سازمان تأمین‌اجتماعی اخیراً با همراهی و همکاری دولت، یک گام بلند جهت ساماندهی بازار اشتغال و غیررسمی‌زدایی از اقتصاد برداشت. مسیری که در جهت افزایش حمایت‌های اجتماعی و بیمه‌ای از مهاجران قانونی دارای کارت آمایش و به عبارت ساده‌تر مهاجران دارای مجوز کار باز شده، می‌تواند بسیاری از آسیب‌های امروز بازار کار ایران بخصوص در مشاغل ساختمانی و فصلی را از میان بردارد. «بیمه تأمین‌اجتماعی برای اتباع خارجی» یکی از تصمیمات اخیر سازمان تأمین‌اجتماعی است که به نظر می‌رسد مکانیسم‌های اجرایی آن تدوین شده و مراحل اجرای کار آماده بهره‌برداری است.
با تغییر مناسبات سیاسی در کشور همسایه و همزبان - افغانستان- میلیون‌ها نفر از شهروندان این کشور امروز در داخل مرزهای ایران به سر می‌برند. هرچند آنچه در فضای مجازی و افواه در مورد آمار مهاجران افغانستانی گفته می‌شود، هیچ سندیتی ندارد، اما در واقع تعداد این مهاجران زیاد است و ساماندهی آن‌ها، حتی از منظر فضای اجتماعی و روابط کار داخلی کشور، یک ضرورت غیرقابل انکار است.
آمار واقعی اتباع قانونی
پنجم مهرماه، وزیر کشور با بیان اینکه اتباع افغانستانی حاضر در ایران به صورت غیررسمی پنج میلیون نفر هستند، گفت: «در رسانه‌ها آماری از حضور مهاجران افغانستانی منتشر می‌شود که منبع درستی ندارد». او تأکید کرد آمارهای رسمی از پنج میلیون نفر نیز کمتر است.
احمد وحیدی در ادامه با اشاره به برنامه‌های وزارت کشور برای ساماندهی اتباع خارجی و مهاجران تأکید کرد: «بر اساس برنامه طراحی شده، نسبت به ساماندهی اتباع خارجی اقدام خواهد شد و این ساماندهی در دستور کار دولت و مسئولان کشور است.» به نظر می‌رسد تحت شمول بیمه قرار دادن حداقل چهار میلیون نفر از پنج میلیون مهاجری که در ایران زندگی می‌کنند، یکی از اصلی‌ترین بخش‌های این ساماندهی است که انجام آن برعهده سازمان ابربیمه گر کشور یعنی سازمان تأمین‌اجتماعی قرار گرفته است. در روزهای ابتدایی شهریورماه، معاون بیمه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی درباره بیمه مهاجران خارجی گفت: «کارگران اتباع خارجی؛ به‌ویژه اتباع کشور افغانستان که در کشور ما به صورت قانونی مشغول کارند، مشمول قانون تأمین‌اجتماعی هستند و بیمه اتباع خارجی از تعهدات و تکالیف قطعی سازمان تأمین‌اجتماعی است.»
به گفته محمد محمدی، برای بیمه اتباع افغانستان تمهیدات خاصی اتخاذ شده؛ به این ترتیب که بیمه حدود چهار میلیون نفر از این افراد که دارای کارت آمایش هستند، در دستور کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی قرار گرفته و کفیل سفارت افغانستان نیز برای همکاری اعلام آمادگی کرده است.
بر اساس آمار اعلام شده توسط معاون بیمه‌ای سازمان تأمین‌اجتماعی، هنوز بیمه اتباع خارجی در ابتدای راه و از نظر آماری پیشرفت قابل ملاحظه‌ای تا امروز نداشته است: «در حال حاضر با وجود اشتغال گسترده این افراد، تنها حدود ۵۰ هزار نفر از آنان بیمه هستند. بازرسان سازمان تأمین‌اجتماعی که به کارگاه‌های مختلف مراجعه می‌کنند، باید بیمه شدن همه کارگران اعم از ایرانی و خارجی را بررسی کنند. روند ثبت‌نام و بیمه اتباع خارجی نیز مطابق قانون باید انجام شود.»
تا امروز فقط ۵۰ هزار مهاجر افغانستانی دارای کارت آمایش از یک جامعه هدف چهار میلیون نفری توانسته‌اند از مزایای بیمه سازمان تأمین‌اجتماعی بهره‌مند شوند. به این ترتیب باید گفت روند عملی مشمول بیمه قرار دادن این کارگران قانونی همچنان در آغاز راه است، اما زیرساخت‌های مورد نیاز برای این منظور فراهم شده و فرایند اجرایی کار به خوبی کلید خورده است.
