«حمید حاج‌اسماعیلی» کارشناس حوزه کار در ارتباط با شکل‌گیری و اقدامات دولت سیزدهم در حوزه اشتغال و تولید روستایی گفت: «صحبت‌ها پیرامون اقدامات حول محور اشتغال روستایی در دولت سیزدهم پررنگ‌تر از دوره‌های گذشته مطرح و دنبال شده است. به مرور با طرح مسئله در ارتباط با توسعه صنعتی، موضوعات مرتبط با روستا از جمله اشتغالزایی در مناطق غیرشهری کمتر مورد توجه قرار گرفت. دولت سیزدهم اما با اصرار در ایجاد، گسترش و تحقق بخشی از اشتغال مورد نظر و برنامه‌ریزی شده از طریق تعاونی‌های روستایی، توجه بیشتر به مناطق روستایی را در دستور کار قرار داد.»

ضرورت تغییر رویکرد در سیاست‌گذاری
حاج‌اسماعیلی ادامه داد: «نکته اساسی در حوزه اشتغال گسترده روستایی اما نیاز به تغییر اساسی رویکرد در سیاست‌گذاری و تعیین اهداف مرتبط دارد. در این ارتباط با وجود مشکلات آب و خاک در حوزه روستاها، تغییر رویه سنتی کارهای تولیدی و خدماتی با چالش مواجه می‌شود. به واسطه شکل‌گیری این مهم، مسائل راهبردی حوزه سکونت، اشتغال و کسب‌وکار در مناطق روستایی باید با تغییر رویه و رویکرد جدید توسط دولت‌ها دنبال شود و در دوره‌های مختلف تعیین راهبردهای اساسی به‌صورت دقیق، لازمه توفیق در این زمینه محسوب می‌شود.»
او اضافه کرد: «توجه به روستا و اشتغال، کسب‌وکار و تولید این مناطق همچنان با رویه قدیم در حال پیگیری است و شرایط جدید حاکم بر فضای کشور از نظر ظرفیت‌ها و وضعیت فضای کسب‌وکار در مناطق مذکور آنچنان که باید مورد توجه قرار نگرفته است. این شرایط در واقع امکان احیای کسب‌وکارها و میزان خروجی و بهره‌وری در حوزه فعالیت روستایی را کاهش داده است.»

الزام مدیریت متمرکز تصمیم‌ساز
این کارشناس حوزه بازار کار بیان کرد: «البته ظاهراً نبود مدیریت واحد و متمرکز در روستاها نیز از طرف دولت به عنوان یکی از مشکلات و چالش‌های این حوزه شناخته شده است؛ به این معنا که در بخش‌های اجرایی روستا اموراتی توسط شورا و دهیار صورت می‌گیرد که با اقدامات جهاد سازندگی و بخشداری‌ها دارای تفاوت‌هایی است. نکته اینجاست که وجود هم‌راستایی و تمرکز تصمیم‌گیری در حوزه کارهای مربوط به روستا، کارآمدی فعالیت‌های این مناطق را به اقداماتی کارآمد تبدیل می‌کند.»
او در ادامه افزود: «بنابراین همچنان راهبرد دقیق و مشخصی برای توسعه یا احیای کسب‌وکارهای قدیم روستایی در کشور شکل نگرفته است. البته به‌صورت استثنا آمارهای قابل‌توجهی در برخی مناطق روستایی در حوزه توسعه کسب‌وکارها وجود دارد، اما در راستای تصمیم‌سازی بخش توسعه روستایی نباید از تغییرات اساسی در حوزه صنایع کشاورزی، دامپروری و بومی در روستا غافل شد.»
این فعال حوزه کسب‌وکار همچنین تأکید کرد: «رشد جذابیت و پدیده‌های شهرنشینی، توقف یا کاهش فعالیت‌های کشاورزی و دامداری و البته کاهش درآمدهای افراد روستایی ناشی از تغییرات اشاره شده، در دهه‌های گذشته منجر به هجوم بسیاری گروه‌های ساکن در روستاها به شهرها شد. بخشی از روستاییان نیز با توجه به تغییرات زیست‌بوم روستایی نیازمند مشاوره دولت‌ها و کارشناسان جهت راه‌اندازی کسب‌وکار در قالب تغییر رویه هستند.»

