تحمیل قوانین بازنشستگی پیش از موعد با سهم بیش از ۵۰ درصد بازنشستگی‌ها، عدم تغییر و اجرای اصلاحات پارامتریک و فنی و محاسبات بیمه‌ای مناسب با تغییرات و تحولات جمعیتی و پایین بودن نرخ بازدهی سرمایه‌گذاری‌ها و فعالیت‌های اقتصادی سازمان و وجود برخی مداخلات غیرحرفه‌ای از جمله این چالش‌های شناسایی شده پیش از فعالیت این دوره مدیریتی بود.

برنامه‌ها و اقدامات برای رفع ناترازی منابع و عدم استقراض از بانک

ابعاد ناترازی منابع و مصارف سازمان تأمین ‌اجتماعی و مشکل انباشت بدهی سازمان به نظام بانکی تا سال ۱۴۰۰ بسیار جدی بود و موضوع مهمی که مطرح بود اینکه دولت حتی برای پرداخت حقوق بازنشستگان با مشکل مواجه می‌شود اما با حمایت دولت و مجلس شورای اسلامی و تدابیر مدیریتی اتخاذ شده در سازمان، پس از گذشت حدود سه سال حقوق ماهانه بازنشستگان که در همان سال ماهانه حدود ۲۶ هزار میلیارد تومان بود امروز به حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان در هر ماه رسیده و بدون استقراض از نظام بانکی و بدون تأخیر پرداخت می‌شود.

در ابتدای کار مدیریت جدید ۱۰۶ هزار میلیارد تومان بدهی انباشته شده بانکی وجود داشت که هزینه سالانه این بدهی بانکی، می‌توانست ماهانه ۲۵ هزار میلیارد تومان بدهی جدید باشد اما تلاش‌های انجام شده نشان داد که می‌توان با همراهی و همکاری و مدیریت درست منابع علاوه بر رفع ناترازی در راستای عدم استقراض بانکی و پرداخت تعهدات اقدام کرد.

بازپرداخت بی‌سابقه مطالبات سازمان تأمین اجتماعی، تسویه بدهی ۱۰۶ هزار میلیارد تومانی سازمان و رشد سرمایه بانک رفاه به میزان ۴۶ هزار میلیارد تومان از دیگر مواردی بود که در این دوره سه ساله انجام شد.

تأمین ‌اجتماعی با ۱۰۶ هزار میلیارد تومان بدهی بانکی ایجادی از سال ۱۳۹۲ تا سال ۱۴۰۰ مواجه بود که علاوه بر آثار تورمی در کل جامعه، ناترازی منابع و مصارف را به دنبال داشت. با تدابیر تحولی و در سازمان تأمین‌ اجتماعی، این بدهی تسویه شد و تأمین ‌اجتماعی که در آن مقطع به عنوان ابربدهکار شناخته می‌شد، امروز با مطالبات انباشته از دولت و حدود ۹۳ هزار میلیارد تومان طلب از کارفرمایان، ابرطلبکار کشور است.

امروز پرداخت ماهانه سازمان تأمین اجتماعی بابت تعهدات به حدود ۴۲ هزار میلیارد تومان رسیده است، سال ۱۴۰۲ بدون ریالی استقراض از نظام بانکی گذشت و حتی یک روز هم در پرداخت مستمری‌ها تأخیر نداشت.

در ۳۰ ماه گذشته بیش از ۲۲۰ هزار میلیارد تومان بدهی انباشته دولت‌های پیشین به سازمان تأمین ‌اجتماعی تأدیه شده است که در دهه‌های اخیر و نسبت به دولت‌های قبلی بی‌نظیر بوده است. در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ حدود ۱۷۰ هزار میلیارد تومان از بدهی‌های دولت به سازمان تأمین ‌اجتماعی پرداخت شد. در سال ۱۴۰۲ هم از رقم ۱۷۰ هزار میلیارد تومان پیش‌بینی شده در بودجه بالغ بر ۵۴ هزار میلیارد تومان آن تسویه شده و مابقی آن در حال پیگیری است.