فرایند مکانیزه کار
ابتدای مهرماه، سازمان تأمین‌اجتماعی به اتباع خارجی بیمه‌شده این سازمان و نیز اتباع خارجی متقاضی بیمه تأمین‌اجتماعی توصیه کرد هرچه سریع‌تر در زمینه دریافت کد فراگیر اتباع خارجی - کد فیدا - اقدام کنند.
دریافت «کد فیدا» یک الزام اساسی برای بهره‌مندی مهاجران قانونی از بیمه تأمین‌اجتماعی است. محمد محمدی معاون بیمه‌ای این سازمان با اشاره به اینکه کد فیدا در واقع جایگزین شماره ملی اتباع خارجی مقیم ایران است، گفت: «افراد و اتباع سایر کشورها برای انجام امور اداری و فعالیت‌های اقتصادی و نیز بهره‌مندی از برخی خدمات بهداشتی و آموزشی، بانکی و بیمه‌ای نیاز به داشتن کد فراگیر دارند. در واقع کد فراگیر اتباع خارجی که اصطلاحاً به آن فیدا یا شماره اختصاصی اتباع نیز گفته می‌شود، شماره‌ای ۱۲ رقمی است که جایگزین شماره ملی اتباع خارجی مقیم ایران می‌شود و با داشتن آن می‌توانند به صورت قانونی از برخی از خدمات و امکانات بهره‌مند شوند.»
او با بیان اینکه فرایند شناسایی و احراز هویت اتباع خارجی براساس اطلاعات هویتی متصل به شماره اختصاصی فیدا به صورت مکانیزه صورت می‌گیرد، افزود: «کلیه اتباع خارجی که در حال حاضر بیمه‌شده این سازمان و فاقد شماره اختصاصی ۱۲ رقمی فیدا هستند، لازم است برای پیشگیری از ایجاد وقفه در ارائه خدمات درمانی و سایر حمایت‌های مقرر در قانون تأمین‌اجتماعی، با مراجعه به سامانه اینترنتی (kanoonnobat.ir) و دریافت نوبت، به دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی مراجعه و هرچه سریع‌تر در مورد انجام مراحل مربوط به صدور کد فیدا اقدام کنند.»
«کد فیدا» ابزاری برای کلید خوردن روند مکانیزه بیمه برای مهاجران دارای مجوز کار در ایران است، اما ظاهراً بیمه در دستور کار، یک حمایت بیمه‌ای کامل است و خدمات ارائه شده به بیمه‌شدگان و خانواده تحت پوشش آن‌ها، هیچ تفاوتی با یک کارگر ایرانی عادی که تحت پوشش بیمه سازمان تأمین‌اجتماعی است ندارد، بازماندگان اتباع بیمه‌شده مشابه بازماندگان بیمه‌شدگان عادی می‌توانند مستمری ماهانه دریافت کنند. محمدی در این رابطه اعلام کرد: «در مورد اخذ کد فیدا برای اتباع خارجی که بیمه‌شده تأمین‌اجتماعی بوده و فوت کرده و برقراری مستمری بازماندگان برای خانواده آنان نیز هماهنگی‌های لازم با مراجع ذی‌ربط جهت دریافت کد فیدا به صورت مکانیزه صورت گرفته و برای تخصیص شماره اختصاصی کد فیدا جهت افراد فوت شده لازم است کلیه اسناد و مدارک هویتی مربوطه (گذرنامه، اقامت، مجوز اشتغال به کار و روادید) توسط افراد خانواده متوفی اتباع خارجی تهیه و به شعبه تأمین‌اجتماعی ذی‌ربط ارائه شود تا پس از انجام بررسی‌های لازم نسبت به دریافت کد فیدا و ارائه خدمات قانونی به آنان اقدام شود.»
مزایای بیمه اتباع قانونی
کلید خوردن بیمه اتباع دارای کارت آمایش یا به عبارت ساده مهاجرانی که مجوز رسمی کار در ایران دارند، بدون هیچ تردیدی یک گام بلند جهت افزایش حمایت‌های اجتماعی از جامعه کارگری و سازماندهی بازار کار است. این موضوع در عین حال، پایبندی سازمان تأمین‌اجتماعی به مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی در جهت حمایت از مهاجران قانونی در پهنه سرزمینی را نشان می‌دهد.
