به گزارش آتیه‌آنلاین، رعایت موازین طب‌کار همان‌قدر که می‌تواند در پیشگیری از بیماری مؤثر واقع شود، عدم اجرای آن نیز می‌تواند صدمات جبران‌ناپذیری را بر پیکر فعالان جامعه، نظام اقتصادی و نظام سلامت وارد کند. مهدی ناقوسی، مدیرکل درمان مستقیم سازمان تأمین‌اجتماعی معتقد است که اجرای طب‌کار سبب به‌کارگیری افراد در مشاغل، متناسب با شرایط جسمانی و روانی آن‌ها می‌شود و پایش سلامت کارگران در طول فعالیت نیز روش مؤثری در پیشگیری از صدمات شغلی به شمار می‌رود. هدف از ایجاد طب‌کار، جایگاه قانونی آن و عواقب عدم اجرای برنامه‌های طب‌کار، موضوع گفت‌وگویی است که با مهدی ناقوسی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
طب‌کار چیست، دارای چه اهدافی است و فرایند آن چه نتیجه‌ای را به دنبال دارد؟
ابتدا لازم می‌دانم روز جهانی ایمنی و بهداشت حرفه‌ای (۲۸ آوریل مصادف با ۸ اردیبهشت) را به فعالان این عرصه تبریک بگویم. شعار امسال سازمان بین‌المللی کار (ILO) در روز جهانی بهداشت حرفه‌ای «محیط کار ایمن و بهداشتی حق اساسی نیروی کار است» نام دارد. در یک تعریف ساده و علمی از طب‌کار باید بگویم این طب، شاخه‌ای تخصصی از پزشکی است که در زمینه سلامت شغلی شاغلان در مشاغل مختلف فعالیت دارد. هدف کلی آن حفظ و ارتقای سطح سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی کارکنان است. در واقع این طب به بررسی روابط موجود بین سلامت کارکنان، توانایی انجام کار و شرایط موجود محیط کار می‌پردازد. در نتیجه، اجرای برنامه‌های طب‌کار می‌تواند منجر به ارجاع کار متناسب با توانایی‌ها، قابلیت‌ها و محدودیت‌های جسمانی و روانی افراد شود.
طب‌کار بدون پشتوانه قانونی نمی‌تواند به‌نحوی شایسته به مرحله اجرا برسد. در این زمینه چه قوانین و مقرراتی به تصویب رسیده است؟
در زمینه طب‌کار قوانین مفصلی وجود دارد و فصل چهارم قانون کار درباره حفاظت فنی و بهداشت کار بحث می‌کند؛ مطابق ماده (۸۵) قانون کار، رعایت دستورالعمل‌های مصوب شورای‌عالی حفاظت فنی (جهت تأمین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، (جهت جلوگیری از بیماری حرفه‌ای و تأمین بهداشت کار، کارگر و محیط کار) برای تمامی کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران، کارآموزان و حتی کارگاه‌های خانوادگی الزامی است. در واقع برای صیانت از سلامت نیروی انسانی، اداره کل بازرسی کار وزارت تعاون، متولی اجرا و نظارت بر دستورالعمل‌های شورای‌عالی حفاظت فنی است و مرکز سلامت محیط کار وزارت بهداشت نیز وظایف تدوین، اجرا، نظارت و بازرسی بهداشتی محیط کار را برعهده دارد. قوانین دیگری نیز وجود دارد؛ بر اساس ماده (۹۲) قانون کار، کلیه واحدهای شامل موضوع ماده (۸۵) این قانون که شاغلان در آن‌ها به اقتضای نوع کار در معرض بروز بیماری‌های ناشی از کار قرار دارند، مکلف هستند برای همه افراد مذکور پرونده پزشکی تشکیل دهند و حداقل سالی یک‌بار در مراکز بهداشتی درمانی از آن‌ها معاینه و آزمایش‌های لازم را به عمل آورند و نتیجه را در پرونده مربوطه ثبت کنند. چنانچه شورای پزشکی تشخیص دهد که فرد معاینه‌شده به بیماری ناشی از کار مبتلا شده یا در معرض ابتلاست، کارفرما و مسئولان مربوطه مکلف هستند کار او را بر اساس نظریه شورای پزشکی مذکور بدون کاهش حق‌السعی، در قسمت مناسب دیگری تعیین کنند. یکی دیگر از قوانین حوزه طب‌کار به ماده (۹۰) قانون تأمین‌اجتماعی مربوط است.
