به گزارش آتیه آنلاین، گزارش‌های مربوط به حوادث کار در سال ۱۴۰۱ حاکی از مرگ ۵ کارگر طی سال در اثر گرمازدگی است. موضوع گرمای زمین و گسترش آثار و عوارض فشار کار در فصول گرم در همه جهان از مسائل با اهمیت حوزه ایمنی و بهداشت شغلی است؛ به نحوی که در سال ۲۰۲۴ سازمان بین‌المللی کار، دستور کار کنفرانس‌های ایمنی را با محور «نقش تحولات آب و هوایی بر کار» نامگذاری کرد.
گزارش همین سازمان در سال ۲۰۱۹ گویای این نکته است که «اگر دما به بالای ۳۵درجه برسد، عملکرد و توانایی‌های فیزیکی کارگر را محدود می‌کند و اگر به بالای ۳۹درجه برسد، می‌تواند به خستگی ناشی از گرما به‌طور مداوم و در نهایت «مرگ کارگر» ختم شود. با روند افزایش دما، بدن نمی‌تواند این گرمای اضافه را تحمل کند؛ چیزی که آن را با نام استرس گرمایی یا فشار گرما می‌شناسند.»
بر اساس این گزارش «در نتیجه افزایش دما، ساعات کار جهانی، عمدتاً در بخش‌های کشاورزی و ساخت‌وساز، کاهش یافته است. براساس محاسبات ILO ضررهای اقتصادی ناشی از افزایش دما در حال رشد است. در سال ۱۹۹۵ استرس گرمایی چیزی در حدود ۲۸۰ بیلیون دلار ضرر اقتصادی زده و ILO پیش‌بینی می‌کند این عدد در سال ۲۰۳۰ تا ۴/۲ تریلیون دلار افزایش خواهد یافت. بیشتر این زیان‌ها در کشورهای با درآمد کم اتفاق خواهد افتاد ...»
این در حالی است که بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی کار «در اثر فاجعه آب و هوایی حدود ۸۰ میلیون نفر، عمدتاً در بخش کشاورزی، امکان کار را در اغلب فصول سال و در برخی مناطق از دست خواهند داد.»
وضعیت در ایران چگونه است؟
با وجود تأکید سازمان بین‌المللی کار مبنی بر «انتقال زمان کار و شیفت‌ها به ساعات خنک‌تر روز»، «کاهش ساعت کار در روزهای بسیار گرم» و اجرای پیش‌بینی‌های مربوطه برای مقابله با گرمازدگی» و مواردی از این قبیل، هنوز بسیاری از کارفرمایان از عمل به این موارد سر باز می‌زنند و برخی گروه‌های خاص کارگری به‌ویژه در صنایع جنوب کشور بیش از سایرین در این شرایط آسیب می‌بینند.
گرچه در قانون کار به مساله گرمای بیش از حد و تاثیری که بر سلامت کارگران می‌گذارد، به صراحت اشاره نشده اما برخی از مواد قانون کار به این نکات پرداخته‌اند.
ماده ۸۵ قانون کار که می‌گوید: «برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (جهت تامین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (جهت جلوگیری از بیماری حرفه‌ای و تأمین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می‌شود، برای‌کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است.»
از طرفی، طبق ماده ۹۱ قانون کار، «کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف هستند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تامین حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت کنند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل‌های مربوطه کارگاه هستند».
در ماده ۹۳ نیز آمده است: «به منظور جلب مشارکت کارگران و نظارت بر حسن اجرای مقررات حفاظتی و بهداشتی در محیط کار و پیشگیری از حوادث و بیماری‌ها در کارگاه‌هایی که وزارت کار و امور اجتماعی و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ضروری تشخیص دهند کمیته حفاظت فنی و بهداشت کار تشکیل خواهد شد.»
علاوه بر این تأکیدات قانونی برای ایجاد سازوکاری جهت حفظ حقوق کارگران در شرایط گرم سال، برخی مقررات و آیین‌نامه‌ها به موضوع حفاظت از نیروی کار در شرایط خاص اشاره دارند.
براساس بخشنامه مصوب هشتم اسفند سال ۱۳۷۸ سازمان امور اداری و استخدامی درباره تشخیص مشاغل سخت و زیان‌آور به شماره ۱/۱۵/۵۲۱۴ و ماده سوم این بخشنامه، محیط‌های نامتعارف (که گرمای زیاد یا سرمای بیش از حد از موارد آن هستند) برخی مشاغل در این محیط‌ها «خسته کننده» و دارای شرایط سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند. طبق این بخشنامه اگر از وسایل مناسب در کار استفاده نشود، گروه سوم سخت و زیان‌آور مشمول کلیه مشاغلی است که در محیط‌های نامتعارف انجام می‌شوند. برای خروج از سختی و زیان آوری کار، شاغل در این شرایط باید یک دوم ساعات کار موظف را انجام دهد.
همچنین برمبنای آیین‌نامه فوق‌العاده سختی شرایط محیط کار و نوبت کاری مصوب سال ۱۳۶۶ هیأت وزیران، در ماده ششم این آیین‌نامه درباره زمان‌های کار نامتعارف می‌خوانیم: زمان‌های غیرمتعارف در مناطق بد آب و هوا باید دارای شرایط کار چرخشی باشد: ۱) سه نوبتی چرخشی {صبح تا عصر، عصر تا شب، شب تا صبح} ۲) دونوبتی چرخشی منظم (صبح تا عصر، شب تاصبح) ۳) دو نوبتی منظم (عصر تا شب و شب تا صبح) ۴) یک نوبتی دائم (عصر تا شب یا شب تا صبح.»