مزایای بیمه اتباع از زوایای مختلفی قابل بررسی است. در این تصمیم، قبل از هر چیز حقوق قانونی مهاجران مد نظر قرار گرفته است. علیرضا حیدری کارشناس رفاه و تأمین‌اجتماعی با بیان اینکه پروتکل‌ها و مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی در مورد ضرورت بیمه کارگران مهاجر قانونی وجود دارد و ایران نیز به این مقاوله‌نامه‌ها پیوسته به آتیه‌نو گفت: «مهاجران قانونی در کشور میزبان، معمولاً در مشاغل کارگری و در بخش خصوصی اشتغال دارند؛ بنابراین سازمان‌های متولی بیمه کارگران در کشورهای میزبان، مکلف به بیمه کردن کارگران مهاجر قانونی هستند. در ایران نیز سازمان هدف و متولی اصلی، سازمان تأمین‌اجتماعی است.»
او افزود: «به این ترتیب، برخورداری از بیمه سازمان تأمین‌اجتماعی، بخشی از حقوق مهاجرانی است که در داخل مرزهای ایران کارگری می‌کنند. البته منظور کارگران مهاجر قانونی است که با مجوز رسمی در کشور فعالیت دارند. این مهاجران باید از تمام حقوق قانونی یک کارگر قانونی و رسمی برخوردار باشند.» حیدری نتیجه گرفت: «پرداخت دستمزد قانونی، بیمه تأمین‌اجتماعی و حمایت‌های درمانی و مستمری، بخشی از حقوق قانونی مهاجران قانونی و دارای مجوز است. در این میان، برخورداری از بیمه، شرط اصلی برخورداری از سایر حقوق است. وقتی کارفرمایان ملزم شوند کارگران مهاجر را در لیست‌های بیمه ماهانه خود درج کنند و برای آن‌ها حق‌بیمه مرتب بپردازند، مجبور می‌شوند به آن‌ها حداقل دستمزد قانونی را پرداخت کنند و قرارداد قانونی منعقد کنند.»
بنابراین می‌توان گفت برخورداری مهاجران قانونی از بیمه تأمین‌اجتماعی، پیش‌شرط «غیررسمی‌زدایی» بخشی از اقتصاد ایران است. وقتی چهار میلیون کارگر مهاجر که عموماً در مشاغل ساده و بخش ساختمان اشتغال دارند، از بیمه تأمین‌اجتماعی بهره‌مند شوند، دستمزدهای بسیار پایین‌تر از مزد مصوب شورای‌عالی کار و شرایط کار غیرقانونی لااقل برای این بخش بزرگ از جامعه کارگران غیررسمی برچیده می‌شود و کارفرما ملزم می‌شود با کارگر مهاجر قانونی مانند یک کارگر ایرانی برخورد کند و نمی‌تواند هر دستمزدی که بخواهد با هر شرایطی که باب میلش باشد به او بپردازد. بنابراین بیمه کارگران مهاجر بخشی از روند ساماندهی بازار کار کشور محسوب می‌شود.»
درصد بالایی از جامعه کارگران افغانستانی در ایران در بخش ساختمان مشغول به کارند؛ بخشی که از قضا بیشترین نرخ حوادث کار و کمترین میزان امنیت شغلی و جانی را به خود اختصاص داده است. وقتی یک کارگر مهاجر در اثر حادثه کار دچار مصدومیت یا فوت می‌شود، معمولاً از پرداخت مستمری ازکارفتادگی یا پرداخت غرامت به خانواده بازمانده خبری نیست. از سوی دیگر، کارگران مهاجر بخش ساختمان به دلیل عدم برخورداری از حمایت‌های قانونی و اجتماعی با دستمزدهای بسیار پایین‌تر از دستمزدهای عرفی و توافق شده در این بخش کار می‌کنند و این شکست دستمزدهای توافق شده، به ضرر کارگران ساختمانی ایرانی تمام می‌شود.»
مزایای بیمه اتباع برای کارگاه‌های ساختمانی
دستمزدهای کارگران ساختمانی معمولاً از طریق پیمان‌های دسته جمعی با کارفرمایان تعیین می‌شود، اما به گفته میکائیل صدیقی عضو هیأت‌مدیره کانون عالی کارگران ساختمانی کشور، کارگران مهاجر به دلیل عدم حمایت قانون، موجب گسست در این پیمان‌ها می‌شوند و بازار کار را به ضرر کارگران بومی و ایرانی تخریب می‌کنند.
