به گزارش آتیه آنلاین، تعاونی یک انجمن مستقل از افراد است که به‌طور داوطلبانه گرد هم می‌آیند تا نیازهای مشترک اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را برآورده کنند؛ آنها بر اساس اصول مالکیت جمعی، تصمیم‌گیری دموکراتیک و توزیع عادلانه مازاد عمل می‌کنند و هدف اولیه آنها حداکثر کردن سود نیست، بلکه رفاه اعضا است.

در تولید و توزیع کالا، تعاونی‌ها می‌توانند به‌عنوان تولیدکننده از طریق کشاورزی یا تولید صنایع دستی و توزیع‌کننده، اغلب زنجیره‌های تأمین را سازمان‌دهی کنند که عدالت و دسترسی را در اولویت قرار می‌دهند.

پیشینه تاریخی تعاونی ها در ایران

نهضت تعاونی در کشور ما ریشه‌های عمیقی دارد و موسسات تعاونی رسمی به اوایل قرن بیستم باز می‌گردد. از لحاظ تشکیل و ثبت فعالیت تعاونی‌های رسمی می‌توان سال ۱۳۱۴ را آغاز فعالیت تعاونی‌ها در ایران دانست؛ زیرا در این سال توسط دولت اقدام به تشکیل نخستین شرکت تعاونی روستائی در منطقه داور آباد گرمسار کرد. مبنای تشکیل شرکت مذکور، قانون تجارت سال ۱۳۱۱ بود که در چند ماده بحثی از شرکت‌های تعاونی آورده بود. تصویب این قانون گام مهمی را رقم زد، زیرا تشکیل و فعالیت تعاونی‌ها را تنظیم و از آنها به رسمیت شناختن و حمایت قانونی می‌کرد.

با این حال، بخش تعاونی پس از انقلاب رشد بیشتری پیدا کرد؛ چرا که دولت تأکید قابل توجهی بر تعاونی‌ها به عنوان بخشی از استراتژی گسترده‌تر خود برای ارتقای عدالت اقتصادی، کاهش فقر و افزایش خودکفایی داشت.

در مجموع تعاونی‌ها به عنوان وسیله‌ای کلیدی برای توزیع برابرتر ثروت و توانمندسازی کارگران روستایی و شهری در نظر گرفته و به چند بخش تعاونی‌های کشاورزی، صنعتی و خدماتی تقسیم می‌شوند.

تعاونی‌های کشاورزی

در این میان، تعاونی‌های کشاورزی در طول تاریخ از برجسته‌ترین تعاونی‌های کشور بوده‌اند؛ این شرکت‌ها مسئولیت مدیریت مشترک زمین کشاورزی، تجمیع منابع و بازاریابی محصولات کشاورزی مانند گندم، برنج و لبنیات را بر عهده دارند. آنها همچنین نقش مهمی در تضمین امنیت غذایی و تثبیت قیمت‌ها در بازارهای داخلی دارند.

تعاونی‌های روستایی همچنین در تولید و توزیع مواد اولیه مانند پشم و پنبه که خوراک صنایع نساجی است، کمک می‌کنند. این تعاونی‌ها می‌توانند دسترسی بهتر به بازار و ثبات درآمد را به اعضای خود ارائه دهند.

تعاونی‌های صنعتی

در کشور ما، تعاونی‌های صنعتی در تولید طیف وسیعی از محصولات از صنایع دستی گرفته تا قطعات خودرو فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها محرک اصلی ایجاد شغل، به‌ویژه در صنایع کوچک هستند. تعاونی‌های صنعتی کشور اغلب در بخش‌هایی مانند نساجی، فلزکاری و مصالح ساختمانی فعالیت می‌کنند. مشارکت آنها در فرآیند تولید و توزیع به اقتصادهای محلی کمک کرده و تضمین می‌کند که تولیدکنندگان در مقیاس کوچک به بازارهای وسیع‌تری دسترسی دارند.

تعاونی‌های خدماتی

تعاونی‌های خدماتی در کشور ما، از جمله حمل و نقل، مراقبت‌های بهداشتی و آموزش، سهم قابل توجهی در اقتصاد ملی دارند؛ از نظر توزیع کالا، تعاونی‌های حمل ونقل از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این شرکت‌ها به جابجایی کالاها بین تولیدکنندگان و بازارها کمک می‌کنند و نقشی حیاتی در مدیریت تدارکات و زنجیره تامین، به‌ویژه در مناطق روستایی ایفا می‌کنند.

وضعیت کنونی تعاونی‌ها در ایران

بخش تعاون در ایران زیر نظر وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی فعالیت می‌کند؛ امروزه تعاونی‌ها در کشور ما با وجود اهمیت تاریخی خود با چالش‌های متعددی روبرو هستند. برخی از مسائل کلیدی حوزه تعاون، شامل کمبود زیرساخت های مدرن، دسترسی محدود به سرمایه، موانع نظارتی و جهانی شدن و چالش رقابت‌پذیری است.

