به گزارش آتیه آنلاین، شرایط کار نیز در این حوزه تحت تاثیر قوانین و روابط کاری ناظر بر آن متفاوت است. گرچه از تعداد مجموع کارگران اقتصاد گیگ در ایران اطلاعات مستندی در دسترس نیست اما بر اساس آخرین آمارهای ارائه شده تقریباً ۴۳۵ میلیون کارگر گیگ در سراسر جهان وجود دارد که در شرایط متفاوتی نسبت به کارگران مشاغل سنتی فعالیت می‌کنند.
تعریف اقتصاد گیگ
تعاریف مرتبط با اقتصاد گیگ تبیین‌کننده یک سیستم مبتنی بر بازار آزاد است که در آن سازمان‌ها و کارگران به صورت مستقل فعالیت می‌کنند. کلمه «گیگ» به ماهیت گذرا و کوتاه‌مدت این مشاغل اشاره دارد و «فریلنسرها»، «مشاوران»، «پیمانکاران و متخصصین مستقل» و «کارگران قرارداد موقت» را می‌توان در زمره کارگران آن به حساب آورد.
اقتصاد گیگ پدیده جدیدی نیست اما دلیل اینکه در چند سال گذشته بیش از همیشه خبرساز شده به عواقب پس از همه‌گیری کووید ۱۹، دورکاری‌ها و افزایش روند تقاضا برای دسترسی به خدمات آنلاین مرتبط است. صنعتی تریلیون دلاری که میلیون‌ها شرکت‌کننده دارد و کارگران شاغل در این صنعت، قلب تپنده آن هستند. تحقیقات موسسه مک‌کینزی نشان می‌دهد که از هر ۶ کارگر در مشاغل سنتی، یک نفر مایل است به یک درآمد مستقل از طریق ورود به حوزه اقتصاد گیگ دست یابد. بررسی این وضعیت و مقایسه آن با روابط حاکم بر فعالیت کارگران حوزه اقتصاد گیگ در ایران، نشاندهنده نیاز به توسعه زیرساخت‌ها و تامین منابع موردنیاز برای ورود علاقه‌مندان به این حوزه است. لزوم تدوین و تبیین قوانین ومقررات ناظر بر روابط کار و به‌ویژه بازبینی روند تاسیس و فعالیت انجمن‌ها و تشکل‌های کارگری در این حوزه از جمله مواردی است که با وجود رشد روزافزون تعداد کارگران این بخش تدبیری برای آن اندیشیده نشده است.
اقتصاد گیگ و اتحادیه‌های کارگری نوین
کارشناسان روابط کار در سازمان بین‌المللی کار روی این موضوع توافق دارند که آینده بازار اشتغال و آینده اتحادیه‌های کارگری نامشخص است. جهانی شدن و تغییرات جمعیتی، زیست محیطی و فناوری، بازار کار امروز را تغییر داده و روند آتی را نیز تعیین خواهد کرد. اکنون و در سطح جهانی، عضویت اتحادیه‌های کارگری در طول زمان کاهش یافته و همران با آن اتحادیه‌های کارگری برای سازماندهی و خدمات‌رسانی به کارگران با مشکلاتی مواجه هستند.
با این حال برخی کارشناسان حوزه روابط کار، راه چاره را در احیای مجدد اتحادیه‌های کارگری و بازبینی روند فعالیت آنها جستجو می‌کنند و معتقدند تشکل‌های کارگری می‌توانند با جلب حمایت کارگران شاغل در مشاغل غیرسنتی و به تعبیری «اقتصاد غیررسمی» ظرفیت‌های خالی مانده خود را پر کنند و اعتماد از دست رفته را به اتحادیه‌ها بازگردانند. کارشناسان بر این باورند که محدودیت‌های قانونی و نقض حقوق صنفی در بین این گروه از کارگران که عمدتاً خارج از چارچوب‌های رایج و قانونی روابط کار فعالیت می‌کنند، بیشتر است. در عین حال این باور وجود دارد که عدم وجود اتحادیه و تشکل صنفی کارگری در اقتصاد گیگ می‌تواند چندین چالش شامل؛ قدرت چانه زنی جمعی محدود، درآمد ناسازگار، عدم امنیت شغلی و حمایت، دسترسی محدود به حمایت حقوقی و همچنین انزوا و فقدان شبکه پشتیبانی برای کارگران ایجاد کند.
