حمیدرضا میرزاده، فعال محیط‌زیست می‌گوید: «به‌طور کلی آسیب‌هایی را که ظروف یک‌بارمصرف به محیط‌زیست وارد می‌کند در چند بخش می‌توان تقسیم‌بندی کرد؛ این ظروف زباله تولید می‌کنند، زباله‌ها به طبیعت برنمی‌گردند و در محل‌های دفن زباله به‌صورت رها شده سال‌ها باقی می‌مانند و به قطعات کوچک‌تر تقسیم می‌شوند. آن‌ها تشکیل میکروپلاستیک می‌دهند که حتی در جریان خون انسان، عضلات جانوران و در آب آشامیدنی نیز کشف و مشاهده شده است. این بخش معمولاً مورد توجه جامعه است. بخش دیگری از آسیب‌ها پنهان و شامل موارد زیر است: یکی موضوع استفاده از آب و انرژی در فرایند تهیه این ظروف است که غالباً عمر خیلی کوتاهی در حد استفاده چند دقیقه‌ای دارند؛ به‌عبارتی در کاربریشان هدررفت آب و انرژی خیلی بالاست. دیگری در مورد تأمین مواد پایه است. این ظروف از پلیمرهای نفتی تهیه می‌شوند و خود این پلیمرها هم از نفت خام به دست می‌آیند، یعنی بخشی از نفت خام برای تولید ظروف یک‌بارمصرف استفاده می‌شود به‌طوری که برای تولید میزان بالای ظروف یک‌بارمصرف باید نفت خام بیشتری استخراج کرد که طبیعتاً انرژی بیشتری صرف می‌شود.»
بازیافت، تغییر جنس و گستردگی ظروف یک‌بارمصرف
این فعال محیط‌زیست توضیح می‌دهد: «برای کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی موضوع بازیافت مطرح می‌شود و بازیافت ظروف یک‌بارمصرف به یکی از مسائل مهم جهانی تبدیل شده است. بدون بازیافت محصولات پلاستیکی، سرعت تخریب محیط‌زیست افزایش یافته و در نتیجه عمر کره‌زمین به سرعت کم می‌شود اما در این زمینه با یک مسئله جدی روبه‌رو هستیم؛ انگار به همه می‌گوییم با خیال راحت هرچقدر دوست دارید از این ظروف استفاده کنید در نهایت قابل بازیافت است، در صورتی که بازیافت یک توهم بزرگ است که در این چند دهه گریبان‌گیر انسان‌ها شده است. آمارها نشان می‌دهد در بهترین کشورهای اروپایی که بیشترین میزان بازیافت و گردش مواد را دارند و زباله‌ها در سطح نسبتاً مطلوبی مدیریت می‌شوند، کمتر از ۱۰ درصد پلاستیک‌ها بازیافت می‌شوند یعنی کماکان ۹۰ درصد زباله‌های پلاستیکی که بخش زیادی از آن‌ها ظروف یک‌بارمصرف هستند به زباله تبدیل می‌شوند؛ پس بازیافت راه‌حل نیست.»
او می‌افزاید: «راه‌حل دیگر تغییر جنس ظروف برای قابلیت تجزیه‌پذیری بود. برای این منظور دو روش به کار گرفته شد؛ پلیمرها به دلیل داشتن زنجیره‌های بلند دیر تجزیه می‌شوند. اولاً یک افزودنی به آن‌ها اضافه کردند که زودتر تجزیه شوند و به طبیعت بازگردند، ثانیاً از تفاله مواد گیاهی مشخصاً ذرت و نیشکر پلیمری به دست آوردند که قابل بازیافت باشد.»
میرزاده با اشاره به تنوع و گستردگی ظروف یک‌بارمصرف یادآوری می‌کند: «بخش زیادی از بسته‌بندی مواد غذایی، خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها با ظروف یک‌بارمصرف در فروشگاه‌ها عرضه می‌شوند، به طوری که در رستوران‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها و حتی میوه‌فروشی‌ها هم غذاها و برخی از میوه‌ها را در این ظروف ارائه می‌دهند. استفاده از این مواد به قدری زیاد است که جوابگوی تغییرات فوق‌الذکر (ظروف گیاهی) نیست.»
این فعال محیط‌زیست ادامه می‌دهد: «ظروف یک‌بارمصرف به شکل‌های مختلف پلاستیکی، فومی، کاغذی، گیاهی و آلومینیومی تولید می‌شوند که بخش زیادی از مواد تشکیل‌دهنده آن‌ها پلیمرهای نفتی هستند. در سال‌های اخیر از ظرف‌های یونولیتی (Styrofoam) نیز استفاده شده که سفیدرنگ، دردار و شکننده هستند و ظروف یک‌بارمصرف آلومینیومی جایگزین آن شده است. همچنین از ظروف مقوایی هم استفاده می‌شود که همگی اثرات خود را بر طبیعت می‌گذارند.»
او می‌افزاید: «ظرف‌های مقوایی بر پایه سلولز هستند و فرایند تولید آن‌ها این‌گونه است که کاغذ تولید می‌کنیم و کاغذ را به زباله تبدیل می‌کنیم که به دلیل چسباندن لایه‌های پلاستیکی روی این ظروف به‌منظور کاهش نفوذ مایعات، قابل بازیافت نیستند. باید این نکته را مد نظر قرار دهیم که اولاً چاپ‌هایی که روی این ظروف می‌زنند حاوی مواد سربی است. ثانیاً لایه‌ای از کاغذ گلاسه روی این ظروف و لیوان‌ها کشیده می‌شود که کار بازیافت را سخت‌تر می‌کنند. بنابراین به‌صورت صددرصدی قابل بازیافت نیستند و اثرات تخریبی محیط‌زیستی هم دارند.»
