دکتر حسام نیکوپور، مدیر آمار، اطلاعات و محاسبات در گفت‌وگو با آتیه آنلاین به مناسب روز ملی آمار و برنامه ریزی، با اشاره به تغییرات اخیر در شبکه آماری سازمان تامین اجتماعی گفت: به نظر من، این اتفاق مبارکی است که حوزه‌های فناوری اطلاعات و آمار سازمان در کنار هم قرار گرفته‌اند، چون حوزه‌های کاری آنها بسیار به هم نزدیک است و می‌توانند یکدیگر را حمایت و پشتیبانی کنند.

وی افزود: ساختار آماری سازمان قدیمی ‌بود و تناسبی با تحولات ایجاد شده در پایگاه‌های اطلاعات نداشت. در نتیجه تمرکز بیشتر بر ارائه آمار تعدادی بود تا تحلیل‌ها و الگوها. مثلاً اینکه تعداد بیمه‌شده‌ها و مستمری‌بگیران و غیره چند نفر است؟ چنین آماری به تهیه گزارش‌های تحلیل‌های کاربردی منتج نمی‌شد.

وی ادامه داد: همین‌طور آمارهای کاربردی که می‌توانند به تصمیم‌سازی منجر شوند، متولی در سازمان نداشت و باید به شرکت‌های تابعه سازمان، برون‌سپاری می‌شد. نتیجه همه این اشکالات و مشکلات این بود که واحد آماری سازمان قدرت لازم را نداشت.

وی تصریح کرد: با تغییرات انجام شده، اگر ما گروه‌های تخصصی را تقویت کنیم می‌توان الگوهای آماری استخراج کرد که به تصمیم‌سازی‌های مدیران سازمان بسیار کمک کند.

ارتباط آماری، اعتبار سازمانی

وی «ارتباط آماری، اعتبار سازمانی» را شعار انتخاب شده برای امسال اعلام کرد و افزود: ما این شعار را انتخاب کرده‌ایم تا اهمیت جایگاه داده‌های سازمان را در نظام آماری کل کشور نشان دهیم.

وی ادامه داد: البته که ما باید خود از آمارهای موجودمان استفاده کنیم اما این حجم اطلاعاتی که در سازمان وجود دارد، مثل آمار و اطلاعات هویتی کارگاه‌ها، افراد، دستمزدها، جنسیت کارگران، ورود و خروج افراد به انواع بیمه‌ها و بازار کار و... می‌تواند به سیاست‌های حوزه اشتغال، صنعت، درمان و... کشور کمک کند و از این منظر، اطلاعات و اطلاعات آماری ما خاص سازمان تأمین‌اجتماعی نیست و باید با این آمار که در سطح ملی بسیار مهم هستند، به نظام تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در کشور کمک کنیم.

وی در این خصوص با ذکر مثالی گفت: بخشی از اطلاعات «بانک اطلاعات رفاه ایرانیان» که در وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی تشکیل شده و مبنای پرداخت یارانه است، از بانک‌های اطلاعاتی سازمان استفاده شده است؛ اموری مانند اشتغال و بیمه‌پردازی افراد، دستمزد کارگران، مستمری‌بگیر بودن، تعداد افراد شاغل در خانوار و مانند آن.

وی ادامه داد: برای ما البته مهم است که با نظام آماری و بانک‌های اطلاعاتی کشور ارتباط بگیریم و در سطح ملی با پایگاه‌های دیگر متصل شویم. این کار هم اعتبار داده‌های ما را بالا می‌برد و هم به انجام پردازش اطلاعات‌های دیگر به سازمان کمک می‌کند.

تسری تصمیمات مدیران سازمان به خارج سازمان

وی با بیان این که «اگر ما با بانک‌های اطلاعاتی مختلف ارتباط سازمانی داشته باشیم، اعتبار، شفافیت و کارایی سازمانی ما نیز بالاتر می‌رود» افزود: اکنون سازمان تامین اجتماعی با تعداد زیادی پایگاه اطلاعاتی مثل بانک اطلاعاتی ثبت احوال، سازمان مالیاتی، توسعه تجارت الکترونیک و... تعامل و ارتباط کاری دارد و می‌تواند با همه مبادله اطلاعات انجام دهد.