توسعه روستایی با استفاده از ظرفیت مناطق

حاج‌اسماعیلی با اشاره به اینکه توسعه اشتغال روستایی قطعاً در راستای توسعه گسترش کار و تولید تأثیرگذاری لازم را دارد، گفت: «به این دلیل ظرفیت‌ها و توانمندی موجود در روستاها نباید نادیده گرفته شود، چراکه بخش زیادی از امکانات، منابع و نیروی انسانی توانمند کشور در مناطق روستایی حضور دارند. بهره‌مندی از این موارد در اشتغال و بهبود کسب‌وکار بسیار مؤثر است.»
او توضیح داد: «اما در نهایت این تغییر رویکرد اساسی و جدی متناسب با تغییرات آب‌وهوایی و جغرافیایی مناطق روستایی است که واقع‌گرایی و تأثیرگذاری بر فضای کار و تولید کشور را محقق می‌کند. برای تحقق توسعه روستایی باید از اشکل سنتی فاصله گرفت و در این راستا از نگاه جدید، ابزار به‌روز و تصمیم‌سازی‌های مختص امروز استفاده کرد.»

دامداری و کشاورزی تحت‌تأثیر وضعیت موجود
این فعال حوزه کار و تولید با تأکید بر اینکه امروزه در حدود ۷۰ درصد روستاها دامداری به شکل گذشته فعال نیست، افزود: «در گذشته فعالیت‌های حوزه دامداری از اقدامات اساسی مولد و اشتغالزا در این مناطق به شمار می‌رفت. همین‌طور حوزه کشاورزی روستایی نیز در بسیاری از این مناطق تحت‌تأثیر شرایط قرار گرفته و برخی کارهای کشت و زرع به سمت باغداری تمایل پیدا کرده، در برخی موارد نیز تغییر نوع و الگوی کشت صورت گرفته است.»
او با اشاره به این نکته که تغییر راهبرد و اظهارنظرهای کارشناسی در حوزه تأمین منابع آبی و تحولات حوزه تغییر الگوی کشت، امکان احیای وضعیت اشتغال و تولید را فراهم می‌کند، گفت: «نکته اینجاست که این مهم به شکل مناسب محقق نشده است. دولت و نهادهای مرتبط با حوزه‌های تخصصی فعالیت‌های روستا نظیر جهاد کشاورزی و کارشناسان و تصمیم‌گیران این بخش با استفاده از علم و دانش روز امکان ارائه مشاوره و تغییر راهبرد در روستاها را دارند و در این شرایط پرسش این است که آیا در این‌باره اقدامات مؤثر صورت گرفته است؟»

پیشگیری از مهاجرت مقدم بر بازگشت به روستا
این کارشناس حوزه کار و اشتغال در ادامه بیان کرد: «به‌طور قطع حتی با وجود توسعه کسب‌وکار در مناطق روستایی امکان بازگشت مهاجر به روستاها بسیار اندک است. به این دلیل فرهنگ غالب در نقاط شهری و سازگاری و سازش افراد با زندگی شهری کمتر فردی را مجاب به حضور دوباره در روستاها می‌کند. با توجه به سختی بسیار شکل‌گیری مهاجرت معکوس، مأموریت و هدف اساسی در راستای توسعه روستاها باید بر پیشگیری از مهاجرت‌های جدید به شهرها متمرکز باشد.»
او توضیح داد: «دسترس‌پذیری و استفاده از پدیده‌های مدرن و امکان بهره‌مندی از ظرفیت‌‎های موجود در شهرها نظیر اماکن ورزشی و تفریحی و تمایل به استفاده از امکانات آموزشی و دانشگاهی نیز بخشی از مجموعه دلایل مانع برای بازگشت مهاجران به روستاها محسوب می‌شود.» حاج‌اسماعیلی اضافه کرد: «در واقع به جای اندیشیدن به مهاجرت معکوس با وجود تمام چالش‌ها و موانع این رویه، باید مهیا کردن بستر زندگی، اشتغال و تولید در روستاها و توسعه این مناطق را مورد توجه قرار داد و زمینه کاهش مهاجرت را فراهم کرد. در واقع باید جلوگیری از مهاجرت‌ها را با استفاده از توسعه بستر امکانات دنبال کنیم.»