به گزارش آتیه آنلاین، به همین منظور، قانون کار ایران نیز ظرفیت‌هایی را برای تشکیل نهادهای کارگری در مواد ۱۳۱ تا ۱۳۸ خود پیش‌بینی کرده است. به طور کلی مزایای تشکیل انجمن‌ها و تشکل‌های صنفی برای کارگران آنگونه که استانداردهای بین‌المللی بر آن تاکید می‌کنند، نه تنها به نفع کارگران که به نفع جوامع خواهد بود.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که سطوح بالای تشکل‌یابی در سطح تشکیل اتحادیه‌ها وانجمن‌های کارگری، با بروز نتایج مثبت در شاخص‌های متعدد رفاه اقتصادی مرتبط است. در واقع در نقاطی از جهان که کارگران توانسته‌اند با ایجاد تشکل‌های کارگری و سازماندهی جمعی، خواسته‌های خود را پیگیری کنند، سایر گروه‌های اجتماعی نیز از این توانمندی برخوردار شده‌ و مطالبه‌گری حقوق صنفی را در دستور کار قرار داده‌اند.

دلایل تأسیس تشکل‌های کارگری

علاوه بر موارد اشاره شده کارگران به چند دلیل اساسی و محوری نظیر؛ مذاکره جمعی، حمایت از حقوق کارگران، ایمنی در محل کار، بهبود شرایط کار، امنیت شغلی، کاهش نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی و وکالت و نفوذ سیاسی به تأسیس و فعالیت تشکل‌ها و انجمن‌های کارگری نیاز دارند.

مذاکره جمعی: تشکل‌های کارگری با تجمیع مطالبات حقوقی کارگران، صدای آنها در مذاکره با کارفرمایان هستند.این چانه‌زنی جمعی می‌تواند به دستمزد، مزایا و شرایط کاری بهتر منجر شود. کارگران به طور جداگانه دارای اهرم فشار محدودی هستند، اما با متحد شدن در یک اتحادیه یا تشکل صنفی، می‌توانند به طور مؤثرتری برای منافع خود مذاکره کنند.

حمایت از حقوق کارگران: تشکل‌های کارگری به محافظت از کارگران در برابر رفتار ناعادلانه کمک می‌کنند. آنها در موارد اختلافات در محل کار با قدرت نمایندگی که از بدنه کارگران به دست آورده‌اند، حمایت‌های قانونی ارائه می‌کنند و به کارگران در ارتباط با رعایت حقوق‌شان اطمینان می‌دهند. این حمایت‌ها شامل محافظت در برابر اخراج ناعادلانه، تبعیض، و شرایط کاری ناامن است.

ایمنی در محل کار: حمایت از امنیت و ایمنی محل کار یکی از کارویژه‌های تشکل‌های کارگری است. آنها رویه رعایت ایمنی و بهداشت کار را رصد می‌کنند و با گزارش‌های دوره‌ای و نظارتی خطر آسیب‌های حین کار را کاهش می‌دهند. در بسیاری از نقاط جهان این تشکل‌ها، وظیفه آموزش و بازرسی ایمنی محل کار را بر عهده دارند و به صورت مستقل بر وضعیت ایمنی و بهداشت کار نظارت می‌کنند.

بهبود شرایط کار: تشکل‌ها نقش مهمی در بهبود شرایط کلی کار، از جمله ساعات کاری معقول، اضافه‌کاری‌ها، مرخصی‌ها و به طور کلی قوانین ومقررات ناظر بر روابط کار ایفا می‌کنند. آنها تلاش می‌کنند تا کیفیت زندگی کارگران را با فشار بر روی شیوه های کار منصفانه و شرایط کاری انسانی بهبود ببخشند.

امنیت شغلی: قراردادهای جمعی می‌توانند از حمایت‌های شغلی محافظت کنند و احتمال اخراج‌های خودسرانه را کاهش دهند. این کار ثبات شغلی و آرامش بیشتری را برای کارگران فراهم می‌کند و ترغیب به انجام آن یکی از وظایف تشکل‌های کارگری است.

کاهش نابرابری اجتماعی و اقتصادی: تشکل‌های کارگری با حمایت از دستمزدها و مزایای عادلانه به کاهش نابرابری درآمد کمک می‌کنند. آنها متعهدند که تلاش کنند تا سود اقتصادی حاصل از بهره‌وری به طور مساوی بین کارگران توزیع شود و تنها در اختیار صاحبان مشاغل و کارفرمایان قرار نگیرد.

