به گزارش آتیه‌آنلاین، اخیرا عبدالناصر درخشان عضو مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس، با ابراز نگرانی از وجود جمعیت فاقد شناسنامه در ایرانشهر از مسئولان مربوطه خواست تا در این زمینه به اجرای دقیق قانون پایبند باشند. وی تاکید کرده بود که تنها در ایرانشهر از بین ۱۲۰ هزار نفر جمعیت آن تعداد ۲۰ هزار نفر فاقد شناسنامه هستند.   

با توجه به حجم بالای جمعیت مهاجران در کشور  و مهم‌تر وجود جمعیت زیادی از افرادی که هویت آنها احراز نشده و اغلب نیز تبعه دیگر کشورها هستند می‌تواند عامل مهم بروز آسیب‌های اجتماعی در این منطقه باشد و امنیت و آرامش مردم را در معرض تهدید قرار دهدو به همین جهت مسئولان مربوطه نباید از کنار این معضل به راحتی عبور کنند.

بازخوانی یک پرونده قتل 

در ۲۱ آذر ۱۳۹۶ روزنامه جوان در صفحه حوادث خود گزارش جلسه دادگاه فؤاد، نوجوان افغانستانی را منتشر کرد. فؤاد یکسال در بازداشت بود تا ۱۸ ساله شود و جلسه‌ دادگاهش به اتهام قتل هوشنگ (مرد ۲۸ ساله‌ی ایرانی) تشکیل شود.

شاید در نگاه اول ماجرای قتل معمولی باشد، به‌خصوص که قاتل ماجرا نیز پسری نوجوان و افغانستانی است. شاید ذهن بخواهد تحت تأثیر تمام گزارش‌های این سال‌ها، آن را سریع و راحت در دسته این «افغانستانی‌های جنایتکار» بایگانی کند و بگذرد. ولی خواندن ماجرای زندگی فؤاد، حقایق دیگری را آشکار می‌کند.

در ۸ خرداد ۱۳۹۵ مأموران پلیس پایتخت با اعلام مفقودی مرد ۲۸ ساله‌ای به نام هوشنگ تحقیقات خود را برای یافتن او آغاز کردند و به‌زودی جسدی را در یک چاه پیدا کردند که سرش از تنش جدا شده بود. با انتقال جسد به پزشکی قانونی و تشخیص هویت مشخص شد که جسد متعلق به هوشنگ است. با ادامه‌ تحقیقات فهمیدند که هوشنگ مرد بدنامی بوده که در یک کشتارگاه کار می‌کرده و با پسران نوجوان افغانستانی رفت‌وآمد داشته. مأموران پلیس چند نوجوان را مورد بازجویی قرار دادند و قاتل هوشنگ را شناسایی کردند: فؤاد، نوجوانی ۱۷ ساله قاتل هوشنگ بود. اما فؤاد که بود و چرا به چنین قتل فجیعی دست زد؟

به رسمیت نشناختن هویت کودکان مهاجر

فؤاد از پدر و مادری افغانستانی در اسلامشهر به دنیا آمد. اما چون پدر و مادرش افغانستانی بودند هیچ‌گونه سند هویتی برای او در بیمارستان و در مراکز ثبت‌احوال کشور صادر نشد. قاضی از پدر و مادر فؤاد پرسید که آیا گواهی دال بر اینکه او در سال ۱۳۷۸ به دنیا آمده است دارید؟ هیچ مدرکی وجود نداشت که او در سال ۱۳۷۸ به دنیا آمده باشد. فقط گفته‌ شفاهی خودش بود.

یکسال در بازداشت به سر برده بود تا ۱۸ساله شود و جلسه دادگاهش تشکیل شود. ولی باز هم هیچ سندی وجود نداشت که ثابت کند فؤاد ۱۸ ساله یا ۱۶ ساله است. هیچ سندی وجود نداشت که ثابت کند فؤاد در هنگام قتل ۱۷ ساله نبوده و مثلاً ۱۲ ساله بوده است. قوانین اقامت و تابعیت ایران در مورد مهاجران سعی بر به رسمیت نشناختن آنان دارد.

