دیدن آسمان آبی یا کوه‌های تهران در یکی از روزهای فصل‌های سرد سال مانند یک جاذبه توریستی برای مردم تهران است. تهرانی‌ها اگر یک روز صبح از خواب بیدار شوند و برف روی کوه‌ها را ببینند چنان ذوق‌زده می‌شوند که عکس‌هایشان تمام شبکه‌های اجتماعی را پر می‌کند. پیشتر مسئولان در ظاهر هم که شده دنبال حل مشکل بودند اما این‌روزها شهرداری کلا صورت مسئله را پاک کرده و دسترسی به اطلاعات و شاخص‌های آلودگی هوا در تهران را برای مردم محدود کرده است.
در بیش از یک دهه گذشته که موضوع آلودگی هوا در تهران و اغلب کلانشهرهای ایران به یک بحران تمام‌عیار تبدیل شده است برنامه‌های مختلفی اجرا شده تا شاید بتوان جلوی این غول نفس‌گیر را گرفت. هیبت ترسناک این غول بی‌شاخ و دم علاوه بر اینکه جان آدم‌ها را می‌گیرد صدمات اقتصادی وحشتناکی هم به کشور وارد می‌کند.
برای اثبات این ادعا کافی است به آمارهای وزارت بهداشت مراجعه کرد. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت تعداد مرگ‌ومیر مرتبط با آلودگی هوا در سال گذشته را ۲۱ هزار مرگ اعلام کرده و گفته این تعداد مرگ‌ومیر خسارت ۱۱.۳ میلیارد دلاری برای ایران به دنبال داشته است. بزرگی هزینه آلودگی هوا زمانی بیشتر مشهود می‌شود که بدانیم این رقم تقریبا ۲.۵ درصد تولید ناخالص ملی کشور را شامل می‌شود.
البته این‌ها آمارهای رسمی است که وزارت بهداشت اعلام کرده وگرنه متخصصان این حوزه آمارهای وحشتناک‌تری ارائه می‌کنند. برای مثال یعقوب حاجی‌زاده، استاد دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکی اصفهان گفته آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در ایران به ۳۴ هزار نفر هم می‌رسد. به گفته او سهم علل مرگ و میر مرتبط با آلودگی هوا ۲۱ درصد مربوط به عفونت ریه، ۲۰ درصد سکته مغزی، ۳۳ درصد بیماری‌های ایسکمی قلب، ۱۹ درصد انسداد مزمن مجاری تنفسی و ۷ درصد سرطان ریه است.
راهکارهای شبیه شوخی اما تلخ
مسئولان در این سال‌ها راه‌حل‌های مختلفی را برای مبارزه با این مشکل ارائه کرده‌اند که البته بعضی از این راه‌کارها بیشتر شبیه شوخی است. مثلا زمانی با هواپیما روی تهران آب پاشیدند. راهکاری که کارشناسان محیط‌زیست در ایران و جهان را انگشت به دهان گذاشت. باردارکردن ابرها، تنگ‌ترکردن محدوده طرح ترافیک، جریمه خودروهای آلاینده و حتی شکافتن قسمتی از کوه‌های شرق تهران برای برقراری جریان هوا از راهکارهایی بوده که در این سال‌ها از طرف دولت و شهرداری پیشنهاد شده یا به کار گرفته شده‌اند.
پارسال اما وزیر کشور طرح جالب دیگری رو کرد و از مسئولان وزارت بهداشت خواست شاخص‌های آلودگی هوا را به نحوی تغییر دهند که دیگر لازم نباشد مدارس به دلیل آلودگی هوا تعطیل شوند. پاک‌کن وزارت کشور به جای هوای تهران قصد داشت کلا مسئله آلودگی هوا را پاک کند. این گفته‌های وزیر کشور با واکنش‌های بسیاری مواجه شد. محمد درویش، کنشگر محیط‌زیست و مدیر کل اسبق دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست در واکنش به این گفته‌های وزیر کشور آن را به «یک شوخی» تشبیه کرده بود که «واقعی نیست». درویش گفته بود این شاخص‌ها براساس سلامتی انسان‌ها طراحی شده و ده‌ها ساعت کار کارشناسی انجام شده تا به این جمع‌بندی رسیده‌اند.
راهکار پیشنهادی وزیر کشور حتی واکنش مسئولان وزارت بهداشت هم به آن واکنش نشان دادند. عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت درباره تغییر شاخص‌های آلودگی‌هوا، به آمارهای هولناک آلودگی هوا در تهران اشاره کرده و گفته بود «بعضی روزها در تهران غلظت ذرات معلق PM۵/۲ بیش از ۱۰ برابر راهنمای سازمان جهانی بهداشت می‌شود که این یعنی غلظت ذرات معلق به حدی زیاد است که برای سلامتی مردم و به‌ویژه گروه‌های حساس خطرناک است. یکی از گروه‌های حساس کودکان هستند و این درست نیست که صرفا با تغییر شاخص آلودگی‌هوا، صورت مسئله را پاک کنیم.»
