به گزارش آتیه آنلاین، شهرک‌هایی که با قرار گرفتن در حاشیه شهرهای بزرگ، زمینه اشتغال بخشی از نیروی کار را فراهم می‌کنند و حواشی فعالیت آنها تاثیرات اقتصادی و اجتماعی زیادی در پی دارد. با گذشت بیش از نیم قرن که از شکل‌گیری اولین شهرک‌های صنعتی در ایران، حالا تعداد مجموع آنها به بیش از ۸۰۰ شهرک و ناحیه صنعتی رسیده است. شهرک‌هایی که برای حدود یک میلیون نفر اشتغال ایجاد کرده‌اند و در سالهای اخیر حاشیه‌های پیرامون رکود و توقف فعالیت بسیاری از بنگاههای مستقر در این شهرک‌ها، خبرساز شده است.
براساس پژوهش‌های انجام شده سابقه ساخت و استقرار واحدهای صنعتی در یک محدوده‌ی جغرافیایی به اواسط دهه‌ی ۳۰ شمسی برمی‌گردد. زمانی که با افزایش درآمدهای نفتی، توجه به صنایع و سرمایه‌گذاری در الویت قرار گرفت. در سال ۱۳۳۳ با الهام از شهرک‌های صنعتی انگلستان، شهر کرج که در آن زمان حدود ۱۵ هزار نفر جمعیت داشت، به‌عنوان اولین ناحیه صنعتی ایران انتخاب شد. در واقع یکی از اهداف ساخت شهرک‌های صنعتی به‌طور عام و شهرک صنعتی کرج به‌طور خاص توزیع جمعیت در سطح ملی و منطقه‌ای، توسعه‌ی مناطق محروم، تمرکززدایی از شهرها و افزایش بهره‌وری تولید عنوان شد. گزارش‌های تاریخی نشان می‌دهد که گرچه اولین تجربه شهرک‌سازی صنعتی در ایران به نتایج مطلوبی نرسید، اما ایده تأسیس نواحی صنعتی همچنان استمرار یافت و در قالب سیاست‌ها و برنامه‌های توسعه پیش و پس از انقلاب به‌طور جدی‌تری دنبال شد.
آمار و ارقام فعالیت شهرک‌های صنعتی
آخرین گزارش‌های ارائه شده از سوی سازمان صنایع کوچک و شهرک های صنعتی کشور بیانگر آن است که در حال حاضر بیش از ۸۴۰ شهرک و ناحیه صنعتی در ایران فعال هستند که برای نزدیک به یک میلیون نفر اشتغال مستقیم ایجاد کرده‌اند. تقریبا ۴۳ درصد اشتغال صنعتی را شهرک‌ها و نواحی صنعتی پوشش می‌دهند و از مجموع بنگاه‌هایی که در این شهرک‌ها و نواحی فعالیت می‌کنند حدود ۹۳ درصد را بنگاههای کوچک و خرد(زیر ۱۰ نفر کارکَن)، ۵ درصد بنگاههای متوسط و کمتر از دو درصد را بنگاههای بزرگ تشکیل می‌دهند. در یک برآورد تفکیکی، به ترتیب سهم صنایع غذایی، صنایع فلزی و صنایع شیمیایی در تولیدات شهرک‌های صنعتی بیش از سایر صنایع است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، مهیا نبودن زیرساخت‌های لازم در شهرک‌های صنعتی، کمبود نقدینگی واحدهای تولیدی، نقصان‌پذیری ماشین‌آلات و تکنولوژی به‌کاررفته، کمبود نیروی کار علاقه‌مند به فعالیت در شهرک‌های صنعتی و عدم توجه به تحقیق و توسعه، از مهمترین مشکلات شهرک‌های صنعتی و واحدهای تولید فعال مستقر در شهرک‌های صنعتی است. عدم رفع موانع پیش‌روی واحدهای تولیدی مستقر در شهرک‌های صنعتی منجر به توقف و رکود فعالیت بسیاری از این واحدها در سالهای گذشته شد. به نحوی که با وجود برخی گشایش‌های صورت گرفته در حال حاضر همچنان فعالیت حدود ۱۴ درصد از این واحدها متوقف است.
