سل چیست و مهمترین راه انتقال آن کدام است؟

بیماری سل یکی از قدیمی‌ترین بیماری‌هایی است که توسط بشر شناخته شده است. عامل این بیماری میکروبی به نام «مایکوباکتریوم توبرکلوزیس» است. این بیماری بیشتر ریه‌ها را درگیر می‌کند اما می‌تواند هر قسمت از بدن را نیز آلوده کند. اگر بیماری به موقع تشخیص داده شود و عامل بیماری نیز از انواع مقاوم به درمان نباشد، درمان‌پذیر است و اگر درمان نشود به طور معمول بیمار را در کمتر از 5 سال از بین می‌برد. روش سرایت این بیماری معمولاً از راه استنشاق ذرات هوای آلوده به میکروب است. عامل بیماری به وسیله فردی که درگیری ریوی دارد از راه سرفه، عطسه و صحبت کردن به شخص سالم منتقل می‌شود. در هر سرفه بیش از 3000 ذره تنفسی وارد فضا می‌شود که ذرات بزرگتر تقریباً به سرعت خشک می‌شوند، اما ذرات ریز ممکن است تا ساعت‌ها در فضا به صورت معلق باقی بمانند و بدین ترتیب مهمترین و اصلی‌ترین راه انتقال را به وجود آورند.

بیماری سل دارای چه علائم و نشانه‌هایی است؟

علائم و نشانه‌های عمومی این بیماری عبارتند از تب، لرز، تعریق شبانه، از دست دادن اشتها، کاهش وزن و خستگی، سرفه بدون خلط یا باخلط، تنگی نفس و گرفتگی صدا، خلط خونی و درد ستون فقرات. متأسفانه در حال حاضر بیماران دارای سرفه‌های مزمن و علائم مشکوک به سل از ترس بیماری مراجعه به مراکز درمانی را به تعویق می‌اندازند. این موضوع باعث پیشرفت بیماری آنها شده و زمانی مراجعه می‌کنند که دچار خلط خونی شده و بیماری به مرحله خطرناک رسیده است.

در مورد انواع بیماری سل نیز توضیح می‌دهید؟

بیماری سل ریوی به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. بیماری اولیه در مناطقی که بیماری شایع است بیشتر کودکان را مبتلا می‌کند و قسمت‌های تحتانی و میانی ریه شایع‌ترین مناطق درگیر هستند؛ گرچه ممکن است سبب بیماری شدید بالینی شود، اما معمولاً به دیگران انتقال نمی‌یابد. سل ثانویه به دنبال فعال شدن دوباره بیماری ایجاد می‌شود. عامل بیماری گاه سال‌ها در بدن باقی می‌ماند تا دوباره فعال شود و مسری است و معمولاً قسمت‌های فوقانی ریه را درگیر می‌کند. تقریباً 10 درصد از افراد آلوده دچار سل فعال خواهند شد. این در حالی است که سن نیز عاملی مهم در تبدیل سل خاموش به سل فعال است. در بین بیماران آلوده شده، افرادی که در انتهای نوجوانی و جوانی و ابتدای بزرگسالی هستند بیشتر دچار سل فعال می‌شوند. در بین زنان نیز شایع‌ترین سن فعال شدن بیماری از 25 سال تا 34 سال است. برخی بیماری‌ها سبب فعال شدن سل می‌شوند که از این میان بیماری ایدز شایع‌ترین علت است. سایر بیماری‌ها عبارتند از: سرطان خون، گرفتاری ریه ناشی از کار در معادن، سرطان غدد لنفاوی، هموفیلی، نارسایی مزمن کلیه و همودیالیز، دیابت وابسته به انسولین، داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی و سوءتغذیه که بیشتر در نتیجه اعمال جراحی بر روی دستگاه گوارش ایجاد می‌شوند.

آیا بیماری سل درمان‌پذیر است؟

اساس درمان دارویی سل بر درمان با چند دارو استوار است و ثابت شده که درمان تک‌دارویی تأثیر مناسبی روی این بیماری ندارد. همچنین طول دوره درمان نیز طولانی است و بیمار باید دارو را به مدت طولانی (حداقل شش ماه) مصرف کند. چند داروی اصلی در درمان سل وجود دارند که خط اول درمان را تشکیل می‌دهند. برای بررسی پاسخ به درمان بیمار، لازم است آزمایش‌هایی انجام شود که بررسی خلط بیمار یکی از آن است که در فواصل هر ماه، بررسی شود. این کار تا زمانی که کشت خلط منفی شود ادامه می‌یابد و داروی بیمار نیز باید تعویض شود. یکی از دلایل مقاوم شدن میکروب به دارو، عدم وجود نظم بیمار در مصرف دارو و قطع سرخود توسط بیماران است. باید توجه داشت که درمان انواع مقاوم شده بسیار مشکل است. به همین دلیل آگاهی بیماران در مصرف منظم دارو نقش اساسی در جلوگیری از مقاومت دارویی دارد. آزمایش کارکرد کبدی نیز در تمام بیماران بزرگسال لازم است پیش از شروع درمان به فواصل منظم و با نظر پزشک انجام شود تا عارضه‌ای برای کبد پیش نیاید. از علائم گرفتاری کبد که بیمار باید نسبت به آن آگاهی داشته باشد بی‌اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ و وجود زردی در سفیدی چشم‌ها است که به محض مشاهده بیمار باید با پزشک تماس بگیرد.

در مورد پیشگیری از این بیماری هم توضیح می‌دهید؟

بهترین راه پیشگیری از این بیماری، موردیابی و درمان بیماران است. دو راهبرد مهم دیگر، تزریق واکسن سل و دارو درمانی پیشگیرانه است. واکسن سل نسبتاً برای بیمار مؤثر است که به صورت تزریق در بازو در کشورهایی که شیوع این بیماری در آنها بالاست در هنگام تولد صورت می‌گیرد. این واکسن از ایجاد سل جلوگیری نمی‌کند بلکه از ایجاد انواع شدید سل مانند سل پرده‌های مغز جلوگیری می‌کند.