وی افزود: چنین فرایندی هم کیفیت اطلاعات را بالا می‌برد و هم اعتماد به پایگاه‌های سازمان را افزایش می‌دهد و در نتیجه تصمیم‌سازی‌های مدیران ما را یک پله ارتقا داده و از درون سازمان به خارج از سازمان ارتقا و تسری می‌دهد.

وی تاکید کرد: در چنین حالتی، آمار، جایگاه خوب تصمیم‌سازی و کاربردی بودنش را می‌تواند نشان دهد. ما هم شعار امسال را برای این «ارتباط آماری، اعتبار سازمانی» انتخاب کردیم تا نشان دهیم که این ارتباط و مبادله اطلاعات‌ باید تسریع شود.

ارتباطات اطلاعاتی و مشکلات زیرساختی

وی با اشاره به وجود مشکل زیرساختی در ارتباطات اطلاعاتی و ضرورت رفع آنها گفت: قبل از هر چیز باید در کشور، دولت الکترونیک به شکل جدی ایجاد شود که خود به زیرساخت‌هایی مانند امضای الکترونیک و کدینگ استاندارد ملی نیاز دارد تا اتصال پایگاه‌های داده‌ها به یکدیگر ممکن شود.

وی افزود: اکنون ما برای افراد کد ملی داریم اما هنوز برای کارگاه‌ها کد یونیک و منحصربه‌فردی نداریم. البته کدهای مختلفی وجود دارد که اولاً پایه علمی ‌ندارند و ثانیا همه کارگاه‌ها را پوشش نمی‌دهند و دارای فراگیری نیستند. مثلاً وزارت صمت و مرکز آمار و دیگران برای خودشان یک سیستم کدبندی دارند. ما نیز همین‌طور. در صورتی که باید یک سیستم کدگذاری ملی به وجود آید که برای ارتباط با پایگاه‌های اطلاعات‌های جهانی قابل اعتماد باشد.

وی تصریح کرد: سازمان ملل کدهای آیسیک (ISIC) و ایسکو (ISCO) را برای «شاغلان و مشاغل» ایجاد کرده که در آن مثلاً خبرنگار، کارگر خدماتی، راننده و غیره هر کدام کد مخصوص به خود دارند. این کدینگ‌ها در حوزه درمان، صنعت، اشتغال، بیماری‌ها و...، استانداردهای مورد استفاده بین‌المللی است، اما ما هنوز در تأمین‌اجتماعی از سیستم کدینگ آیسیک استفاده نمی‌کنیم.

وی افزود: حوزه نامنویسی سازمان تامین اجتماعی بیش از ۳ هزار و ۸۰۰ شغل را شناسایی کرده و خود سیستم کدگذاری دارد. البته ما برنامه‌ای برای تبدیل کدهای خودمان به کدهای آیسیک بین‌المللی ایجاد کرده‌ایم اما مشکلاتی نیز وجود دارد؛ مثلاً فرد بیمه شده اختیاری یا پیمانی ما، برخلاف بیمه‌شده‌های اجباری، معلوم نیست پزشک است یا راننده یا زن خانه‌دار یا کارگر سوپرمارک! یعنی کدهای بیمه‌های اختیاری به شکل کلی است و به خاطر همین نمی‌توان آنها را به کدهای معتبر بین‌المللی تبدیل کرد.

وی ادامه داد: موضوع دیگر این است که کدهای بین‌المللی را سازمان امور مالیاتی و مرکز آمار و جاهای دیگر در کشور ما استفاده می‌کنند و ما نمی‌توانیم به آنها متصل شویم و از اطلاعات آنها استفاده کنیم. از این منظر، سازمان ما - در نقش بین‌المللی‌اش - در مقایسه با کشورهای دیگر ضعیف است؛ چون ما از سیستم‌های بین‌المللی کدینگ استفاده نمی‌کنیم.

نقش آمارهای تامین اجتماعی در تصمیم‌گیری‌های مدیران کشوری

وی با تاکید بر این که «آمار وقتی به ما در تصمیم‌گیری کمک می‌کند که بتوانیم از پایگاه‌ داده‌ها، دانش استخراج کنیم»، گفت: تأمین‌اجتماعی مجموعه‌ای از پایگاه‌ داده‌های بزرگ است و برخی از آنها بیش از ۲۰ میلیارد رکورد دارد! کمترین آنها داری چندین میلیون رکورد است. ما از سال ۱۳۴۰ شمسی آمار داریم.

