ویتامین‌ها چه نقشی در بدن برعهده دارند؟

ویتامین در لغت به معنای آمین حیاتی است. این در حالی است که ویتامین‌ها انرژی‌زا نیستند و باعث افزایش وزن نمی‌شوند اما باعث تنظیم سوخت و ساز بدن می‌شوند، آزاد کردن انرژی را آسان‌تر می‌سازند و نقش بسیار مهمی در فرایند ساخت استخوان‌ها و بافت‌های بدن ایفا می‌کنند. از طرف دیگر، ویتامین‌‎ها در بدن ساخته نمی‌شوند و باید از خارج وارد بدن شوند. نقش دیگر ویتامین‌ها محافظت بدن در مقابل ترکیبات مضری است که ما آنها را به ریشه‌های آزاد ترکیبات آلی می‌شناسیم. ریشه‌های آزاد باعث آسیب به غشاء سلولی، اختلال در پیام‌های توارثی، افزایش طبیعی سلول و عوارض دیگر می‌شوند.

چند نوع ویتامین وجود دارد و علت کمبود فقر یا افزایش ویتامین‌ها چیست؟

ویتامین‌ها به دو دسته «محلول در چربی» و «محلول در آب» تقسیم‌ می‌شوند. ویتامین‌های محلول در چربی عبارتند از: A .D.E. K و F ویتامین‌های محلول در آب نیز شامل ویتامین‌های B6.B12. BC. PP C. B1. B2. اسید پانتونیک و ویتامین H ویتامین P است. سن فیزیولوژیک افراد و میزان نیاز آنها، بیماری‌هایی گوارشی و غیرگوارشی، علل تغذیه‌ای، مصرف داروها و شرایط شغلی و محیط‌زیست از اصلی‌ترین علل اختلالات ویتامینی است. لازم به ذکر است تنها علت اختلالات ویتامینی کمبود آنها در غذا نیست بلکه افزایش نیاز فرد در موقعیت‌های خاصی مانند کودکی، رشدونمو، بلوغ، بارداری، شیردهی و کهولت نیز می‌تواند باعث اختلال شود. عدم جذب ویتامین‌ها در بیماری‌های کبدی و گوارشی، بیماری‌های عفونی و انگلی، تغییرات متابولیکی و سوخت‌وساز، نگهداری و طبخ غذا و مصرف داروهایی مانند آنتی‌بیوتیک‌ها در درازمدت هم می‌تواند باعث اختلالات ویتامینی شود.

در مورد مهمترین ویتامین‌های محلول در چربی توضیح می‌دهید؟

ویتامین A: از بتاکاروتن موجود در مواد گیاهی به دست می‌آید. هویج مهمترین منبع بتاکاروتن است. ویتامین A در ترکیب اصلی دید در تاریکی، پیشگیری کننده از برخی سرطان‌ها، پیشگیری از عفونت‌ها، پیشگیری از بیماری‌های چشمی، پوستی و مخاطی، کنترل اعمال حیاتی درون سلولی و واکنش‌های ایمنی بدن نقش دارد. کمبود ویتامین A باعث کاهش دید بخصوص در تاریکی، اختلالات پوستی و مخاطی، افزایش خطر ابتلا به بیماری‌ها و عفونت‌ها می‌شود. ویتامین A در موادی مانند: شیر، کره، پنیر، زرده تخم مرغ، جگر، غذاهای دریایی، کلم، کاهو و هویج وجود دارد. افزایش این ویتامین در بدن هم عوارضی مانند سرگیجه، سردرد، تهوع و استفراغ، بی‌اشتهایی، خشکی و خارش پوست، ریزش مو و تورم در استخوان‌ها می‌شود.

ویتامین D: ویتامین محلول در چربی است که در غذاهای دریایی، زرده تخم مرغ، کره، شیر و لبنیات وجود دارد. پس از آن استرول‌ها هستند که در معرض نور آفتاب به ویتامین d تبدیل می‌شوند. این ویتامین در استخوان‌سازی و جذب کلسیم و فسفر نقش مهمی دارد و کمبود آن باعث نرمی استخوان، راشیتیسم و استئومالاسی می‌شود. برخی داروهای مغز و اعصاب و مسکن‌ها سوخت‌وساز ویتامین d را بر هم می‌زنند و نیاز به این ویتامین را چندین برابر می‌کنند. از عوارض زیاد مصرف این ویتامین می‌توان به کاهش اشتها، تهوع، استفراغ، تشنگی شدید، اسهال یا یبوست، سردرد، حساسیت و رسوب در کلیه اشاره کرد.

ویتامین K: مقدار ویتامین K توسط باکتری‌هایی که در روده ساخته می‌شوند بسیار ناچیز است، از این رو باید توسط غذا وارد بدن شود. این ویتامین نقش اساسی در انعقاد خون دارد و کمبود آن زمان انعقاد و لخته شدن خون را طولانی‌تر می‌کند.

ویتامین E: این ویتامین در فعالیت غدد جنسی، تقویت و ساخت عضلات، طول عمر، استحکام غشای سلول، پیشگیری از بیماری‌های قلبی و عروقی و آب مروارید نقش ارزنده‌ای دارد. ویتامین E در سبزیجات، روغن‌ها، گوشت، جگر، کره، زرده تخم مرغ و برخی دانه‌های روغنی یافت می‌شود. تاکنون عوارضی از مصرف زیاد آن گزارش نشده است.

مهمترین ویتامین‌های محلول در آب کدامند و چه نقشی در بدن دارند؟

ویتامین C: این ویتامین محلول در آب است و از عوامل مهم سوخت‌وساز بدن است. در دفاع بدن در برابر عفونت‌ها و سموم نقش مهمی دارد، در عمل دندان‌ها، استخوان‌ها، خون‌سازی، پروتئین‌سازی، ساخت هورمون‌های استروئیدی و پیشگیری از بدخیمی‌ها نقش بسیار مهمی دارد. این ویتامین در برابر حرارت از بین می‌‎رود. هرچه میوه و سبزیجات تازه‌تر باشند، ویتامین C آنها بیشتر است. مصرف زیاد این ویتامین باعث تشکیل سنگ‌های کلیوی و صفراوی می‌شود.

ویتامین B1: یا تیامین در پوست غلات، لبنیات و گوشت وجود دارد و کمبود آن باعث بی‌اشتهایی، اسهال، لاغری، کاهش حرارت بدن و عوارض عصبی و گرفتگی عضلانی می‌شود.

ویتامین B2: در سوخت‌وساز و رشدونمو تأثیر دارد. در گوشت، تخم مرغ، جگر، نان، پنیر، گردو، حبوبات، عسل و مغزها وجود دارد. کمبود این ویتامین سبب عوارض پوستی مانند خشکی و شوره پوست، ریزش مو، توقف رشدونمو، ترک لب، اختلالات گوارشی و اختلالات جذب چربی می‌شود.

ویتامین B6: کمبود این ویتامین باعث ضعف اعصاب محیطی، عصبانی شدن، درد شکم و همچنین دشواری عمل راه رفتن می‌شود. این ویتامین در ساخت هموگلوبین نقش دارد و منابع آن همانند ویتامین B2 است.

ویتامین B12: نقش بسیار مهمی در درمان کم‌خونی دارد و در گوشت تازه، جگر و قلوه و تا حدی در لبنیات یافت می‌شود.