به گزارش آتیه آنلاین، یکی از اساسی‌ترین مولفه‌های «سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی» پیاده‌سازی نظام تأمین اجتماعی چندلایه است؛ در ابتدای این سند ابلاغی در ارتباط با اهداف حمایتی آن آمده است: «ایجاد رفاه عمومی، برطرف ساختن فقر و محرومیت، حمایت از اقشار و گروه‌های هدف خدمات اجتماعی از جمله بی‌سرپرستان، از کارافتادگان، معلولان و سالمندان و آنچه از اهداف رفاه و تأمین اجتماعی که در اصول ۳.۲۱، ۲۸.۲۹، ۳۱ و ۴۳ قانون اساسی آمده است، اقتضاء می‌کند نظامی کارآمد، توانمندساز، عدالت‌بنیان، کرامت‌بخش و جامع برای تأمین اجتماعی همگان که برگرفته از الگوهای اسلامی- ایرانی و مبتنی بر نظام اداری کارآمد، حذف تشکیلات غیر ضرور و رفع تبعیض‌های ناروا و بهره‌گیری از مشارکت‌های مردمی باشد، طراحی و اجرا شود».

در ادامه، ترتیباتی برای رسیدن به این اهداف بالادستی و به طور مشخص حمایت از گروه‌های هدف خدمات اجتماعی از جمله بی‌سرپرستان، از کار افتادگان، معلولان و سالمندان، الزام شده است؛ اولین ترتیبِ الزامی، «استقرار نظام تأمین اجتماعی به صورت جامع، یکپارچه، شفاف، کارآمد، فراگیر و چندلایه» است.

ایجاد یک ساز و کار تخصصی و فرابخشی به منظور حفظ انتظام و انسجام امور مربوط، لایه‌بندی و سطح‌بندی خدمات، ایجاد وحدت رویه، اِعمال نظارت راهبردی در تکوین و فعالیت سازمان‌ها و صندوق‌ها و نهادهای فعال در قلمروهای امدادی، حمایتی و بیمه‌ای و شکل‌دهی پایگاه اطلاعات، با رعایت ملاحظات امنیتی مربوط به نیروهای مسلح و دستگاه‌های امنیتی کشور»، به عنوان زیرساخت‌های موردنیاز برای استقرار تأمین اجتماعی چند لایه‌ موثر الزام شده است.

پس از ابلاغ سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی توسط مقام معظم رهبری، قوه مجریه مکلف شد با کمک مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه و با بسیج دستگاه‌های مسئول، برنامه جامع تحقق این سیاست‌ها را شامل تقدیم لوایح، تصویب مقررات و اقدامات اجرایی لازم، در مدت 6 ماه ارائه کند. هرچند به این تکلیف در ماه‌های بعدی تا اندازه‌ای عمل شد اما هنوز تا استقرار و پیاده‌سازیِ تأمین اجتماعی چندلایه، راهی طولانی در پیش داریم.

ضرورت ایجاد یک نظام چندلایه تأمین اجتماعی، بر کارشناسان و مسئولان امر پوشیده نیست؛ حمایت از طبقاتِ در معرض خطر و خارج از شمول صندوق‌های بیمه‌ای کشور، براساس قانون اساسی برعهده دولت است و تنها راهکار حمایت مستمر و موثر از این گروه‌ها، یک نظام تأمین اجتماعیِ سطح‌بندی شده است که علاوه بر لایه‌ بیمه ای، دارای لایه‌های امدادی (برای حمایت از افرادی که نمی‌توانند پرداخت حق بیمه کامل را تقبل کنند) و حمایتی (برای پوشش تأمین اجتماعی افراد فاقد توانمندی مالی و در معرض آسیب) باشد.

تأمین اجتماعی چندلایه، تنها نظام تأمین اجتماعی است که می‌تواند فراتر از صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگیِ شاغلان، شهروندان ناتوان و فاقد شغل را نیز تحت پوشش خدمات درمانی و مستمری قرار دهد؛ اولین بار در ۲۷ اردیبهشت ۹۶، «سند نظام تأمین اجتماعی چندلایه کشور» با تمرکز بر «توانمندسازی اقشار کم‌درآمد»، «مصون‌سازی صندوق‌های بازنشستگی از افزایش بار مالی» و «اولویت‌بندی خدمات بهداشتی و درمانی» پس از سه سال کار کارشناسی منتشر شد. این سند، براساس ماده ۲۷ قانون برنامه پنجم توسعه به دولت مجوز برقراری و استقرار نظام تأمین اجتماعی چند لایه را با رعایت حداقل سه لایه شامل «مساعدت‌های اجتماعی»، «بیمه‌های پایه» و «بیمه‌های مکمل» را می‌داد.

