دولت می‌گوید در دو بخش زیرساخت و تسهیل صادرات و همچنین حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان گام‌های عملی برداشته که در نتیجه آن ۲.۵میلیارد دلار صادرات محقق شده، ارزیابی شما از این موضوع چیست؟

این حجم از صادرات برای محصولات دانش‌بنیان عالی است، اما هنوز هم می‌توان با تکیه بر توانمندی جوانان ایرانی، به این عدد افزود. در واقع ظرفیت‌های بالقوه‌ای وجود دارد، که باید بالفعل شود. دولت نیز باید به حمایت‌های خود ادامه داده و ‌آن‌ها را گسترش دهد. اما باید به یک دلیل بزرگ یعنی تحریم‌های بانکی که جلوی رشد صادرات استارت‌آپ‌ها را گرفته، اشاره کرد. این اتفاق عملاً دست‌وپای بسیاری از شرکت‌ها را برای نفوذ بیشتر در بازارهای صادراتی بسته است.

ارزش صادراتی هر کالای دانش‌بنیان حدود دو برابر کالاهای دیگر است؛ چه اقداماتی باید انجام شود تا حجم صادرات این محصولات افزایش پیدا کند؟

بزرگ‌ترین اقدامی که باید رخ دهد این است که شرکت‌ها به سمت مقوله صادرات سوق داده شوند. بسیاری از آن‌ها، تنها به فکر بازارهای داخلی هستند، در صورتی که مشتری خارجی به وفور وجود دارد. برخی استارت‌آپ‌ها در قواره جهانی فعالیت نمی‌کنند. به‌رغم اینکه محصول با فناروی بالا و پیشرفته تولید می‌شود، اما به‌طور مثال یک کاتالوک انگلیسی برای آن نیست یا نمی‌توان برای چنین کالایی یک مذاکره تجاری انجام داد. زیرساخت‌های یک شرکت ممکن است برای توسعه صادراتی محصول کافی فراهم نباشد. بنابراین باید به این سمت بروند تا بیاموزند، محصول مناسبی را جهت عرضه به بازار آماده کنند. اگر این چرخه به درستی صورت گیرد، رقم 2.5 میلیارد دلار مذکور در یک سال قابلیت افزایش چندین برابری دارد.

درخواست و حمایت‌های استارت‌آپ‌ها شامل چه موضوعاتی است و دولت باید چه اقداماتی انجام دهد؟

مهم‌ترین حمایت دولت در بخش عرضه محصول است. در این مسئله مشکل زیادی وجود دارد و ضرورت دارد نقاطی در خارج از کشور فعال باشد و سرویس عرضه را در مراحل اولیه توسعه دهد. در ابتدای تشکیل دولت سیزدهم معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری وقت مکان‌هایی را در سوریه و کنیا به‌عنوان محل نمایش دستاوردهای توانمندی‌های فناوریک ایران راه‌اندازی کرد. در این اماکن، اطلاعات محصولات دانش‌بنیان وجود داشت و یک فرد مسلط نیز مستقر بود که مذاکره می‌کرد. اگر مراحل خوب پیش می‌رفت، گفت‌وگوها ادامه می‌یافت. البته در ارزیابی کلی کاستی‌هایی وجود داشت. به‌عنوان مثال محصولات متنوعی در زمینه پزشکی و الکترونیکی عرضه ‌شده بود، اما کارشناس مستقر در آنجا احتمالاً در مذاکره و توجیه کردن اولیه کم می‌آورد و از تسلط سازنده محصول برخوردار نبود. با توجه به اینکه کشورمان نمایندگی‌های زیادی تحت عنوان کنسولگری و سفارتخانه‌ در سطح دنیا دارد، میز اقتصادی و تجاری آن‌ها بعضاً منفعل هستند. یعنی ارسال ایمیل و حتی تماس تلفنی با آن‌ها جوابی در پی ندارد، در صورتی که وظیفه سازمانی آن‌ها، پاسخگویی است. دولت باید میزهای اقتصادی و تجاری موجود در وزارتخانه‌ها را فعال کند، اطلاعات‌شان را برای شرکت‌های ایرانی بفرستد و نیازهای آن کشور را در اختیار شرکت‌ها قرار دهد. استارت‌آپ‌ها نیز باید با عرضه محصولات خود در کشورهای مقصد، کارهای مربوطه را انجام دهند. من در نمایشگاه ایران اکسپو از اتاق بازرگانی ایران و آفریقای جنوبی سؤال کردم صادرات فناوری ازجمله سامانه‌ها و نرم‌افزارهای هوشمند به این کشور به چه صورت است. اما فرد مسئول هیچ پاسخی برای ارائه نداشت. در واقع نمی‌دانست چه جوابی به ما بدهد. بنابراین این افراد باید آموزش ببینند.

نقش تسهیل و بهبود فضای کسب‌وکار در کشور برای افزایش صادرات محصولات دانش‌بنیان‌ها چگونه است؟

ادبیات صادرات محصولات، ادبیات بومی و داخلی است. یعنی یک محصول با فناوری بالا تولید می‌کنیم، اما به دلیل این که تحریم هستیم، دنبال صادرات نمی‌رویم. بنابراین باید این ادبیات اقتصادی را تغییر دهیم. مهم‌ترین نقشی که دولت می‌تواند در این‌باره ایفا کند، تسهیل ارتباط شرکت‌های دانش‌بنیان با خارج از کشور است. باید از همین کشورهای دوست ایران، مانند روسیه که روابط خوبی با آن داریم و مراودات بانکی نیز برقرار است، بهره برد. امروز برای صادرات به روسیه، باید هزینه میلیونی کرد، اما نمی‌دانیم با چه نهاد و فردی در آنجا ارتباط بگیریم. پس این موضوع مستقیماً شدنی نیست و عقب‌نشینی می‌کنیم. می‌بایست رایزنان اقتصادی مسلط به حوزه فناوری و استارت‌آپ‌ها، در کنسولگری‌ها مستقر شده و شرکت‌های دانش‌بنیان را راهنمایی کنند. این تسهیل‌گری کار دولت است. فعال‌سازی سفارت‌خانه‌ها در مسیر صادرات محصولات فناوری‌محور بزرگ‌ترین کاری است که دولت می‌تواند انجام ‌دهد. بنابراین در قدم اول باید سفر ارزان و اقتصادی ممکن شود. دوم این‌که قبل از مراجعه شرکت‌ها به کشور مقصد، انجام نیازسنجی و بازاریابی ضرورت دارد. دست آخر نیز سفارت‌خانه باب آشنایی سرمایه‌گذاران خارجی را با فناوران ایرانی فراهم کند.

می‌توان نتیجه‌ گرفت که بحث نقل‌وانتقال مالی یکی از بزرگ‌ترین موانع بر سر راه صادرات محصولات ایرانی است؟

دقیقاً. ما در کشور پتانسیل‌های بسیار خوبی برای صادرات داریم، اما اگر موانعی که به آن‌ها اشاره شد، از میان برداشته شود، قطعاً صادرات محصولات دانش‌بنیان ایرانی با افزایش روبه‌رو خواهد بود. نقش تسهیل‌گری دولت در این بین از اهمیت بسزایی برخوردار است و دولت جدید باید راهی را که دولت سیزدهم رفت ادامه دهد.