دکتر محمدرضا وفا در گفت‌وگو با آتیه‌آنلاین، گفت: با بالا رفتن سن، تغییرات فیزیولوژیک در بدن اتفاق می‌افتد؛ بنابراین برخی ملاحظات باید در برنامه غذایی انجام شود تا افراد بتوانند از حداکثر پتانسیل جسمی و ذهنی خود استفاده کنند.

وی افزود:‌ پس از ۱۸ سالگی که پایان دوره رشد و نمو است، هرچقدر به دوره جوانی، میانسالی، سالمندی و کهنسالی می‌رسیم، نیاز بدن به انرژی کمتر می‌شود. به این معنا که براساس فیزیولوژیک بدن، تعداد ضربان قلب در دقیقه کمتر می‌شود؛ تعداد تنفس ما در دقیقه کاهش می‌یابد و دمای بدن به‌طور نامحسوس کم می‌شود. ماحصل اینکه بدن به انرژی کمتری برای انجام اعمال حیاتی خود نیاز دارد.

استاد دانشکده بهداشت دانشکده علوم‌پزشکی ایران، ادامه داد: در این شرایط اگر فردی که از سنین جوانی، میانسالی تا سالمندی با یک روال غذا مصرف کند، حتی اگر میزان تغذیه و کالری دریافتی او هیچ تغییر نکند، با افزایش سن به دلیل کاهش فعالیت فیزیولوژیک بدن، کالری بیش از نیاز دریافت می‌کند. فرآیند آن در بدن اینگونه عمل می‌کند که کالری زیاد منجر به دریافت انرژی بیشتر شده و توسط کبد تبدیل به چربی می‌شود. این شرایط ایجاد تجمع چربی در بافت‌های مختلف را در پی دارد که نتیجه آن منجر به چاقی و اضافه‌وزن می‌شود.

وفا بیان کرد: امروزه در قرن بیست و یکم، مهمترین علت مرگ‌ومیر، ناتوانی و بیماری‌های مختلف؛ چاقی و اضافه‌وزن است. به‌نحوی که چاقی را ام‌الفساد و مادر همه بیماری‌های مزمن دانسته‌اند. از جمله می‌توان به مشکلات قلبی عروقی اشاره کرد که مهمترین علت مرگ‌ومیر در تمام دنیا و کشور ما به‌شمار می‌رود. همچنین بیماری‌های متابولیک که در راس آن دیابت قرار دارد و بیماری‌های سرطان از جمله عواملی است که ریسک ابتلا به آن در افراد چاق افزایش می‌یابد.

او با تاکید براینکه با افزایش سن، مقدار دریافتی کالری غذاها باید متناسب با شرایط فیزیولوژیک بدن باشد، گفت: همه افراد باید توجه داشته باشند که انتخاب غذاهای مختلف در وعده‌ها، میان‌وعده‌ها و آشامیدنی‌ها باید به‌گونه‌ای باشد که متوسط دریافت کالری بدن با افزایش سن، کاهش پیدا کند. یعنی اینکه مواظب وزن خود و درصد چربی دریافتی بدن باشیم. به دلیل همین عدم توجه است که افراد وقتی پا به سن می‌گذارند با پدیده چاقی مواجه می‌شوند.

چربی؛ حاوی بالاترین کالری

متخص تغذیه و رژیم درمانی با بیان اینکه چربی، دارای بالاترین میزان کالری است، افزود: یک گرم چربی ۹ کیلو کالری انرژی دارد. درحالی که یک گرم مواد نشاسته‌ای خالص، پروتئین یا گوشت خالص بدون چربی ۴ کیلو کالری انرژی دارد. بنابراین در واحد وزنی مساوی، انرژی در چربی‌ها بیشتر است.

وفا ادامه داد: برخی از مواد چربی مانند روغن، کره، خامه و مارگارین آشکار است و با چشم دیده می‌شود. اما برخی دیگر مانند چربی داخل سوپ، آش، حلیم و آبگوشت، به وضوح دیده نمی‌شود و ممکن است فرد متوجه میزان مصرف چربی غذا نشود. چنانچه مواد مذکور را یکی دو ساعت در یخچال قرار دهیم، به‌وضوح می‌توانیم لایه چربی را که روی غذا بسته می‌شود، مشاهده کنیم.

وی گفت: چربی‌ها به دو نوع اشباع و غیراشباع تقسیم می‌شوند. منابع اصلی چربی‌های اشباع، روغن‌های نباتی هیدروژن شده‌ای بود که خوشبختانه امروزه تولید آن کاهش یافته است. کره، خامه و مارگارین، چربی موجود در گوشت قرمز و چربی موجود در لبنیات از انواع چربی اشباع به‌شمار می‌رود. بنابراین با افزایش سن، باید مقدار دریافتی چربی‌های اشباع کاهش یابد.

کاهش مصرف قندها

متخص تغذیه و رژیم درمانی، بیان کرد: قندهای ساده از قند و شکر گرفته تا تمام خوراکی‌های حاوی قند، از دیگر کالری دریافتی بدن به‌شمار می‌روند. همچنین فرآورده‌های صنعتی مانند بیسکوئیت، شکلات، دسرها نیز حاوی قندهای ساده هستند. میوه‌ها نیز از دیگر منابع قندهای ساده محسوب می‌شوند. میوه‌های خیلی شیرین مانند خرما، کشمش، انجیر، توت خشک قند زیادی دارند و در نتیجه سرانه مصرف قند ساده نیز باید کاهش یابد.