وکالت و نفوذ سیاسی: تشکل‌های کارگری در عین حال همواره تلاش می‌کنند تا در افزایش حمایت اجتماعی و سیاسی برای تأثیرگذاری بر قوانین کار و سیاست‌هایی که به نفع همه کارگران است، مشارکت کنند. آنها برای تغییر در قوانین به منظور بهبود استانداردهای کار و حفاظت از منافع کارگران در سطح ملی لابی و مذاکره می‌کنند.

وضعیت تشکل‌های کارگری در ایران

مرکز پژوهش‌های مجلس در اواسط مرداد ماه ۱۴۰۲ با انتشار گزارشی به بررسی وضعیت تشکل‌های کارگری در ایران با عنوان«آسیب‌شناسی تشکل های کارگری» پرداخت. در این گزارش ضمن تشریح این نکته که سه مدل تشکل رسمی مندرج در فصل ششم قانون کار (شوراهای اسلامی کار، انجمن‌های صنفی و نهاد نمایندگی کارگران) بسترهای قانونی مساعدی برای پیگیری حقوق و مطالبات کارگران هستند، به ضعف‌ها و نقصان‌هایی که این تشکل‌ها با آن دست وپنجه نرم می‌کنند، اشاره شده است. مرکز پژوهش‌ها تاکید کرده که این چالش‌ها منجر به آن شده که این تشکل‌ها نتوانند بایسته‌های مطلوب به منظور ایجاد یک تشکل مستقل، پرنفوذ و مؤثر را فراهم آورند.

عدم استقلال تشکل‌های کارگری و دخالت‌های مختلف مدیریت در امور این تشکل‌ها؛ سازوکارهای معیوب در فرایند انتخابات تشکل‌ها به طوری که امکان مداخله مدیر و نماینده وزارتخانه را در انتخابات ایجاد می‌کند؛ نبود حمایت‌های قانونی لازم به منظور پیوستن کارگران با قراردادهای موقت به این تشکل‌ها و نبود سازوکارهای مناسب به منظور حل اختلاف در محیط کار، برخی از مهمترین نقصان‌های قانونی مورد اشاره در این گزارش است.

گزارش مرکز پژوهش‌ها همچنین بیانگر آن است که بر اساس مواجهات میدانی، شوراهای اسلامی کار و انجمن‌های صنفی نسبت به مدل نمایندگی با اقبال بیشتری ازسوی کارگران مواجه‌اند و مدل نمایندگی به دلیل اینکه کارفرمایان همواره امکان نفوذ و کنترل بیشتری بر نماینده کارگران داشته‌اند، چندان مورد اعتماد و استقبال کارگران قرار نگرفته است. با این حال به دلیل نفوذ و قدرت کارفرمایان، در عمل مدل نمایندگی کارگران، دارای بیشترین فراوانی در میان انواع تشکل‌های کارگری است.

گرچه در این گزارش به طور مستقیم به ایجاد بستری برای شکل‌گیری تشکل‌های کارگری مستقل و لزوم حذف محدودیت‌های حاکمیتی برای فعالیت آزادانه این تشکل‌ها اشاره‌ای نشده، اما بر لزوم پیوستن ایران به مقاوله‌نامه‌های ۸۷ و ۹۸ سازمان بین‌المللی کار که به موضوعاتی چون حق آزادی انجمن‌ها و مذاکره جمعی می‌پردازند.

در بخش پایانی این گزارش نیز، افزایش اعتصابات و اعتراضات کارگری و کاهش نرخ بهره‌وری نیروی کار از تبعات تضعیف تشکل‌های کارگری برشمرده شده و پیشنهاداتی در قالب اصلاحات کلان ساختاری به دولت و نهادهای تصمیم‌گیری ارائه شده است.

در نهایت اینکه بدون تردید نقش تشکل‌های حوزه کار از جمله تشکل‌های کارگری و کارفرمایی در راستای تنظیم سیاست‌ها و راهبری این حوزه تاثیرگذار است و نهادهای متولی باید در راستای جهت‌دهی مناسب به فضای بازار کار و تولید، زمینه بهره‌مندی از فعالیت‌های موثر تشکل‌های کارگری و کارفرمایی را فراهم کنند.