اگر پدر و مادر کودکی متولد ایران افغانستانی باشند، ‌ فرزندشان ایرانی نیست و علاوه بر ایرانی نبودن برای دریافت مدارک هویتی نیز هیچ خدمتی ارائه نمی‌شود. طوری که مهاجران اغلب عطای دریافت مدارک هویتی برای فرزندشان را به لقایش می‌بخشند و فؤاد نتیجه‌ همین به رسمیت نشناختن بود.

در محرومیت پدر از پوشش بیمه تأمین اجتماعی، فؤاد برای تامین معاش خانواده به کودک کار تبدیل می شود و در مسیر اشتغال غیرقانونی و نبود نظارت و بازرسی‌های ویژه توسط صاحب کار مورد تجاوز قرار می‌گیرد. فؤاد چون امکان شکایت ندارد خودش در انتقام‌جویی، سر صاحب کار خود  از تنش جدا می کند  و این چنین دومینوی به رسمیت نشناختن مهاجران و ارائه نشدن اولیه‌ترین خدمات اجتماعی به آنان در یک کشور کامل شد: یک شهروند ایرانی به قتل رسید و یک نوجوان مهاجر هم زندگی‌اش تباه شد.

بروز آسیب‌های اجتماعی ناشی از طردشدگی مهاجران 

مدیرعامل انجمن دیاران گفت: قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در چارچوب منافع ملی کشور و ارزش‌های انسانی ما است. این تغییر یک اتفاق مهم در حوزه سیاستگذاری اجتماعی کشور است که ارزش آن در سال‌های بعد نمایان خواهد شد.

محسن شهرابی فراهانی در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین یادآور شد: قبل از تصویب این قانون، فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با اتباع خارجی تا ۱۸ سالگی از هیچگونه مدرک هویتی برخوردار نبودند و بعد از آن نیز تنها می‌توانستند تقاضای تابعیت را پیگیری کنند، بنابراین در چنین شرایطی زن ایرانی همراه با چندین کودک بی‌شناسنامه در جامعه سرگردان می‌ماند و با انواع مشکلات مختلف دست و پنجه نرم می‌کرد.  

وی تاکیدکرد: نکته مهم این است که شخصیت یک فرد تا ۱۸ سالگی شکل می‌گیرد و در صورت نبود هویت مشخص، زمینه‌های ایجاد محرومیت‌های آموزشی و طردشدن این افراد از اجتماع فراهم می‌شود که این مساله تبعات فراوانی برای فرد و جامعه ایجاد می‌کند.

شهرابی پیشتر در بیان تبعات عدم اعطای تابعیت و بی‌شناسنامه بودن فرزندان تاکید کرده بود که طبق قانون قبلی که تا ۱۸ سالگی به این افراد شناسنامه داده نمی‌شود، شخصیت فرد در بی‌هویتی شکل می‌گرفت و به موازات رشد سنی، عرق ملی، جوانی و شادابی او در رانده‌شدگی صرف می‌ شد و برچسب بی هویتی فرد را به حاشیه می‌راند.  

وی تصریح کرد: تاکید دارم که طردشدگی اجتماعی این افراد، زمینه‌ساز گرفتاری آنها در دام آسیب‌های اجتماعی و بروز و تشدید ناامنی در کشور است.

موانع پیش‌روی اجرای قانون تابعیت فرزندان ایرانی حاصل از مردان خارجی 

اگرچه مجلس با تصویب قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی گام موثری در جهت ساماندهی بخشی از جمعیت فاقد شناسنامه برداشت ضمن اینکه دیوان عدالت اداری هم در این زمینه حکم صادر کرده است اما به نظر می‌رسد همچنان بروکراسی‌های اداری مانع از اجرای صحیح قانون می‌شود. همچنان که عبدالناصر درخشان عضو مجمع نمایندگان سیستان و بلوچستان در مجلس گفته بود که با توجه به اینکه یکی از مراحلی که باید برای احراز هویت این افراد طی شود انجام آزمایش DNA است متاسفانه تجهیزات لازم برای انجام این مهم نه تنها در ایرانشهر بلکه در زاهدان نیز وجود ندارد.  

گزارش: مهین داوری