تخریب خاک، منابع طبیعی و تغییرات اقلیمی
میرزاده می‌گوید: «ظروف یک‌بارمصرف پایه سلولزی و پلیمرهای گیاهی هر دو از مزرعه به دست می‌آیند یعنی گیاهی را به اینها تبدیل می‌کنیم که برای کشت‌شان زمین اشغال می‌شود و آثار هجومی دارد. در پلیمرهای گیاهی، یا از پسماند صنعتی مثل سبد نیشکر استفاده می‌شود که تا حدی قابل قبول‌تر است و یا اینکه در ظروفی که از ذرت تهیه می‌شود مشخصاً مواد اولیه تهیه و تولید آن‌ها غذای دام یا انسان است. نقدی که در اینجا مطرح می‌شود این است که بایستی زمین بیشتری زیر کشت ذرت ببریم و با بخشی از آن ذرت این ظروف را بسازیم. پس همه اینها تأثیر محیط‌زیستی دارند؛ به‌عبارت دیگر یا آب را آلوده می‌کنند، یا انرژی بیش از اندازه مصرف می‌کنند و گازهای گلخانه‌ای دارند و یا در فرایند تولیدشان ممکن است مواد خطرناکی استفاده شود که پسماندهای ویژه درست می‌کنند. مثلاً در بعضی فرایندهای تولید کاغذ، چون بیشتر سلولزها رنگ زرد یا قهوه‌ای دارند برای اینکه به رنگ سفید تبدیل شوند بعضاً از مواد سمی و خطرناکی استفاده می‌شود که عامل آلوده‌کننده هستند.»
باید توجه داشت که در فرایند تولید، کماکان مصرف آب و انرژی بسیار زیاد است. این امر تأثیرات عمیقی بر محیط‌زیست می‌گذارد. از طرفی انتشار گازهای گلخانه‌ایِ گرم‌کننده زمین، تغییر فصول و فجایع اقلیمی را که در این سال‌ها رخ داده است هم داریم. علاوه بر این مصرف آب در کشور ما باید کنترل و مدیریت شود و مجبوریم مصرف آب را در صنعت و کشاورزی کاهش دهیم.»
ضرورت تغییر قوانین و پروتکل‌های بهداشتی
این فعال محیط‌زیست بیان می‌کند: «متأسفانه قوانین و پروتکل‌های بهداشتی هم استفاده از ظروف یک‌بارمصرف را تشویق می‌کند. مثلاً در گذشته نوشابه‌ها در بطری‌های شیشه‌ای عرضه می‌شد اما بهداشت مانع از انجام این کار شد. بنابراین قوانین و پروتکل‌های بهداشتی باید تغییر کند. عجیب‌ترین چیزی که دیده‌ام سفره یک‌بارمصرف است که استفاده از آن در خانواده‌ها رواج یافته است. این رفتارها بایستی اصلاح شود. به جای استفاده از بطری آب یک‌بارمصرف از قمقمه فلزی استفاده کنیم که مقرون به‌صرفه است و همیشه می‌توانیم از آن استفاده کنیم.»
استفاده از ظروف یک‌بارمصرف نشانه شیک و باکلاس بودن نیست، بایستی این فرهنگ تغییر کند. نباید دنبال معجزه باشیم. هرچقدر بیشتر از این ظروف استفاده کنیم در تأثیرات مخرب محیط‌زیستی بیشتر سهیم هستیم. از این‌رو اگر کمی به خودمان سختی بدهیم مطمئناً با کاهش مصرف، راه‌های جدید و جایگزین‌های مناسب‌تری یافت می‌شود. وقتی بازار به سمت‌وسوی استفاده از یک‌بارمصرف‌ها می‌رود روزبه‌روز سرمایه‌گذاری در این بازار بیشتر می‌شود در حالی که با تغییر، اصلاح رفتار و سیاست‌ها، می‌توانیم با مدیریت ظروف یک‌بارمصرف، در کمترین حالت ممکن از آن‌ها استفاده کنیم. تنها در این صورت است که تأثیرات منفی استفاده از ظروف مذکور را کاهش می‌دهیم.»
به حداقل رساندن مصرف
میرزاده عدم استفاده و یا به حداقل رساندن مصرف این‌گونه ظروف را بهترین راهکار برای در امان ماندن از مضرات ظروف پلاستیکی می‌داند و ادامه می‌دهد: «اگر در فرایند تولید، بتوانیم مصرف آب و انرژی را کاهش دهیم یا به صفر برسانیم، میزان تأثیر زباله و پسماند را به حداقل یا صفر برسانیم. در این صورت اثرات مضر این ظروف را تقلیل می‌دهیم اما عملاً نشدنی است. بنابراین باید سعی کنیم در کمترین حالت ممکن از آن‌ها استفاده کنیم. به‌منظور کاهش این تأثیرات، نیاز به اقدامات جدی‌تر در زمینه تحقیق و توسعه مواد قابل بازیافت، ترویج مصرف پایدار و تغییر الگوهای مصرف داریم.»
خبرنگار: اکرم خاکپور
نظر شما