ناترازی این سازمان متأثر از علل و عوامل مختلفی شامل عوامل درونی از جمله اقتضائات محاسبات بیمه‌ای و هم عوامل بیرونی است. بنابراین محاسبات بیمه‌ای باید به گونه‌ای باشد که از تحمیل بار اضافی بر صندوق‌ها جلوگیری کند. بخش دیگر از عوامل مانند مسائل جمعیتی و متغیرهای کلان اقتصادی نیز خارج از حوزه صندوق‌ها و حتی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی است.

کاهش ضریب پشتیبانی در دوره‌های گذشته

ضریب پشتیبانی در صندوق‌های بازنشستگی یعنی نسبت ورودی به خروجی صندوق یعنی به ازای هر بیمه‌شده یک نفر مستمری‌بگیر بتوانند از خدمات این سازمان بهره‌مند شوند.

براساس آمارهای موجود در سال ۱۳۶۱ ضریب پشتیبانی در سازمان تأمین اجتماعی حدود ۱۱.۵ بوده یعنی ۱۱.۵ نفر حق بیمه پرداخت کرده و یک نفر مستمری از این سازمان دریافت می‌کرده است اما امروز متاثر از افزایش متوسط سن جمعیت و اقتضائات مختلفی مانند فضای اقتصادی کشور، ضریب پشتیبانی تأمین ‌اجتماعی به حدود ۴.۲ رسیده است.

سیاست جوان‌سازی صندوق‌های بازنشستگی یکی از رویکردهایی است که با افزایش شمار بیمه‌شدگان امکان تحقق آن وجود دارد، همین اقدامی که سازمان تأمین اجتماعی در سه سال اخیر با رشد افراد بیمه‌شده جدید مسیر جوان‌تر شدن بزرگترین نهاد بیمه اجتماعی در کشور را مهیا کرد. همین موضوع می‌تواند برای افزایش ضریب پشتیبانی در صندوق‌های بازنشستگی نیز تأثیر جدی داشته باشد.

حدود سه سال گذشته ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر بیمه‌شده جدید به سازمان تأمین‌ ‌اجتماعی اضافه شدند اما هنوز بین ۶ تا ۹ میلیون نفر در کشور فاقد پوشش بیمه اجتماعی هستند. با اضافه شدن این تعداد بیمه‌شده جدید، حدود ۸۸ هزار میلیارد تومان درآمد بیمه‌ای جدید به منابع سازمان تأمین‌اجتماعی اضافه و سن صندوق حدود ۲ سال جوان‌تر شد و از حدود ۴۱ سال به حدود ۳۹ سال رسید. این اقدامات منجر به رشد ضریب پشتیبانی در این سازمان هم خواهد شد.

تحمیل قوانینی همچون بازنشستگی پیش از موعد

داده‌های آماری سازمان تأمین اجتماعی نشان می‌دهد در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد بازنشستگان سازمان را افراد بازنشسته پیش از موعد تشکیل می‌دهند. این موضوع نیز به عنوان یکی از قوانین تحمیلی به سازمان تأمین اجتماعی از دوره‌های گذشته تاکنون بوده است زیرا این افراد پرداخت کمتری به سازمان داشته‌ اما در حالی که مدت زمان بیشتری از میزان مستمری و خدمات این نهاد بیمه‌گر استفاده می‌کنند. همین موضوع ضرورت انجام اصلاحات به شکل سنجه‌ای و ساختاری را بازگو می‌کند.

نرخ بازنشستگی پیش از موعد در سال‌های اخیر روندی صعودی داشته است، از سال ۱۳۹۹ تعداد بازنشستگان پیش از موعد از بازنشستگان عادی پیشی گرفته است. آمار بازنشستگان پیش از موعد از ۱۴ درصد در سال ۹۱ به ۵۲ درصد در پایان سال ۱۴۰۱ رسیده است. مجموع تعداد بازنشستگان کل کشور در پایان سال ۱۴۰۱ معادل ۲ میلیون ۶۲۳ هزار و ۲۸۷ نفر بود که از این تعداد ۵۵۰ هزار و ۴۵۰ نفر بازنشسته پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور بودند و در مجموع حدود ۲۱ درصد از مجموع بازنشستگان را تشکیل می‌دهند.