مزایا و معایب فعالیت شهرک‌های صنعتی
تحقیقات انجام شده و تجربیات به دست آمده در طول سالهای فعالیت شهرک‌های صنعتی در نواحی مختلف کشور بیانگر آن است که توسعه شهرک‌های صنعتی به طور همزمان از مزایا و معایبی برخوردار است که از جمله آنها می‌توان رشد اقتصادی، توسعه زیرساخت‌ها، فرصت‌های اشتغال، پیشرفت فناوری و درآمد مالیاتی اشاره کرد.
مزایای توسعه شهرک‌های صنعتی
رشد اقتصادی: راه‌اندازی شهرک‌های صنعتی منجر به توسعه کسب و کار و افزایش سرمایه‌گذاری خواهد شد. این به نوبه خود می‌تواند اقتصاد محلی را تحریک کرده و شغل ایجاد کند و در نتیجه منجر به افزایش درآمد و استانداردهای زندگی شود.
توسعه زیرساخت‌ها: برای حمایت از فعالیت‌های صنعتی، این شهرک‌ها اغلب در زیرساخت‌هایی مانند جاده‌ها، شبکه‌های حمل ونقل و سیستم‌های ارتباطی سرمایه‌گذاری می‌کنند که سود آن نه تنها به صنایع، بلکه به ساکنان این مناطق نیز خواهد رسید.
ایجاد فرصت‌های اشتغال: شهرک‌های صنعتی طیف متنوعی از فرصت‌های شغلی را در بخش های مختلف، از تولید و تدارکات گرفته تا خدمات مانند خرده فروشی و مراقبت های بهداشتی و جذب نیروی کار ارائه می‌دهند.
پیشرفت فناوری: حضور صنایع باعث رشد نوآوری و توسعه فناوری می‌شود که می تواند به سایر بخش های اقتصاد سرایت کرده و کارایی اقتصادی را در سطح کلان بهبود بخشد.
درآمد مالیاتی: صنایع سهم قابل توجهی در درآمد مالیاتی دارند. سهمی که می‌تواند برای تأمین مالی خدمات عمومی، آموزش و برنامه‌های رفاه اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی ساکنان استفاده شود.
معایب توسعه شهرک های صنعتی
اما مزایای توسعه شهرک‌های صنعتی را باید با کاهش معایب آن به حداقل رساند. این معایب در آلودگی محیط زیست، نابرابری اجتماعی، کاهش منابع، چالش‌های شهرنشینی و وابستگی به صنایع خاص تقسیم‌بندی می‌شوند.
آلودگی محیط زیست: صنایع می‌توانند آلودگی هوا و آب، سروصدا و ضایعات زیاد ایجاد کنند که در صورت عدم وجود مقررات مناسب و راهبردهای پیشگیرانه می‌تواند منجر به بحران‌های بهداشتی و تخریب محیط زیست شود.
نابرابری اجتماعی: توزیع نابرابر منافع حاصل از توسعه صنعتی می‌تواند باعث ایجاد نابرابری‌های اجتماعی شود و جوامع به حاشیه رانده‌شده بار عمده آلودگی و تأثیرات منفی را متحمل شوند.
کاهش منابع: صنایع به منابعی مانند آب و انرژی وابسته هستند که اگر به طور مسئولانه مدیریت نشود، می‌تواند ناپایدار باشد و منجر به تخلیه و آسیب زیست محیطی شود.
چالش‌های شهرنشینی: رشد سریع جمعیت در شهرک های صنعتی می‌تواند زیرساخت‌ها، مسکن و خدمات اجتماعی را تحت فشار قرار دهد و به برنامه‌ریزی و مدیریت دقیق برای کاهش اثرات منفی نیاز دارد.
وابستگی به صنایع خاص: وابستگی به چند صنعت خاص می‌تواند جوامع شهری را در برابر نوسانات اقتصادی و رکود آسیب‌پذیر کند و منجر به از دست دادن شغل و بی‌ثباتی اقتصادی شود.
بنابراین گرچه توسعه شهرک‌های صنعتی می‌تواند منافع و فرصت‌های اقتصادی قابل توجهی را به همراه داشته باشد، اما توسعه پایدار مستلزم برنامه‌ریزی جامع، مقررات زیست محیطی قوی، تعیین استراتژی‌هایی برای از بین بردن نابرابری اجتماعی و مدیریت مسئولانه منابع برای تضمین منافع بلندمدت هم برای اقتصاد و هم برای جامعه است.
نویسنده: لیلا آذر
نظر شما