پیری آخرین ایستگاه زندگی است و آگاهی انسان از این موضوع که شاید برخی فرصت‌هایش از دست رفته می‌تواند منشأ مشکلات بسیاری شود. به همین خاطر توجه به پدیده سالمندی در جوامع بسیار اهمیت دارد و اگر نسبت به این موضوع بی‌توجهی شود، سلامت بقیه قشرهای جامعه نیز به مخاطره می‌افتد.
سالمندی چیست
تعریف سالمندی از نظر سازمان بهداشت جهانی بر دوره‌ای از زندگی اشاره دارد که از سن ۶۵ سالگی آغاز می‌شود. البته در کشورهای توسعه‌نیافته، شروع سالمندی از ۶۰ سالگی است. چرا که در این کشورها به علت سبک زندگی ناسالم افراد زودتر دچار عوارض پیری می‌شوند. با پدیدارشدن علائم پیری و تغییر روند زندگی، فرد با نیازهای جدیدی مواجه می‌شود. چنانکه نوع خوراک و پوشاک، وسایل مورد نیاز و ارتباطات او تحت‌تأثیر قرار می‌گیرد. می‌توان گفت سبک زندگی سالمندی، شیوه‌ای است که مانند دوران‌های دیگر زندگی یعنی نوجوانی و جوانی و میانسالی شرایط خاص خود را دارد. داشتن یک سبک زندگی سالم برای هر فرد در دوران پیری لازم است تا از آسیب‌ها دور بماند و بتواند سالمندی موفقی را پشت‌سر بگذارد.
این مرحله از زندگی بسیار متأثر از فرهنگ جامعه است. به‌طور مثال در فرهنگ اسلامی درباره احترام به افراد مسن سفارش‌های زیادی شده است. در قرآن نیز بارها این موضوع مورد اشاره قرار گرفته است. در آیه ۲۳ سوره اسرا در مورد احترام به والدین گفته شده: «و پروردگارت فرمان داده جز او را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید. هرگاه یکی از آن دو، یا هر دوی آنان نزد تو به سن پیری رسند، کمترین اهانتی به آنان روا مدار و بر آنان فریاد مزن و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنان بگو.»
در جوامعی که سالمندان را افرادی ناتوان، بیکار، به‌دردنخور و مزاحم تلقی می‌کنند، آن‌ها امید به زندگی‌شان را از دست می‌دهند و به حاشیه رانده می‌شوند. افسردگی و میل به مرگ در این قشر زیاد دیده می‌شود.
برعکس در جوامعی که سالمندان افرادی باتجربه و دارای دانش و محترم تلقی می‌شوند، آن‌ها افرادی سرزنده‌تر و مفیدتر هستند. در چنین کشورهایی سالمندان سعی می‌کنند در فعالیت‌های عام‌المنفعه و اجتماعی و تفریحی شرکت کنند و بازنشستگی دورانی برای استفاده از تجربیات گذشته تعریف می‌شود.
سلامت روان
یکی دیگر از مسائلی که سالمندان با آن درگیر هستند، مسئله سلامت روان است. کم شدن توان مغزی و زوال عقل سلامت روان آن‌ها را در معرض خطر قرار می‌دهد. همچنین رفتار افراد دیگر با آنان و مورد بی‌مهری قرار گرفتن وضعیت سلامت روان کهنسالان را تهدید می‌کند. حس از دست دادن هدف، تنهایی، محبوب نبودن و حسرت در این دوره از زندگی مشاهده می‌شود. اگر سالمندان به قدر کافی با جامعه اطراف خود در ارتباط نباشند و روابط عاطفی پایداری نداشته باشند، دچار بیماری‌های حوزه روان می‌شوند. روانشناسی سالمندی امروزه رشته‌ای مهم و پرطرفدار است که به مسائل حوزه سالمندی و مطالعه روی تغییراتی که با افزایش سن رخ می‌دهد، می‌پردازد. در این زمینه ارائه خدمات مناسب به سالمندان بخصوص در جوامعی که درگیر بحران سالمندی هستند، چالشی نیازمند توجه و رسیدگی است.
بنابراین لازم است آموزش‌هایی در زمینه رفتار درست با سالمندان از همان آغاز کودکی در مدارس وجود داشته باشد. افراد پیر به علت مشکلات و ناتوانی‌های جسمانی از نظر روحی نیز ضعیف می‌شوند و نیاز به توجه ویژه دارند. برای فردی که همه عمر به رتق و فتق امور زندگی‌اش پرداخته، سخت و ناگوار است که توانایی انجام امور روزمره خود را نیز نداشته باشد. اما این تصور با رفتار درست اطرافیان می‌تواند کمرنگ شود و فرد را از بحران کهنسالی نجات دهد و او را با محور خانواده دانستن و نیازمند به او بودن، از فروپاشی روانی دور نگه دارد.