وضعیت فعلی به گونه‌ای است که سن بازنشستگی در مواردی به حدود ۴۰ سال و کمتر رسیده و گاهی نیروی کار در اوج تجربه، مهارت و تخصص از بازار کار خارج می‌شود، سن بازنشستگی به‌عنوان یکی از شاخص‌های پارامتریک در محاسبات بیمه‌ای، در بسیاری از کشورها متناسب با سن امید زندگی افزایش یافته است. در ایران با وجود افزایش امید به زندگی، سن بازنشستگی کماکان بدون تغییر باقی مانده و حتی به دلیل تصویب قوانین بازنشستگی پیش از موعد از جمله قانون مشاغل سخت و زیان‌آور، سن بازنشستگی موثر هم کاهش یافته است. میانگین سن بازنشستگان مشاغل سخت و زیان‌آور در پایان سال ۱۴۰۱، معادل ۴۹.۷ سال بود.

ضرورت انجام اصلاحات پارامتریک

اصلاحات پارامتریک و اصلاحاتی مثل سن و سابقه بازنشستگی، رویه‌ای است که به لحاظ استانداردهای بیمه‌ای و صندوق‌داری، در اغلب کشورها انجام شده است. امروز در دنیا متوسط دوره استفاده افراد از خدمات صندوق‌های بازنشستگی بین ۱۲ تا ۱۴ سال است اما در ایران به سبب قوانین و مقررات مختلفی که متوسط سن بازنشستگی را برخلاف سیر جهانی کاهش داده است، متوسط دوره استفاده افرارد از خدمات و حمایت‌های صندوق‌های بازنشستگی ۲۲ تا ۲۳ سال است.

لایحه برنامه هفتم توسعه با رویکردی مساله‌محور و با تأکید بر حل ناترازی‌های موجود در اقتصاد، برخلاف قوانین برنامه قبلی، پیشنهاداتی برای انجام اصلاحات در حوزه صندوق‌های بازنشستگی ارائه داده است.

اصلاح ساختار صندوق‌ها و ایجاد سازوکار تنظیم‌گری بیمه‌های اجتماعی، الزام دولت به تأدیه بدهی حسابرسی شده به صندوق‌های بازنشستگی، تعدیل معافیت‌های اعطاشده به اقشار گوناگون در قوانین پیشین و اعطای معافیت‌های باقیمانده مشروط به انجام آزمون وسع، تلاش برای گسترش و اجباری کردن بیمه‌های اجتماعی در برخی حوزه‌ها، کاهش سهم دولت در سطوح بالاتر از حداقل دستمزد در بیمه‌های اجتماعی و افزایش کارآمدی سرمایه‌گذاری‌ها از طریق الزام صندوق‌ها به خروج از بنگاهداری از جمله راهکارهایی است که برای حل مسائل صندوق‌های بازنشستگی در این لایحه دنبال شده است.

پرداختن به مسائلی که با توجه هشدارهای کارشناسی مورد غفلت واقع بوده‌اند از جمله انجام اصلاحات بیمه‌ای (پارامتریک) در صندوق‌های بازنشستگی از نقاط قوت این برنامه و در مقابل چشم‌پوشی از اصلاحات در بخش حکمرانی و ارائه برخی پیشنهادهای غیرقابل اجرا از نقاط ضعف برنامه ارائه شده است.

سازمان تأمین اجتماعی با تمرکز بر برنامه‌های راهبردی تلاش خود را برای ارائه بهتر خدمات به ۴۷ میلیون بیمه شده و مستمری‌بگیر تحت پوشش دارد تا ۵۳ درصد جامعه دریافت‌کننده خدمات بتوانند از بهترین خدمت استفاده کنند.