به گزارش آتیه آنلاین، روند اشتغال زنان در بخش «خدمات» روبه افزایش بوده و به بالاترین میزان خود در زمستان سال ۱۴۰۲ رسیده است. بخشی که بر اساس آمار اخیر بیش‌ترین سهم اشتغال در اقتصاد کشور را به خود اختصاص داده است.

حوزه خدمات در قالب بزرگترین بخش اقتصادی کشور اکنون بیش از نیمی از شاغلان را در خود جای داده است. به طور کلی، بخش خدمات فعالیت‌هایی مانند عرضه محصولات خانگی، فعالیت‌های مربوط به هتل و رستوران، عمده فروشی، خرده فروشی، آموزش و بهداشت و غیره را دربر می‌گیرد. بررسی‌ها نشان می‌دهد یکی از علل رشد کسب و کارهای خدماتی، کاهش ریسک ایجاد این مشاغل است که افراد با کمترین هزینه می‌توانند اقدام به راه‌اندازی مشاغل خدماتی کنند.

داده‌های مرکز آمار حاکی از آن است که سهم زنان شاغل در بخش خدمات در زمستان سال گذشته به ۶۳.۹ درصد رسید که در مقایسه با فصل مشابه سال ۱۴۰۱ افزایش ۱.۲ واحد درصدی داشت. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد که سهم اشتغال زنان در بخش خدمات در زمستان سال قبل به بالاترین سطح ۱۹ ساله خود رسیده و رکورد زده است. این در حالی است که حضور زنان در سایر بخش‌های اقتصادی از جمله کشاورزی و صنعت کمرنگ است.

کارشناسان اقتصادی با تحلیل داده‌های مرکز آمار ایران بر این باورند که کاهش سهم زنان و به طور کلی سهم اشتغال نیروی کار از بخش کشاورزی با وضعیت نامناسب این بخش و بحران آب ارتباط دارد و طبیعی است که نیروی کار به سایر بخش‌های اقتصادی رغبت و تمایل نشان دهد. علاوه بر این، داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد در سه ماهه پایانی ۱۴۰۲ سهم اشتغال زنان در بخش صنعت به ۲۵.۲ درصد رسیده که در مقایسه با این رقم در سال ۱۴۰۱، کاهش ۱.۷ واحد درصدی داشته است.

بررسی‌ها حاکی از آن است که بخش صنعت نسبت به دو بخش دیگر اقتصادی کمترین تغییر را در ترکیب سهم اشتغال زنان به خود اختصاص داده است.

چرا زنان جذب مشاغل خدماتی می‌شوند؟

با وجود اینکه سهم اشتغال مردان از بازار کار ایران، ۵ برابر زنان است اما به نظر می‌رسد که اشتغال زنان در بخش خدمات در حال پیشی گرفتن از سهم مردان در این بخش از اقتصاد است. تمایل زنان به حضور در بخش خدمات را می‌توان به عوامل مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نسبت داد. مواردی نظیر بی‌ثباتی و ناامنی شغلی، هنجارهای تاریخی و فرهنگی، انعطاف‌پذیری و تعادل بین کار و زندگی، فرصت‌های تعامل بین فردی، نیاز اقتصادی و دسترسی، شهرنشینی و مهاجرت، سیاست و حمایت‌های دولتی، فرصت‌های کارآفرینی، پویایی جنسیتی، سیاست‌های حمایتی و محیط‌های کاری و شبکه‌سازی و مربیگری در این حوزه قرار دارند.

تشریح دلایل اقبال زنان به اشتغال بخش خدمات

بی‌ثباتی و ناامنی شغلی: رکود اقتصادی یا بی‌ثباتی در بخش‌های صنعتی و کشاورزی اغلب منجر به از دست دادن شغل و کاهش استخدام می‌شود. کارگرانی که در این بخش‌ها با بیکاری یا ناامنی شغلی مواجه‌اند ممکن است به بخش خدمات روی بیاورند که ممکن است فرصت‌های شغلی پایدارتر یا رو به رشدی داشته باشد.

هنجارهای تاریخی و فرهنگی: از نظر تاریخی بسیاری از جوامع نقش‌های مراقبتی و خدمات‌محور را برای زنان در داخل خانه و در جامعه، محول کرده‌اند. این پس‌زمینه فرهنگی اغلب بر انتخاب‌های شغلی تأثیر می‌گذارد و زنان را به سمت مشاغل بخش خدمات سوق می‌دهد.