کمبود زیرساخت‌های مدرن: بسیاری از تعاونی ها، به‌ویژه در مناطق روستایی، با زیرساخت‌ها و فناوری قدیمی دست و پنجه نرم می‌کنند و رقابت آنها را با شرکت‌های خصوصی دشوار می‌کند.

دسترسی محدود به سرمایه: دسترسی به اعتبار و سرمایه‌گذاری همچنان یک مانع مهم است. بسیاری از تعاونی‌ها قادر به تامین منابع مالی مورد نیاز برای توسعه یا بهبود عملیات خود نیستند و این موضوع پتانسیل آنها را در تولید و توزیع محدود می‌کند.

موانع نظارتی: در حالی که چارچوب قانونی وجود دارد، تأخیرها و ناکارآمدی‌های بوروکراتیک مانع ایجاد و عملکرد تعاونی‌های جدید می‌شود. در برخی موارد، مقررات محدودکننده، ورود تعاونی‌ها به بازارهای جدید یا رشد فراتر از نقش‌های سنتی خود را دشوار کرده است.

جهانی شدن و چالش رقابت‌پذیری: با افزایش جهانی شدن، تعاونی‌های ایرانی با رقابت شدیدی از سوی شرکت‌های خصوصی داخلی و شرکت‌های بین‌المللی مواجه هستند. بسیاری از تعاونی‌ها، به‌ویژه تولیدکنندگان در مقیاس کوچک، رقابت با قیمت‌گذاری و کارایی زنجیره تامین واحدهای بزرگ‌تر را دشوار می‌دانند.

نقش دولت در حمایت از تعاونی‌ها

دولت از چند طریق می‌تواند به تقویت بخش تعاونی کمک کند. اعطای وام‌های کم بهره به تعاونی‌ها، به ویژه شرکت‌های تعاونی‌ مناطق روستایی و یا فعال در بخش‌های حیاتی مانند کشاورزی و مسکن و ساده سازی فرآیندهای بوروکراتیک مربوط به تشکیل تعاونی‌ها از جمله این اقدمات است. همچنین ارائه برنامه‌ها آموزشی برای کمک به اعضای تعاونی برای بهبود مهارت‌های خود در مدیریت، تکنیک‌های تولید و سواد مالی از دیگر اقداماتی است که در سال‌های گذشته هم در دستور کار وزارت رفاه قرار گرفته است.

فرصت‌های رشد

با وجود چالش‌های حوزه فعالیت شرکت‌های تعاونی، فرصت‌های متعددی برای رشد در بخش تعاونی ایران شامل دیجیتالی شدن، تعاونی‌های سبز و بازارهای صادراتی وجود دارد.

دیجیتالی شدن: پذیرش فناوری‌های مدرن، مانند پلتفرم‌های تجارت الکترونیک، می‌تواند توانایی تعاونی‌ها را برای توزیع کالا در داخل و بین‌المللی به میزان قابل توجهی افزایش دهد. بازارهای آنلاین می‌توانند محصولات تعاونی را با مصرف‌کنندگان جدید مرتبط کنند و دسترسی به بازار آنها را افزایش دهند.

تعاونی‌های سبز: فشار برای توسعه پایدار فرصت‌هایی را برای تعاونی های متمرکز بر انرژی‌های تجدیدپذیر، کشاورزی ارگانیک و تولید کالاهای سازگار با محیط زیست ارائه می‌دهد. تعاونی‌ها می‌توانند نقش مهمی در انتقال اقتصاد ایران به سمت شیوه‌های سبزتر و پایدارتر ایفا کنند.

بازارهای صادراتی: تعاونی‌های تولیدکننده کالاهای سنتی ایرانی مانند فرش، زعفران و صنایع دستی ظرفیتی قابل توجهی برای ورود به بازارهای بین‌المللی دارند. حمایت دولت از تعاونی‌های صادرات محور می‌تواند به بازگشایی جریان‌های درآمدی جدید و افزایش رقابت جهانی تعاونی‌های ایرانی کمک کند.

در مجموع، تعاونی‌ها در کشور ما بخش حیاتی اقتصاد محسوب می‌شوند و به تولید و توزیع کالا در بخش‌های مختلف کمک می‌کنند. در حالی که تعاونی‌ها با چالش‌های متعددی از جمله دسترسی محدود به سرمایه و افزایش رقابت روبرو هستند، اما به ارائه خدمات حیاتی به‌ویژه در مناطق روستایی ادامه می‌دهند. با افزایش حمایت دولت، نوسازی فناوری و اصلاحات بازارمحور، تعاونی‌ها در ایران این پتانسیل را دارند که در سال‌های آینده نقش بیشتری در توسعه اقتصادی و توزیع عادلانه ثروت ایفا کنند.

لیلا آذر