کنترل مصرف نمک

وفا اعلام کرد: میزان مناسب مصرف نمک برای فرد بالغ و سالم، حداکثر یک قاشق چای‌خوری سرصاف در کل غذاهای روزانه است. با افزایش سن، نسبت به مصرف مقدار نمک باید توجه بیشتری شود. زیرا دریافت بیش از اندازه نمک علاوه بر تهدید سلامتی و ایجاد بیماری‌هایی مانند فشارخون و مشکلات قلبی عروقی، حتی می‌تواند منجر به دفع کلسیم و اختلالات استخوانی شود که در سالمندان بسیار شایع است.

او افزود: امروزه بحث غذاهای فرآیند شده به موضوع بسیار داغ حوزه سلامت تبدیل شده است. باید توجه داشت که غذاهای صنعتی مانند انواع کنسروها، غذاهای فرآوری شده و نیمه آماده حاوی نمک زیادی است و هرگونه غذای صنعتی و فرآوری شده با افزایش سن باید کاهش یابد و در سالمندی و کهنسالی به‌صفر برسد. به بیان دیگر تمامی مواد غذایی که سالمندان و کهنسالان مصرف می‌کنند باید تازه و طبیعی باشد.

توجه به آشامیدنی‌ها

متخص تغذیه و رژیم درمانی، ادامه داد: پس از خوراکی‌ها، به مصرف آشامیدنی‌ها نیز باید توجه کنیم. با افزایش سن، نیاز به کنترل آب و الکترولیت‌ها در بدن به شدت افزایش پیدا می‌کند. به بیان ساده‌تر، آب یک ماده بسیار حیاتی است و مهمترین نوشیدنی برای همه افراد به‌ویژه سالمندان و کهنسالان نوشیدن آب به میزان کافی است.

وفا اعلام کرد: پیش از این گفته می‌شد که هر فرد روزانه باید ۶ تا ۱۰ لیوان آب مصرف کند؛ اما امروزه براساس آخرین توصیه سازمان جهانی بهداشت، مصرف مناسب آب با میزان خشکی مخاط دهان، ارتباط پیدا می‌کند. یعنی افراد باید نسبت به خشکی دهان خود حساس باشند و در هر لحظه، حتی نیمه‌های شب که احساس خشکی مخاط دهان داشتند، آب مصرف کنند. این شیوه در قدیم نیز بسیار رایج بود و مردم اغلب هنگام خواب، پارچ آب را کنارشان قرار می‌دادند.

وی گفت: سایر نوشیدنی‌ها مانند چای، قهوه، نسکافه و دمنوش‌ها باید با افزایش سن به شدت محدود شود. زیرا هر نوشیدنی دیگر غیر از آب مدر است. به این معنا که با مصرف مواد مذکور حدود ۵ تا ۱۰ درصد، آب بیشتری از بدن دفع می‌شود و در نتیجه تعادل آب و املاح بدن به‌هم می‌خورد.

متخص تغذیه و رژیم درمانی، ادامه داد: آب‌میوه‌های صنعتی و حتی برخی میوه‌های طبیعی حاوی قند بالایی است و توصیه می‌شود که سالمندان براساس وضعیت دندان خود، میوه‌ها را به‌صورت رنده و خرد شده مصرف کنند. زیرا هم برای سلامت کلی بدن و عملکرد بهتر دستگاه گوارش بهتر است و نیز از افزایش ناگهانی قندخون پیشگیری می‌کند.

داشتن فعالیت فیزیکی

وفا داشتن فعالیت فیزیکی را از دیگر عوامل حفظ سلامت افراد و سالمندان بیان کرد و افزود: هر فرد براساس شرایط فیزیکی حتما باید فعالیت مناسب داشته باشد. باید توجه داشت که یکی از مشکلات جسمی و ذهنی به شیوه زندگی ساکن (Sedentary lifestyle) مربوط است.

او گفت: داشتن تحرک با وضعیت تغذیه و سلامت عمومی بدن ارتباط مستقیم دارد. یعنی ساکن بودن بر مصرف غذا اثر منفی دارد و «زیست دسترسی» یا «فراهم زیستی» مواد مغذی در دستگاه گوارش در سالمندان بی‌تحرک و کم‌تحرک، بسیار کاهش می‌یابد. همچنین باید توجه داشت که مهمترین عامل مرگ‌ومیر نیز نشستن و بی‌تحرکی است.

متخص تغذیه و رژیم درمانی، تاکید کرد: از این‌رو حتی اگر افراد دارای مشکلاتی مانند کمردرد، پادرد و استخوان‌درد دارند باید با کمک فیزیوتراپ، تا حد ممکن تحرک داشته باشند. توصیه می‌شود، این افراد براساس شرایط فیزیکی، انجام حرکات کم و کوچک را آغاز کنند و به‌طور متناوب آن را ادامه دهند تا وضعیت جسمانی‌شان بهبود یابد. بهترین فعالیت به ویژه برای سالمندان پیاده روی، حتی راه‌رفتن داخل خانه است.

مصرف مکمل‌ها

وفا افزود: برخی افراد، با کمبود ویتامین‌ها و املاح در بدن مواجه می‌شوند که باید با تجویز پزشک با دوز و دوره زمانی مشخص مصرف کنند. ویتامین «دی» از جمله مواد مهم و کلیدی بدن به‌شمار می‌رود. همچنین برخی خانم‌ها نیازمند مصرف مکمل‌های آهن هستند. مولتی‌ویتامین گروه دیگری از مکمل‌ها را تشکیل می‌دهد. مکمل‌های منیزیم نیز برای گرفتگی عضلانی استفاده می‌شود.