در میان مردم
وقتی از حاج آقا محمد درباره چگونگی گذران عمرش در ۸۱ سالگی سؤال می‌کنم، با خنده پرصدایی می‌گوید سالمندی کدامه؟ من جوان قدیمم و بعد آهی می‌کشد و می‌گوید: «این سرنوشت همه است و بالاخره یک روزی باید با آن روبه‌رو شوند. خدا کند که آدم در این دوران پول داشته باشد و سربار کسی نشود. نمی‌شود از بچه‌ها انتظار داشت پدر و مادرشان را نگه‌دارند، خودشان هزار و یک مسئله دارند.» حاج آقا محمد بازنشسته است و با حقوق ۳۰ سال زحمتی که کشیده امرارمعاش می‌کند، اما شکایت دارد و می‌گوید گرانی آنقدر زیاد است که این حقوق به هیچ‌جای زندگی ما نمی‌رسد. ما دو نفریم اما هر هفته بچه‌ها و نوه‌ها می‌آیند و مگر می‌شود همه‌چیز برایشان فراهم نکنیم. از طرفی وسایل زندگی مستهلک شده و نیاز داریم خیلی چیزها را در این گرانی دوباره و چندباره بخریم.» از نظر حاج آقا محمد دولت باید بیشتر به فکر سالمندان و بازنشسته‌ها باشد و بهشان وام و مزایای ویژه بدهد.
مرضیه خانم را در بازار میوه و تره‌بار محلی پیدا می‌کنم. خطوط عمیق چهره و دست‌های لرزان و کندی حرکت پاهایش جلوی او را نگرفته تا به خرید نیاید و در خانه بماند. از او درباره مشکلات دوران پیری می‌پرسم و می‌گوید: «بزرگ‌ترین سختی پیری تنهایی است. همسرم فوت کرده و بچه‌ها هم که سرگرم کار و زندگی‌اند. نوه‌ام هم که حوصله آدم پیر را ندارد.» شوهرش کارگر یک مغازه بوده که بیمه نداشته و حالا هم حقوقی ندارد. به گفته خودش حاصل همه عمر کار کردن شوهرش یک خانه کوچک در جنوب شهر است که اگر نبود نمی‌دانست باید چه کند. مرضیه خانم از هزینه بالای دارو و درمان بسیار شکایت دارد. هربار دکتر رفتن و دارو گرفتن برای او بسیار گران تمام می‌شود و پسرش باید این بار را به دوش بکشد.
مواجهه صحیح با سالمندی
آنچه بدیهی است این‌که سالمندان پتانسیل‌های بالایی برای انتقال تجربیات خود به نسل جوان دارند. هرچند وجود شکاف نسلی بین آنان قابل انکار نیست، اما از طریق ارتباط عاطفی مناسب و آموزش می‌توان از این ظرفیت عظیم در جامعه استفاده کرد.
همچنین تعبیه فضاهای شهری مناسب برای سالمندان یکی از دغدغه‌های همیشگی جوامع است. افراد مسن از زمان بیکاری بیشتری برخوردارند و برای دوری از بیماری‌های جسمی و روحی نیاز دارند زمانی را بیرون از خانه بگذرانند. معمولاً پارک‌ها و اماکن عمومی جاهایی است که این افراد تمایل به گذران وقت در آن دارند. در این میان نقش شهرداری‌ها و دولت برای فراهم کردن امکانات رفاهی دوران سالمندی قابل چشم‌پوشی نیست.
با توجه به وضعیت جامعه ایران که سالمندی در آن با شیب تندی در حال وقوع است، باید تدابیر درست و مطلوبی برای زندگی این قشر عظیم اندیشیده شود. بدون شک در سال‌های آینده برای این قشر به فضاهای درمانی، تفریحی و نگهداری بیشتری نیاز پیدا خواهیم کرد. همچنین تمرکز بر روی توانمندی‌های باقی‌مانده سالمندان و استفاده از آن‌ها در فعالیت‌های مختلف اجتماعی نیازی است که باید زیرساخت‌های فرهنگی و منطقه‌ای و ملی آن فراهم شود. به این ترتیب می‌توان از حضور این قشر ارزشمند در جامعه استفاده و بر چالش‌های سالمندی غلبه کرد.
نظر شما