بهزاد وحیدنیا در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین ضمن عرض تسلیت به خانواده جانباختگان و مردم ایران‌ گفت: زمانی که بحران، بلای طبیعی و یا حادثه انسان‌ساختی به وقوع می‌پیوندد بروز واکنش‌هایی مانند استرس، استرس روانی و یا اضطراب از افراد در معرض آن حوادث عادی و طبیعی است.

وحیدنیا در بیان مداخلات موردنیاز خانواده جانباختگان این حادثه افزود: به منظور بازیابی افراد حادثه‌دیده و خانواده‌های آنها قطعاً باید برنامه‌های مناسب و مطلوب مداخلات روانی و اجتماعی پیش‌بینی و پیاده شود. بخشی از آنها شامل ارتباط پایه و اولیه با افراد است و از تأمین آرامش روانی پایه این افراد درگیر حادثه به عنوان مداخلات روانشناختی پایه در شرایط حاد یاد می‌شود.

وی تأکید کرد: تلاش در جهت پذیرش فرد، ایجاد حس آرامش و اطمینان، هم‌حسی و همدلی، شنیدن نگرانی‌ ها و ارتباط دادن افراد به بخش‌های مربوط به تأمین‌ ایمنی و ارائه کمک‌های روانشناختی از اقدامات اولیه و ضروری در گام نخست است.

وحیدنیا در تشریح بخش دیگر مداخلات افزود: مداخلات بعدی به موازی ارتباط‌گیری با خانواده‌های جانباختگان و مجروحان باید بررسی وضعیت روانشناختی آنها ارزیابی می‌شودکه در نهایت متناسب با شرایط هر خانواده خدمات موردنیاز تعریف و ارائه شود. همچنین باید شماره تماس‌هایی که در شرایط خاص می‌توانند با آنها ارتباط بگیرند در اختیار خانواده ها قرار می‌گیرد. بعد از این مرحله، ضمن انجام غربالگری، افراد با اختلالات جدی باید شناسایی شوند که مراقبت‌های مستمر بلندمدت از جمله خدمات روانشناختی، مداخلات روانپزشکی و مددکاری به آنها ارائه شود.

پیامد روانی حادثه طبس بر خانواده‌ها

وی در پاسخ به پرسشی در خصوص آثار روانی حادثه معدن طبس بر خانواده جانباختگان، بروز واکنش سوگ را نخستین پیامد آن دانست و افزود: این واکنش عموماً با علائمی از قبیل احساس غمگینی، خشم، نا امیدی، اضطراب، خستگی، احساس گناه و بعضاً با دست دادن علائق و انگیزه و میل به زندگی در بازماندگان همراه است. گاهی نیز اختلال در خواب و اشتها و حتی بی‌انگیزگی، کاهش امید به زندگی و عدم تمرکز در انجام امور روزمره بروز پیدا می‌کند.

مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی سابق سازمان بهزیستی‌کشور افزود: واکنش افراد نسبت به بروز تمام حوادث دارای چند مرحله است. زمانی اتفاق یا حادثه ناگواری شنیده می‌شود در ابتدا افراد با انکار مسأله، تلاش خود را بر عدم پذیرش ماهیت حادثه متمرکز می‌سازند و به مرور زمان، با بررسی جزییات بیشتر مسأله به باور می‌رسند ...

این کارشناس روانشناسی ادامه داد: در صورتی که فرد بتواند با موضوع تطابق پیدا کند پس از پذیرش مسأله، با سپری شدن یک دوره افسردگی محدود و طی شدن روند طبیعی واکنش‌ها، فرد به حالت طبیعی برمی‌گردد. در برخی موارد نیز فرد ممکن است دچار افسردگی مزمن و یا اختلال استرس حاد شود. بروز خشم و ناراحتی نیز مرحله دوم واکنش است.

او در مرور علایم اختلال استرس حاد گفت: علائمی مانند بروز مشکل در خواب، تحریک‌پذیری شدید، بی قراری، تجربه تنش‌های متعدد، بهت‌زدگی، عدم تمرکز از جمله علایم اختلال استرس حاد به شمار می‌آیند که معمولا ًدر چند روز یا یک ماه اول پس از حادثه آشکار می‌شوند. اختلال استرس پس از حادثه متفاوت از استرس حاد است و عمدتاً در ماه دوم و سوم بروز پیدا می‌کنند. افرادی نیز ممکن است بهت‌زدگی مانع بروز واکنش سوگ در آنها شود و در این دسته از افراد بروز این دو اختلال پررنگ‌تر است.