از سوی دیگر، طبق آیین‌نامه فوق‌العاده بدی آب و هوا مصوب سال ۱۳۷۲ هیأت وزیران، تمامی نقاط استان‌های بوشهر و هرمزگان که از نظر صنعتی اهمیت دارند، در منطقه درجه چهار آب و هوایی، و استان خوزستان و ایلام در منطقه سه قرار دارد که در مقایسه با اغلب استان‌های دیگر، نشان دهنده شرایط شرایط سخت نیروی کار در این محیط‌ها هستند.
کارگران در معرض خطر گرما
کارگران شاغل در مناطق جنوبی کشور و همه نیروی کار شاغل در فضای باز، بیش از سایرین در معرض خطر گرمازدگی و آثار متعاقب آن قرار دارند.
«اکبر شوکت» رئیس کانون انجمن‌های صنفی کارگران ساختمانی ایران با اشاره به موضوع افزایش گرمای هوا در فصل تابستان و نتایج آن برای کارگران ساختمانی، می‌گوید: گرمای هوا در فصول گرم سال نه تنها برای کارگران حوزه نفت و گاز و پتروشیمی در جنوب، که برای همه کارگران کشور و از جمله کارگران ساختمانی مشکلاتی ایجاد می‌کند که هم کارفرما، هم دولت و هم خود کارگران باید به آن توجه و برای آن تدبیر کنند.
به گفته این فعال کارگری؛ صنعت ساختمان‌سازی جزء سخت و زیان آورترین مشاغل کشور است. این را هم آمار حوادث کار و هم تعداد بیماری‌های شغلی پس از بازنشستگی و تعداد از کارافتادگی‌ها در این شغل، تایید می‌کنند. یکی از دلایل این سختی شغلی این است که کار ساختمانی نیز در زمره مشاغلی است که در زیر نور آفتاب انجام می‌شود و در فصل گرما نیز ادامه می‌یابد. در تمامی استان‌های گرمسیر و سردسیر کشور در دماهای ۴۰ تا ۵۰ درجه در سه یا چهار فصل گرم سال، کارهای ساختمانی ادامه می‌یابد که در این حوزه باید نکاتی را مدنظر قرار داد.
شوکت با اشاره به افزایش سطح گرمای هوا در برخی ارتفاعات و مناطق، اظهار کرد: گرمی هوا برای برخی حوزه‌ها مثل آرماتوربندها، آهنگران و جوشکاران اسکلت فلزی، بنا-سفت‌کاران، نماکاران و سنگ‌کاران نمای ساختمان، سخت است و کارگران بسیاری در دمای گرم و شرجی آسیب می‌بینند.
این فعال کارگری اما تاکید می‌کند که برای مقابله با خطرات گرمای زیاد فصول گرم سال، راهکارهایی وجود دارد. از جمله اینکه کارفرمایان باید شرایطی را فراهم آورند که در آن کارگران صبح زود شروع به کار کرده و قبل از ساعت ۱۰ یا ۱۱ صبح که هوا به اوج گرما می‌رسد، فعالیت کارگاه ساختمانی قطع شود و ادامه کار در ساعت ۴ بعدازظهر به بعد تا زمانی که هوا در فصول گرم با روزهای بلند روشن است (۷ و ۸ عصر) ادامه یابد. در این مدت نیز کارفرما باید امکان اسکان کارگران در یک محیط دارای سایه با وسایل سرمایشی، امکان دسترسی به آب سالم وخنک و لباس کار مناسب را فراهم کرده باشد تا در شیفت دوم کار فوراً فعالیت خود را ادامه دهند.
«حسن مهدوی» کارشناس ایمنی و بهداشت حرفه‌ای نیز در این‌باره می‌گوید: تجهیز محیط‌های کار به وسایلی که باعث شود گرمای کمتری در آن محیط جریان پیدا کند یکی از روش‌هایی است که می‌تواند تنش‌های حرارتی را کنترل کند. در محیط‌های بسته استفاده از سپرهای حرارتی و عایق نقش موثری دارد.
او اضافه می‌کند: اما در محیط‌های باز که امکان کنترل دمای هوا وجود ندارد و کارگران بیشتر در معرض خطرند باید ساعات کار تغییر پیدا کند. زمانی باید برای کارگران در نظر گرفته شود تا بتوانند تجدید قوا کنند. دوش بگیرند. خود را در فضای مناسب خنک کنند و در نهایت ساعتی به محل کار بازگردند که از میزان گرمی هوا کاسته شده باشد.
مهدوی می‌گوید: در بسیاری از موارد چون پیمانکاران بر کارگاه‌ها تسلط دارند و متاسفانه سود خود را بر سلامت کارگران ترجیح می‌دهند این قوانین به طور کلی رعایت نمی‌شود.
او اضافه می‌کند: در تنش‌های حرارتی در گرما احتمال ایست قلبی بسیار زیاد است اما این مرحله سریع اتفاق نمی‌افتد. در واقع بدن خیلی سریع به گرما واکنش نشان نمی‌دهد و می‌تواند خود را مدیریت کند اما اگر در این بازه زمانی که بدن در تلاش است با وضعیت کنار بیاید با رساندن مایعات و نمک کمکش نکنیم، تعادل به هم می‌خورد و اتفاقی که نباید می‌افتد.
نظر شما