مؤسسه جهانی «کریر کست» به تازگی فهرست ۱۰ مورد از پراسترس‌ترین مشاغل در سال ۲۰۲۳ را اعلام کرده است. در این فهرست پرسنل نظامی و نیروهای آتش‌نشانی به ترتیب در جایگاه‌های اول و دوم پراسترس‌ترین مشاغل جهان در سال گذشته میلادی قرار گرفته‌اند. همچنین شغل خبرنگاری در رده هفتم و مدیر روابط عمومی نیز در جایگاه هشتم حضور دارند. برای تبیین درست موضوع باید دانست که اساساً تعریف «استرس شغلی» چیست؟ برای کاهش استرس شغلی چه کارهایی می‌توان انجام داد و کارفرمایان در این حوزه چه وظایفی برعهده دارند؟ قانون چه تمهیداتی برای کاهش استرس شغلی یا لحاظ کردن مؤلفه‌ای به نام استرس در میزان مزد و حقوق دریافتی در نظر گرفته است؟
تعریف استرس شغلی
«شهرام غریب»، کارشناس ارشد ایمنی و بهداشت کار، در ارتباط با تعریف و دسته‌بندی استرس در محیط کار، گفت: «استرس را باید به درستی تعریف کنیم؛ استرس، حداکثر میزان فشار وارد آمده به افراد، بالاتر از حد توانایی افراد است. این فشارها زمینه شکل‌گیری تنش‌های درونی غیرقابل تحمل را برای افراد به‌ویژه در محیط کار فراهم می‌کند.»
این کارشناس حوزه ایمنی کار با بیان اینکه استرس‌ها به سه دسته استرس سطح اجتماع، استرس در سطح خانواده و در نهایت، استرس کاری تقسیم‌بندی می‌شوند، ادامه داد: «این سه مؤلفه با هم ارتباط دارند، یعنی وجود هرکدام از انواع استرس در افراد، این تنش را به سطوح دیگر انتقال می‌دهد. لذا استرس کار در یک بازه زمانی کوتاه امکان تبدیل‌شدن به استرس در خانه و اجتماع را دارد. در موضوع استرس کاری، چهار شاخص نوع کار، شرایط کار، روابط بین افراد در حین کار و سبک سرپرستی و مدیریتی اعمال شده برای افراد از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردارند. اگر بحران هرکدام از این شاخص‌ها در ابتدای کار مدیریت نشود، فرد را به سمت استرش شغلی و در نهایت سندروم ناسازگاری عمومی پیش می‌برد.»
او در توضیح این عارضه گفت: «در این سندورم، هر خبر یا اطلاع جدید به افراد، موجب پیگیری فرد برای یافتن راهکار مناسب می‌شود. اگر یافتن راهکار جدید در زمان قابل‌قبول ممکن نباشد و روند طولانی شکل گیرد، این مسئله با سرایت به فکر و روان فرد در محل کار، استرس او را تشدید می‌کند.» غریب اضافه کرد: «مؤلفه‌های استرس‌زای کار، باید در ابتدای اشتغال به‌کار فرد، کنترل و مدیریت شوند تا امکان تحمل و مدیریت آن در بلندمدت برای افراد فراهم شود.»
این کارشناس با بیان اینکه تأثیر استرس فقط بر روح و روان فرد نیست و بعد از مدتی، اثرات فیزیکی مخرب دارد، افزود: «همه فکر می‌کنند استرس موضوعی کاملاً روانی محسوب می‌شود، در حالی که اثرات مخرب جسمی آن نیز زیاد است. به‌طوری که مسئله استرس در زنان تحریک سیستم گوارشی، حالت تهوع و سردردهای نبضی را موجب می‌شود. در آقایان وجود استرس و تنش‌های ناشی از آن، مشکلات قلبی و عروقی به وجود می‌آورد.»
راهکار کاهش استرس کاری
حال پرسش اینجاست که چگونه می‌توان استرس در محل کار را کاهش داد. غریب با تأکید بر اینکه در قانون مشخصاً به موضوع استرس اشاره نشده، بیان کرد: «با این حال، استرس یکی از شاخص‌های اصلی سختی کار است و باید در محاسبات برای نیروی انسانی لحاظ شود. همچنین رفع استرس‌های شغلی تمهیدات خاصی می‌طلبد که با همان چهار شاخص مرتبط با محیط کار فرد، ارتباط مستقیم دارد.»