بر اساس این قانون، افراد شاغل در کارگاه‌ها باید قابلیت و استعداد جسمانی متناسب با کارهای مرجوع را داشته باشند. برای این منظور کارفرمایان مکلف‌اند قبل از به کار گماردن افراد، شرایط انجام معاینات پزشکی لازم را فراهم کنند.
بنابراین قانون در زمینه حفاظت از کارگران به تفصیل صحبت کرده است؛ عدم اجرای این قوانین چه عواقبی را به دنبال دارد؟
ملاحظه می‌کنید که بر اساس ماده (۹۲) قانون کار و ماده (۹۰) قانون تأمین اجتماعی، انجام معاینات سلامت شغلی بدو استخدام و دوره‌ای برای تمامی شاغلان الزامی است. این مسئولیت، یعنی اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولان واحدهای نام‌برده در ماده (۸۵) است و در صورت عدم اجرای تکالیف قانونی ذکرشده، مسئولیت کیفری، حقوقی و مجازات‌های مندرج در قانون در صورت وقوع حادثه ناشی از کار یا بیماری حرفه‌ای متوجه کارفرما یا مسئول مربوطه است.
با وجود این قوانین محکم و بدون ابهام، بعضاً شاهد عدم اجرای مناسب قوانین هستیم. چنانچه کارفرمایی بدون انجام معاینات بدو استخدام کارگران را به‌کار گمارد، چه نتایجی را می‌تواند برای او در پی داشته باشد؟
در صورت عدم انجام معاینات بدو استخدام توسط کارفرما، چنانچه پس از استخدام مشمولان قانون معلوم شود که نام‌بردگان در حین استخدام قابلیت و استعداد کار مرجوع را نداشته و کارفرما در معاینه پزشکی آن‌ها تعلل کرده و در نتیجه بیمه‌شده دچار حادثه شده و یا بیماری‌اش شدت یافته، سازمان تأمین‌اجتماعی مقررات قانونی را درباره بیمه‌شده اجرا و هزینه‌های مربوط را از کارفرما طبق ماده (۵۰) قانون تأمین‌اجتماعی مطالبه و وصول خواهد کرد.
در حال حاضر انجام معاینات ادورای توسط کارفرمایان تا چه حد رعایت می‌شود و ابزارهای اجرای این قانون چیست؟
همان‌طور که قبلاً اشاره کردم، متولی انجام معاینات ادواری کارکنان مطابق ماده (۹۲) قانون کار، وزارت بهداشت است. سازمان تنها در زمینه معاینات بدو استخدام بیمه‌شدگان خود که موضوع ماده (۹۰) قانون تأمین‌اجتماعی است، ورود کرده و تیم‌های کارشناسی ماده (۹۰) استان‌ها نیز در همین راستا تشکیل شده‌اند. این تیم‌های کارشناسی و تخصصی به بررسی قصور یا عدم قصور کارفرما در انجام معاینات بدو استخدام می‌پردازند که در نتیجه آن فرد به‌علت شغل نامتناسب با توانایی‌های جسمانی و روانی، به بیماری مبتلا شده یا بیماری‌اش تشدید شده است.
به این ترتیب، به‌نظر می‌رسد ضرورت ورود سازمان به حوزه طب‌کار به‌منظور علاج واقعه پیش از وقوع، وجود دارد. سازمان تأمین‌اجتماعی انجام معاینات ادواری کارگران را چگونه رصد و نظارت می‌کند و در این زمینه از چه جایگاه قانونی برخوردار است؟
باید تأکید کنم که رصد و نظارت انجام معاینات ادواری کارکنان برعهده وزارت بهداشت است، اما نتیجه معاینات ادواری در آرای کمیسیون‌های پزشکی سازمان به‌منظور بررسی ازکارافتادگی کلی و جزئی بیمه‌شدگان مؤثر است. همچنین در تیم‌های کارشناسی ماده (۹۰) قانون تأمین‌اجتماعی که در آن به موضوع قصور یا عدم قصور کارفرما در ابتلای فرد به بیماری یا وقوع حادثه به‌علت عدم اشتغال متناسب فرد رسیدگی می‌شود، نتیجه معاینات ادواری نقشی تعیین‌کننده دارد.