انعطاف‌پذیری و تعادل بین کار و زندگی: بخش خدمات اغلب ساعات کاری انعطاف‌پذیرتر و فرصت‌های پاره‌وقت را فراهم می‌کند که می‌تواند برای زنانی که نیاز به تعادل بین کار و مسئولیت‌های خانوادگی دارند در الویت باشد.

فرصت‌های تعامل بین فردی : مشاغل بخش خدمات اغلب شامل تعاملات و ارتباطات بین فردی قابل توجهی است که ممکن است بسیاری از زنان آن را مطابق با مهارت‌ها و ترجیحات اجتماعی خود بدانند.

نیاز اقتصادی و دسترسی: بخش خدمات می‌تواند موقعیت‌های سطح ابتدایی قابل دسترسی را ارائه دهد که همیشه به مدارک پیشرفته یا آموزش‌های تخصصی نیاز ندارند، و آن را به گزینه‌ای مناسب برای بسیاری از افراد جویای کار اعم از زنان و مردان تبدیل می‌کند.

شهرنشینی و مهاجرت: بی‌ثباتی اقتصادی در مناطق روستایی و صنعتی اغلب منجر به مهاجرت به شهرها می‌شود. شهرها و مناطق شهری معمولاً دارای تمرکز بالاتری از مشاغل بخش خدمات هستند که آنها را به گزینه‌ای در دسترس برای مهاجران جویای کار تبدیل می‌کند.

سیاست و حمایت‌های دولتی: دولت‌ها ممکن است سیاست‌هایی را اجرا کنند که از رشد بخش خدمات به عنوان وسیله‌ای برای مقابله با بی‌ثباتی در سایر بخش‌ها حمایت کند. این می‌تواند شامل سرمایه‌گذاری در آموزش، ارائه تسهیلات بانکی و یا تجهیز زیرساخت‌ها باشد که به نوبه خود باعث ایجاد مشاغل بیشتری در این مناطق می‌شود.

فرصت‌‎های کارآفرینی: بخش خدمات می‌تواند فرصت‌های بیشتری برای ایجاد مشاغل کوچک و کارآفرینی در مقایسه با کشاورزی و صنعت ارائه دهد. افرادی که در بخش‌های سنتی با بی‌ثباتی مواجه‌اند، ممکن است فرصت‌هایی برای راه‌اندازی کسب‌وکار خود پیدا کنند.

پویایی جنسیتی: بی‌ثباتی در کشاورزی و صنعت می‌تواند جذابیت بخش خدمات را که اغلب فرصت‌هایی برای پیشرفت شغلی ارائه می‌دهد را به‌ویژه برای زنان بیشتر کند.

سیاست‌های حمایتی و محیط‌های کاری: بسیاری از شرکت‌های بخش خدمات سیاست‌هایی را اجرا کرده‌اند و محیط‌های کاری را تدارک دیده‌اند که از تنوع جنسیتی و فراگیری حمایت می‌کنند.

شبکه‌سازی و مربیگری: وجود شبکه‌های ایجاد شده و فرصت‌های مربیگری برای زنان در بخش خدمات می‌تواند زنان بیشتری را تشویق کند تا در این زمینه‌ها شغلی را دنبال کنند.

با وجود این مزایا، کارشناسان معتقدند مشاغل خدماتی در مواجه با شرایط بحرانی و شوک‌های اقتصادی از ثبات و پایداری لازم برخوردار نیستند. در واقع رشد اقتصادی فرآیندی چند وجهی است که بر تعامل پویای بخش‌های مختلف در یک اقتصاد متکی است. به عبارتی هر بخش کشاورزی، صنعت و خدمات نقش مهمی در تقویت توسعه و ثبات کلی ایفا می‌کنند؛ کشاورزی منابع اساسی لازم برای جمعیت رو به رشد را فراهم می‌کند، صنعت نوآوری و تولید با ارزش افزوده را هدایت می‌کند و بخش خدمات هم با تقویت زیرساخت‌ها به شیوه ارائه محصولات و کالاها کمک می‌کند. از این رو برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و فراگیر، ضروری است هر سه بخش توسعه متوازن را در حوزه اشتغال نیروی کار تجربه کنند. این رویکرد کل‌نگر، ساختار اقتصادی متعادل، انعطاف‌پذیر و مقاوم در برابر چالش های داخلی و خارجی می‌کند.

لیلا آذر