خشم جمعی ناشی از بروز حوادث انسان‌ساخت

وحیدنیا در پاسخ به تفاوت آثار روانی حوادث ناشی از عوامل بیرونی با خطاهای فردی گفت: تجربه سوگ؛ وجه اشتراک بروز واکنش روانی بلایا یا حوادث ناشی از خطاهای فردی با حوادث ناشی از عوامل بیرونی است. در عین حال، بروز بخشی از هیجانات در حوادث انسان‌ساخت پررنگ‌تر است، یعنی اینکه اگر فرض کنیم یک عامل بیرونی از جمله ضعف برنامه‌ریزی و نبود سیستم ایمنی‌کار و یا هر موضوع دیگری علت حادثه معدن طبس تصور شود احتمال بروز خشم فردی و جمعی را به دنبال خواهد داشت؛ حتی در این حالت، بیم شکل‌گیری خشونت‌های اجتماعی نیز در سایه مطالبات و منافع مشترک خانواده‌های قربانیان حادثه افزایش می‌یابد.

مدیرکل مشاوره و امور روانشناختی سابق سازمان بهزیستی‌کشور افزود: در حوادث ناشی از خطاهای فردی اتفاق فردی، افراد نسبت به مسئولیت فردی خود در بروز حادثه آگاه هستند و به همین سبب پذیرش مسأله برای آنها راحت‌تر است. گاهی بروز خشم نسبت به خود، تبدیل آن به حالت روانشناختی مانند احساس گناه و افسردگی و... می‌شود. در این موارد ایجاد ارتباط بالین‌گر با این فرد حائز اهمیت است همچنین برقراری ارتباط و ارائه حمایت‌های اجتماعی به این فرد باید پررنگ‌تر و افزون‌تر شود.

وی مسئولیت‌پذیری افراد مؤثر در بروز حادثه را گام اول مداخلات اولیه روانشناختی خواند و تأکید کرد: حضور در دقایق اولیه پس از وقوع حادثه و پاسخگویی و اظهار همدردی مسئولان با حادثه‌دیدگان گام نخستین مداخلات است. حتی با ارائه آموزش‌های خاص به مسئولان و حتی سیستم رسانه‌ای، می‌توان به حضور مفید و موثر آنها در جمع خانواده‌های حادثه دیدگان کمک شایان توجهی کرد.

خدمات بهزیستی به حادثه‌دیدگان

وحیدنیا با اشاره به آمادگی بهزیستی به ارائه خدمات تخصصی مشاوره روانشناختی به خانواده جانباختگان حادثه طبس گفت: خط تلفنی ۱۴۸۰ در سراسر کشور ۸ صبح تا تا ۱۲ شب افراد آموزش دیده آماده پاسخگویی به نیازهای روانشناختی افراد در حیطه‌های مختلف هستند. خانواده‌های جانباختگان و مجروحان حادثه طبس نیز می‌توانند با این خط ارتباط داشته باشندو مسائل خود را با آنها مطرح و خدمات مشاوره ای مورد نیاز را دریافت کنند. قطعاً میز مشاوره در محل حادثه برقرار شده و خدمات مشاوره متعاقب نیز در مراکز مشاوره دریافت خواهند کرد، قطعاً هزینه مشاوره را دولت تأمین می‌کند تا که این عزیزان در بازیابی روانی خود بتوانند از سرویس‌ها و خدمات تخصصی سازمان بهره ببرند.

این کارشناس روانشناس بالینی در پاسخ به پرسشی در خصوص پیامد روانی تکرار این دسته حوادث با دلایل مشابه بر جامعه گفت: طبیعی است که در سایه تکرار مکرر این حوادث اعتماد عمومی جامعه خدشه‌دار می‌شود، ممکن است خشم اجتماعی نسبت به سوءمدیریت‌ها و یا برنامه‌ریزی‌ها شکل گیرد. طبیعتاً آثار بلندمدت ناشی از تجدید خاطرات مرتبط با این قبیل حوادث، ممکن است پررنگ‌تر باشد و داغ مردم را دائماً تازه بسازد. بنابراین اگر چنانچه تدبیر مؤثری برای مدیریت حوادث ناشی از عوامل بیرونی انجام نشود بیم کاهش روز افزون اعتماد عمومی مردم و تشدید مشکلات روانشناختی فردی و اجتماعی دوچندان خواهد شد.

گفت وگو: مهین داوری