او در ارتباط با راهکارهای کاهش استرس و اقداماتی که مدیران و کارفرمایان در مشاغل پراسترس می‌توانند انجام دهند، توضیح داد: «ابزارهای کاهش استرس با نوع و شرایط کار ارتباط مستقیم دارد. در هر حال راهکارهای عمومی برای کاهش استرس شغلی مانند کاهش فشار کاری افراد، کاهش ساعت کار و بیشتر کردن نیروی انسانی در جایگاه‌های شغلی پراسترس تعریف شده است.»
به اعتقاد این کارشناس، باید میزان استرس شغلی نیروی کار در تعیین سطح حقوق و مزایای دریافتی افراد مدنظر قرار گیرد؛ چراکه در دنیای امروز با ویژگی‌های خاص زندگی شهری و کاری، استرس یکی از مؤلفه‌های اصلی ارزشیابی مشاغل است.
غریب همچنین گفت: «در نظام‌های طبقه‌بندی به‌روز جهان، یکی از شاخص‌های ارزشیابی مشاغل، میزان استرس وارد شده به فرد است. در واقع میزان استرس در تعیین جایگاه شغل در نمودار مزد و حقوق کارگاه اهمیت دارد. بنابراین در کشور ما نیز می‌توان از مدل‌های به‌روز طبقه‌بندی مشاغل در شغل‌های پراسترس استفاده کرد و این شاخص را به‌عنوان معیار ارزش‌گذاری شغل در نظر گرفت.»
او «ساعات کار» را شاخصی مهم در تنظیم‌گری استرس شغلی دانست و تأکید کرد: «کاهش ساعات کار به همراه افزایش نیروی انسانی در هر بخش، در کاهش و سرشکن شدن استرس یک شغل بسیار حائز اهمیت است. موضوع بعدی، سنجش توانایی جسمی و روحی فرد برای انجام وظایف پراسترس است. توانایی جسمی و روحی فرد باید به‌طور مرتب مورد آزمون قرار بگیرد تا به فرد بیش از حد تحمل او کار محول نشود.»
وظایف کارفرما
غریب با اشاره به اینکه وظیفه کارفرماست که شرایط را برای کاهش استرس شغلی کارگران و نیروی انسانی مهیا کند، گفت: «قبل از هر چیز زمان کار باید متناسب با فشار وارده بر فرد باشد. تناسب جسمی و روحی نیروی کار و میزان راحتی و سازگاری افراد با شغل محوله نیز مهم است. به عبارتی کارفرما یا مدیر بخش، باید به روابط میان نیروی انسانی در شغل‌های پراسترس توجه بسیار داشته باشد. همچنین گروه مناسب و همراه در محیط‌های کاری، تأثیرات مثبتی در کاهش فشار روانی ناشی از استرس در فضای کار دارد. در واقع اگر شغل فرد سخت و جانکاه است، دست‌کم باید ارتباطات انسانی امن و بدون دغدغه در کارگاه برقرار باشد.»
او اضافه کرد: «ارتقای سطح امکانات رفاهی کارگران از رفت‌وآمد مناسب به محل کار گرفته تا غذای باکیفیت در کاهش استرس شغلی مؤثر هستند. برای کاهش استرس باید دغدغه‌های رفاهی کارگران به حداقل رسیده و مشکلات معیشتی آنان رفع شود.»
به گفته این کارشناس بهداشت کار، فراهم کردن امکان مشارکت کارکنان در پروژه‌ها و جریان روزانه کار اهمیت بسیار دارد. غریب تأکید کرد: «باید صدای نیروی انسانی شنیده شود و بتواند خواسته‌ها، دغدغه‌ها و پیشنهادات خود را به راحتی و بدون دغدغه با مدیران مطرح کند. این مشارکت به شخص احساس حرمت و عزت نفس می‌دهد و بدون تردید از میزان استرس و فشار کاری می‌کاهد. بدون تردید عدم مدیریت استرس، سلامت روحی و جسمی نیروی انسانی را تخریب می‌کند. با کاهش انگیزه کارکنان و بی‌حوصلگی، زمینه‌های بروز حوادث کار یا اشتباهات عمدی در محیط کار به میزان قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.»
نویسنده: رسول مقدم‌پور
نظر شما