در همان زمانِ انتشار سند، احمد میدری معاون رفاه وقت وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، اعلام کرد: استقرار نظام تأمین اجتماعی چندلایه ۱۱ مزیت به دنبال دارد. ۶ مورد از مهم‌ترین مزایای مورد اشاره، «تخصصی کردن حوزه‌های امدادی، حمایتی و بیمه‌ای مبتنی بر تفکیک و تمایز امور تقسیم کار»؛ «سطح‌بندی و اولویت‌بندی خدمات و پوشش»؛ «تمرکز حمایت‌ها و کمک‌های مالی دولت»؛ «ممانعت از سرریز بار مالی مضاعف بر دوش دولت»؛ «استانداردسازی بیمه‌های تکمیلی»؛ «ساماندهی لایه بیمه‌ای در حداقل دو سطح بیمه‌های فراگیر» و بیمه‌های اجباری، عنوان شد. با این حال، این مهم تا ابلاغ سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی در فروردین ماه ۱۴۰۱ بازهم به تعویق افتاد.

امروز همچنان بعد از گذشت چند سال، هنوز در نیمه راه هستیم و لایه‌های مختلف نظام تأمین اجتماعی به مرحله‌ اجرایی شدن و کاراییِ اجتماعی نرسیده است؛ علیرضا حیدری، کارشناس حوزه رفاه و تأمین اجتماعی در ارتباط با مزایای نظام تأمین اجتماعی چندلایه و الزامات پیاده‌سازی آن در گفت‌وگو با آتیه آنلاین گفت: در طبقه‌بندی‌های نظام چند لایه تأمین اجتماعی، سه لایه مطرح است؛ در لایه بیمه‌ای، بیمه پایه و بیمه مکمل مطرح است؛ باید ابتدا در مورد این دو مولفه – بیمه پایه و بیمه مکمل- تعاریف مشخص شده و زیرساخت‌ها فراهم آید. باید کف و سقف بیمه‌ای شاغلان معلوم شده و تمایزگذاری‌ها و تقسیمات مشخص شود.

او افزود: در لایه‌های امدادی و حمایتی نیز باید میزان حمایت‌های دولت، اعتبار موردنیاز و جامعه مشمولان به دقت مشخص شود؛ اما مهم‌ترین مزیت این نظام چندلایه، تحقق اصل ۲۹ قانون اساسی است که تاکید دارد همه شهروندان باید مشمول خدمات درمانی، بیمه‌ای، بازنشستگی و سایر حمایت‌های اجتماعی باشند. بدون استقرار لایه‌های غیربیمه‌ای به خصوص لایه‌ حمایتی، تحت پوشش قرار دادن اقشار آسیب‌پذیر ممکن نیست. برای مثال، امروز مستمری پرداختی به معلولان نامکفی است، اگر لایه حمایتی به دقت طرح‌ریزی و اعتبار بخشی شود، به معلولان مستمری کافی و شایسته پرداخت خواهد شد.

حیدری تاکید کرد: استقرار تأمین اجتماعی چندلایه، نیازمند صرف بودجه، هزینه و کار کارشناسی دقیق است. برای استقرار این نظام، باید در خیلی از واقعیت‌ها از جمله قراردادهای تأمین اجتماعی با ارائه‌دهندگان خدمت، بازنگری صورت بگیرد.

با وجود گذشت بیش از یکسال از ابلاغ سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی، هنوز تا فراهم شدن نقشه راه و تأمین اعتبار مستمر برای تامین اجتماعی چندلایه، فاصله داریم؛ به گفته حیدری، «در برنامه هفتم توسعه به الزامات تأمین اجتماعی چندلایه، آنچنان که باید توجه نشده و اگر می‌خواهیم در پیاده‌سازی سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی موفق باشیم، باید به این مهم بیشتر توجه کنیم؛ سطح‌بندی تأمین اجتماعی بایستی به مرحله اجرا برسد و از برنامه به فعل درآید».