او در گفت‌وگو با آتیه‌نو با اشاره به مزایای بسیار بیمه تأمین‌اجتماعی کارگران مهاجر ادامه داد: «تا قبل از این کارفرمایان بخش ساختمان، کارگران اتباع را با دستمزدهای بسیار پایین‌تر از دستمزدهای توافق شده در پیمان‌های دسته‌جمعی به کار می‌گرفتند. از سوی دیگر، این گروه در مقابل حوادث کار بی‌تفاوت بودند. این شرایط، یک شرایط «باخت- باخت» بود. یعنی هم به ضرر کارگران مهاجر و هم برای کارگران ایرانی که در بخش ساختمان مشغول به کارند، عواقب بسیار سویی داشت.»
صدیقی اضافه کرد: «حال با حمایت تأمین‌اجتماعی، بیمه شدن کارگران مهاجر قانونی می‌تواند به نفع هر دو گروه و البته به نفع بازار کار تمام شود. مهاجران مانند کارگران ایرانی از تمام مزایا و حمایت‌های قانونی بهره‌مند و دیگر ضعف آن‌ها در چانه‌زنی، موجب شکسته شدن دستمزدهای توافقی نمی‌شود. کارفرمایان باید مراقب ایمنی و امنیت این کارگران نیز باشند و برای آن‌ها حق‌بیمه بپردازند؛ در نتیجه سازمان تأمین‌اجتماعی نیز منابع کافی برای حمایت از این گروه از کارگران شاغل در کشور را به دست می‌آورد.»
پایبندی به مقاوله‌نامه‌های بین‌المللی
بدون تردید بیمه اتباع قانونی به نفع جامعه کارگری و تمام کارگران شاغل است و می‌تواند نرخ حوادث کار در بخش‌های پرمخاطره مانند بخش ساختمان را کاهش دهد و برابری شغلی را محقق سازد.
مقاوله‌نامه شماره (۱۰۰) سازمان جهانی کار که ایران نیز به آن پیوسته به پرداخت دستمزد یکسان در مقابل کار هم ارزش و یکسان اختصاص دارد. بر این اساس، دو کارگر که در یک کارگاه کار یکسان انجام می‌دهند، بایستی از دستمزد و مزایای مزدی برابر بهره‌مند باشند. با بیمه شدن مهاجران افغانستانی، مقدمات پایبندی عملی و عینی به این مقاوله‌نامه بنیادین نیز فراهم می‌شود. معنای ضمنی بیمه تأمین‌اجتماعی، برخورداری از دستمزدهای قانونی و پاینبدی به اصول اولیه ایمنی کار است. به گفته علیرضا حیدری، «سازمان تأمین‌اجتماعی با گام برداشتن در مسیر بیمه اتباع، هم به پروتکل‌های سیاسی بین‌المللی در زمینه حقوق مهاجران عمل کرده و هم به مقاوله‌نامه‌های بنیادین کار عینیت بخشیده است. این اقدام مثبت، مصداق با یک تیر چند هدف زدن است و در نتیجه آن بازار کار کشور نیز سودهای بسیار می‌برد.» تا امروز فقط ۵۰ هزار نفر از مهاجران دارای کارت آمایش، از بیمه تأمین‌اجتماعی برخوردار شده‌اند، اما با فراهم شدن زیرساخت‌های اجرایی و کلید خوردن روند مکانیزه کار، این امید می‌رود که در آینده‌ای بسیار نزدیک، بخش بزرگی از جامعه هدف چهار میلیون نفری این طرح، کد بیمه داشته باشند و با خیال آسوده در کارگاه‌های سراسر کشور به فعالیت بپردازند و دیگر قرار نیست دستمزدهایی بگیرند که نصف دستمزد کارگران ایرانی است، دیگر یک حادثه کار به سرعت تبدیل به یک فاجعه نمی‌شود و پس از فوت، بازماندگان بدون درآمد نمی‌مانند.
خوشبختانه امروز مقدمات کار به خوبی فراهم آمده است و سازمان تأمین‌اجتماعی سامانه‌های مربوطه را طراحی کرده و کمربندها را محکم بسته تا برابری شغلی محقق شود. لاجرم هیچ بعید نیست که تا پایان امسال، دو یا حتی سه میلیون کارگر افغانی بیمه تأمین‌اجتماعی شوند.
نظر شما