همه چیز در دست باد و بر باد
امسال اما هنوز غبار سنگین آلودگی از راه نرسیده بود که شهرداری تهران ابتکار عمل تازه‌ای به خرج داد و دسترسی آزاد و عمومی به آرشیو داده‌های شاخص کیفیت هوای شهر تهران رامحدود کرد. حالا در سایت ارائه آمار و اطلاعات آلودگی هوا اگر شهروندی بخواهند جزئیات «روزشمار شاخص آلودگی» را ببیند باید حساب کاربری بسازد. البته روابط عمومی شرکت کنترل کیفیت هوای تهران بیانیه داده و نوشته «دسترسی عموم شهروندان به شاخص کیفیت هوای هم‌اکنون و میانگین ۲۴ ساعت گذشته پایتخت کمافی‌السابق برقرار است» اما «در حال حاضر تنها دسترسی به بخش آرشیو غلظت آلاینده‌ها به‌منظور مشخص شدن گروه‌های هدف و مخاطبان این اطلاعات در حال به‌روزرسانی است. بعد از انجام به‌روزرسانی، دسترسی افراد به بخش‌های مورد نظر در صورت ثبت‌نام، برقرار می‌شود و امکان استفاده از اطلاعات و داده‌های مربوطه به صورت کامل و براساس درخواست متقاضی مهیا خواهد شد.»
دلیل شهرداری برای این کار چیست؟ شاید این اولین پرسشی است که به ذهن هرکسی برسد. چرا باید یکی از اساسی‌ترین حقوق مردم، یعنی دسترسی آزاد به اطلاعات به‌ویژه اطلاعاتی که مستقیما با سلامتی افراد جامعه مرتبط است از دسترس مردم خارج شود؟ پاسخ این پرسش شاید در این آمار نهفته است: تهران تا روز ۱۲ آبان ماه امسال تنها ۸ روز هوای پاک داشته است و کیفیت هوا برای ۱۶۹ روز قابل‌قبول، ۴۶ روز ناسالم (برای گروه‌های حساس) و ۵ روز ناسالم برای همه افراد بوده است، اطلاعاتی که به نارضایتی مردم دامن می‌زند.
پیشتر بهترین راهکار برای رفع آلودگی هوا وزیدن باد بود. دست دعای مردم و مسئولان همه به سمت باد دراز بود تا با وزش نرم و آرامش، آرامش آبی آسمان را تکرار کند. پیروز حناچی، شهردار سابق تهران هم یک‌بار در اوج روزهای آلودگی هوا در تشریح راهکارهای شهرداری برای رفع آلودگی گفته بود:« باد بوزد، وضعیت خوب می‌شود». حالا اما پنهان‌کردن آمار جدیدترین شیوه و راهکار برخورد با آلودگی هوا است. اما حتی اگر بتوان آمارها را هم پنهان کرد، چشم‌های در حال سوزش و ریه‌های سنگین مردم واقعیت را عریان می‌کنند.
در چند سال گذشته مسئولان دولتی دائم و بی‌وقفه سوزاندن مازوت در نیروگاه‌ها را انکار کرده‌اند. موضوعی که با استناد به آمارها یکی از بزرگترین علل آلودگی هوا در تهران و بسیاری از کلانشهرهاست. برای مثال می‌توان به این آمار استناد کرد که پارسال نسبت غلظت دی‌اکسید گوگرد نسبت به سال ۹۸ بیش از ۳۲ درصد افزایش یافته است. هیچ منشاء آلودگی دیگری به جزء سوزاندن مازوت در نیروگاه نمی‌تواند چنین آلودگی ایجاد کند.
با پنهان‌کاری‌های مسئولان دولت و شهرداری در قبال آلودگی هوا به یک نتیجه بیشتر نمی‌توان رسید: آنها در حل مشکل آلودگی هوا ناتوانند. این نتیجه‌گیری به صورت ضمنی در گفته‌های رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت در پاسخ به وزیر کشور برای تغییر استانداردهای آلودگی هوا پنهان است. عباس شاهسونی در برابر پیشنهاد وزیر کشور به او یادآوری کرده بود که کاهش آلودگی هوا نیازمند «اقداماتی نظیر نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی، از رده خارج کردن خودروهای فرسوده، بهبود کیفیت سوخت و بهبود کیفیت خودروهای تولید داخلی و...» است. اما چه کسی حاضر است این راه دراز را برای کاهش آلودگی هوا طی کند وقتی می‌توان هم در آمار دست برد و هم آن را از دید عموم پنهان کرد.
نظر شما