وی افزود: می‌توان با کمک علم آمار، الگوهای این پایگاه‌ها را کشف کرد که به سازمان و البته به مدیران کشوری برای اصلاح قوانین، بخشنامه‌ها، رویه‌ها و... کمک می‌کند. من واقعاً نمی‌دانم که چگونه می‌توان بدون داده‌های علمی ‌مجموعه‌ای را مدیریت کرد؛ چون آمار از مرحله برنامه‌ریزی تا رصد و نظارت و ارزیابی هر فعالیتی نقشی پررنگ و مبنایی دارد.

وی یکی از ویژگی‌های آمارهای سازمان تامین اجتماعی را قابل اعتماد بودن آنها دانست و افزود: آماری که آینده‌نگر، آنلاین و ثبتی باشد قابل اعتمادتر است و آمارهای سازمان تأمین‌اجتماعی از سال ۸۲ ثبتی است، یعنی در این سیستم هر اتفاقی می‌افتد، ثبت می‌شود. از این لحاظ آمار ما بین سازمان‌های دیگر پیشرو است.

وی تاکید کرد: تأمین‌اجتماعی برای رسیدن به این رتبه و جایگاه هزینه زیادی کرده است. اکنون بیش از هزار نفر در قالب رابط آماری تا کارشناس آمار و رؤسای فناوری و آمار و غیره در بخش‌های مرتبط با شبکه آماری سازمان در حال فعالیت هستند، به علاوه اینکه زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، شبکه آماری و پایگاه‌های دادهای مختلف بسیاری داریم. هر سازمانی نمی‌تواند چنین هزینه‌ای کند.

وی افزود: این هزینه‌کردها منجر به این شده که مثلاً می‌توان از آمارهای تماس‌های مردمی‌ با سازمان، برای رفع مشکلات و پیشبرد اهداف سازمانی استفاده کرد. یعنی می‌توانیم از تماس‌ها و شکایت‌های بخش (CRM) یا ارتباط مردمی ‌با سازمان، الگویایی کشف کرد، که مثلاً چرا تعداد شکایت از فلان شعبه، فلان واحد اداری یا فلان بند از بهمان بخشنامه زیاد است.

وی ادامه داد: باید از طریق داده‌کاوی در بانک‌ها، این الگوها کشف شوند. افردی که در شبکه‌های ما کار می‌کنند باید به ابزارهای آماری و داده‌کاوی مسلط باشند تا بتوانند الگوها را دربیاورند. اگر این اتفاق‌ها بیفتد که چشم‌انداز ماست، مدیریت کردن کار ساده‌تری است، یعنی شما در زمینی بازی می‌کنید که همه چیز در آن شفاف است و می‌توان آینده را به خوبی ترسیم کرد.

تغییر نظام بودجه ریزی

وی با بیان این که «از نظر علمی، پایه بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد، باید بر اساس فناوری اطلاعات و آمار باشد» گفت: بر همین اساس، نظام بودجه‌ریزی سازمان در حال تغییر است. رویکرد سازمان در حال حاضر به این سمت است که قیمت تمام شده خدمات را محاسبه کنیم و سطح‌بندی خدمات داشته باشیم. این مسائل، مواردی است که حوزه‌های درمان، بودجه‌بندی، بیمه و... درگیر آن هستند و پایه آن داشتن اطلاعات آماری است.

وی افزود: آن چیزی که سیمای عملکردی سازمان را در قرن رو به اتمام نشان می‌دهد، گزارش‌های آماری آن است. البته کلی تاریخ شفاهی از رفتن و آمدن افراد داریم و نهایتاً از ضریب پوشش، ضریب‌نفوذ، نسبت پشتیانی، ضریب اشغال تخت، کیفیت بیمارستان‌ها و چنین اموری سؤال می‌شود.

متن کامل گفت و گو با دکتر حسام نیکوپور، مدیر آمار، اطلاعات و محاسبات سازمان تامین اجتماعی را در هفته‌نامه آتیه نو بخوانید.