سازمان تأمین‌اجتماعی به‌عنوان دومین نهاد ارائه‌دهنده خدمات درمانی، چه امکاناتی را برای پیشگیری از بیماری‌های کارگران فراهم کرده و چه نتایجی داشته است؟
این نهاد به دلیل پوشش بیمه درمان بیش از نیمی از جمعیت کشور خدمات موردنیاز حوزه سلامت بیمه‌شدگان را در مراکز ملکی به‌طور رایگان و در مراکز طرف قرارداد با خرید خدمت ارائه می‌کند. مبحث پیشگیری از بیماری‌ها هرچند برعهده وزارت بهداشت است، اما سازمان نیز به اقتضای شرایط و بر اساس راهبردهای مدیریتی رویکرد پیشگیری‌محور را جایگزین رویکرد غرامت‌پردازی کرده است. بر این اساس، مباحثی تحت‌عنوان بیماری‌های مزمن، سلامت سالمندی، غربالگری سرطان‌های شایع مانند سرطان کولون و برست، پایش فشارخون و دیابت محور برنامه‌های حوزه درمان تأمین‌اجتماعی شده که از سوی اداره کل درمان مستقیم پیگیری می‌شود.
بنابراین می‌توان گفت خدمات پیشگیرانه سازمان علاوه بر حفظ تندرستی افراد تحت‌پوشش می‌تواند در کاهش هزینه‌های درمان نیز مؤثر واقع شود. اجرای موازین طب‌کار چگونه در کاهش این هزینه‌ها نقش دارد؟
اجرای موازین طب‌کار به‌طور چشمگیر می‌تواند از ابتلا به بیماری‌های شغلی جلوگیری کند. نمونه عینی آن را در دوران همه‌گیری کرونا ملاحظه کردیم که محیط‌های کارگری بیشترین ایمنی را در مقابل این بیماری داشتند و علت آن مشارکت فعال خانه‌های بهداشت کارگری به‌عنوان رابطان سلامت در محیط‌های کارگری و این مراکز مسئول پایش و نظارت بر پروتکل‌های بهداشتی بودند. در سال ۱۴۰۰ حدود ۴۶ هزار حادثه شغلی برای بیمه‌شدگان سازمان اتفاق افتاد که از این میان، ۶۲۱ نفر فوت شدند. تصور کنید، در صورت رعایت موازین بهداشت حرفه‌ای و طب‌کار و در نتیجه پیشگیری از وقوع این حوادث، چه میزان بار مالی، تبعات و آسیب‌های اجتماعی کم و ازکارافتادگی‌ها و بیماری‌های پیش‌رونده نیز کاهش خواهد یافت.