قدرت چانه زنی جمعی محدود: بدون اتحادیه و تشکل صنفی مستقل، کارگران گیگ فاقد قدرت چانه‌زنی جمعی برای مذاکره در مورد حقوق، مزایا و شرایط کاری بهتر با شرکت های پلتفرمی هستند. این امر آنها را در معرض تعارضات ناشی از تصمیمات یکجانبه اتخاذ شده توسط شرکت ها قرار می‌دهد.
درآمد ناسازگار: کارگران گیگ اغلب با نوسانات درآمد به دلیل تقاضای غیرقابل پیش بینی، فقدان ساعات کاری تضمین شده و نبود مکانیسم‌هایی مانند استانداردهای حداقل دستمزد مواجه هستند. یک اتحادیه و تشکل کارگری مقتدر و صاحب نفوذ در این حوزه می‌تواند از دستمزد منصفانه و ساعات کاری ثابت دفاع کند.
عدم امنیت شغلی و حمایت: کارگران گیگ معمولاً مزایای شغلی سنتی مانند بیمه درمانی، مرخصی با حقوق یا امنیت شغلی دریافت نمی‌کنند. یک اتحادیه یا تشکل کارگری در سطح استاندارد می‌تواند برای این مزایا و حمایت ها مبارزه کند و ثبات و امثنیت بیشتری برای کارگران فراهم کند.
دسترسی محدود به حمایت حقوقی: بدون اتحادیه، کارگران گیگ ممکن است برای دسترسی به حمایت قانونی و نمایندگی در موارد اختلاف با کارفرمایان خود دچار مشکل شوند. اتحادیه‌ها می‌توانند برای کارگرانی که با مسائلی مانند خاتمه نادرست یا سرقت دستمزد مواجه هستند، کمک حقوقی و حمایت کنند.
انزوا و فقدان شبکه پشتیبانی: کارگران گیگ اغلب به تنهایی کار می‌کنند و ممکن است فاقد شبکه پشتیبانی متشکل از همکاران باشند. اتحادیه می‌تواند حس تعلق و همبستگی و همچنین فرصت‌هایی برای شبکه‌سازی و حمایت در میان کارگرانی که با چالش‌های مشابه مواجه هستند را فراهم کند.
تشکل‌یابی کارگران اقتصاد گیگ در ایران
ظرفیت‌های پیش‌بینی شده قانونی برای سازماندهی جمعی به شکل اهم در قانون اساسی و به صورت موضوعی در قانون کار ایران مشخص شده است. در همین راستا در قانون کار حق فعالیت تشکیلاتی و سازماندهی جمعی برای کارگران به سه تشکل شوراهای اسلامی کار، انجمن‌های صنفی و نمایندگان کارگری تعریف شده است. این ظرفیت برای کارگران وجود دارد تا با آگاهی از حقوق صنفی خود ابتکار عمل را در فرآیندهای تشکیلاتی این نهادها به دست گیرند.
پراکندگی کارگران و تغییر ماهیت روابط کار بین کارگر و کارفرما در این حوزه منجر به آن شده تا در بسیاری از مواقع کارفرمایان از پرداخت حقوق منظم و مزایای عرفی طفره بروند و حقوق قانونی کار را رعایت نکنند. با این حال سازماندهی کارگران اقتصاد گیگ در برخی از نقاط جهان آغاز شده و در حال رشد است. نمونه نسبتاً موفق این شکل از اتحادیه‌گرایی، تشکیل اتحادیه کارگران «اوبر» غول تاکسی اینترنتی جهان است که بیش از ۷۰ هزار کارگر را نمایندگی می‌کند. با الهام از چنین تجربیاتی، کارگران گیگ در ایران نیز می‌توانند از طریق روش‌های سنتی و ظرفیت‌های قانونی موجود برای ایجاد تشکل‌های کارگری و یا با ایجاد اشکال نوینی از سازماندهی جمعی مطالبات صنفی خود را پیگیری کنند.
نظر شما