اشاره بجایی به شیوع کرونا کردید؛ مهم‌ترین برنامه‌های طب‌کار برای پیشگیری از این بیماری شامل چه مواردی بود؟
در دوران کرونا، شیوه‌نامه‌های بهداشتی از سوی معاونت طب‌کار اداره کل درمان مستقیم سازمان تهیه و در اختیار واحدهای تابعه قرار گرفت. همچنین با تشکیل کارگروه نظارت بر پروتکل‌های بهداشتی در استان‌ها، کارشناسان بهداشت حرفه‌ای رعایت این موازین را پایش کرده و نتایج اقدامات به ستاد مرکزی سازمان گزارش می‌شد. باید یادآوری کنم که در همه‌گیری کووید۱۹، معاونت طب‌کار اداره کل درمان مستقیم عضو کمیته فرهنگی، اجتماعی و بهداشتی وزارت کار هم بود و مشکلات بهداشتی جامعه کار و تولید در این کمیته بررسی می‌شد. یکی دیگر از اقدامات، تشکیل دبیرخانه سلامت در ستاد مرکزی و استان‌ها در دو حوزه بیمه و درمان بود که مشکلات مربوط به سلامت کارکنان تأمین‌اجتماعی در این دبیرخانه بررسی می‌شد. اما اگر بخواهم به مهم‌ترین اقدامات انجام شده در مراکز درمانی در مدت همه‌گیری اشاره کنم، باید بگویم در بیمارستان‌ها دو برنامه عملیاتی با عنوان «برنامه اصلاح و بهسازی سیستم تهویه بیمارستان‌ها» با اعتبار ۴۵۰ میلیارد تومان و «اصلاح و بهسازی سیستم تهویه اتاق‌های عمل» با اعتبار ۱۵۰ میلیارد تومان به‌منظور کنترل عفونت‌های بیمارستانی و استانداردسازی سیستم تهویه این مراکز تدوین و اجرا شد. در مراکز درمانی سرپایی نیز برنامه ارتقای سلامت محیط کار تدوین و با اولویت اصلاح سیستم تهویه مراکز درمانی سرپایی، ایمنی برق و ایمنی حریق با اعتبار ۱۵۰ میلیارد تومان اجرا شد که عملیات آن تاکنون نیز ادامه دارد.
برای اجرای مناسب قوانین طب‌کار در نظر بود تا نرم‌افزاری در این زمینه طراحی شود؛ انجام آن در چه مرحله‌ای قرار دارد؟
بله! برنامه نرم‌افزار طب‌کار از جمله برنامه‌های مدت‌دار سازمان در ۱۵ سال اخیر است. به‌دلیل نبود یک نرم‌افزار متمرکز تحت‌وب در کشور در زمینه طب‌کار، بسیاری از برنامه‌ریزی‌های این حوزه به کندی پیش می‌رود. خوشبختانه با پیگیری‌ها و مکاتبات اداره کل درمان مستقیم، فاز اول این برنامه با موضوع تشکیل پرونده پزشکی و معاینات سلامت شغلی از سوی شرکت خدمات ماشینی تأمین تهیه و در مرحله رفع نواقص قرار دارد و ان‌شاءالله اجرای پایلوت آن به‌زودی آغاز می‌شود.
نرم‌افزار طب‌کار در صورت تکمیل، چه نتایجی را می‌تواند دربر داشته باشد؟
بدون‌شک، با تکمیل این نرم‌افزار، نتایج معاینات در سیستم به ثبت رسیده و امکان دریافت گزارش‌ها و تحلیل‌های آماری میسر می‌شود. در فاز توسعه نیز می‌تواند مبنای تصمیم‌گیری‌های حوزه سلامت بیمه‌شدگان باشد. اگر بخواهم به جزئیات آن اشاره کنم، باید بگویم نرم‌افزار طب‌کار کمک می‌کند تا مکاتبات زائد اداری حذف و تغییر شغل افراد به دلایل پزشکی به‌صورت سیستمی رصد و اجرای آن تسهیل شود. شناسایی و ارجاع بیماران به مراکز تخصصی نیز آسان‌تر شده و آمارها واقعی‌تر خواهد شد. همچنین از طریق این نرم‌افزار می‌توان برنامه ارتقای سلامت کارکنان، ارگونومی محیط کار، حوادث شغلی و موضوع‌هایی از این دست را برنامه‌ریزی، رصد و پایش کرد.
درحال حاضر انجام معاینات طب‌کار برعهده چه افرادی قرار دارد و متولی آن کدام نهاد است؟
معاینات بدو استخدام (موضوع ماده ۹۰) توسط پزشکان و مراکز طب‌کار دارای مجوز از سوی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی انجام می‌شود. این همکاری در قالب تفاهم‌نامه صورت می‌گیرد و در حال حاضر تعداد ۶۰۰ تفاهم‌نامه با مراکز دارای مجوز منعقد شده است. همچنین امکان انجام معاینات ادواری نیز در این مراکز وجود دارد و امور آن‌ها از سوی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی رصد می‌شود.
نظر شما