مرتضی افقه، استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز در گفت‌وگو با آتیه آنلاین درباره تبعات پیری جمعیت بر اقتصاد بیان کرد: در اقتصاد عوامل رشد یا پیشرفت را کار، زمین و سرمایه معرفی می‌کنند و این رایج‌ترین شعاری است که مطرح می‌کنند.

وی افزود: اما کشورهایی که نیروی انسانی را محور اساسی بین این سه عامل در نظر می‌گیرند، اهمیت زیادی به نیروی انسانی خود می‌دهند.

افقه تاکید کرد: توسعه و رشد جوامع، هم توسط نیروی انسانی است و هم برای انسان‌ها است. بنابراین اینجا محور بحث ما انسان است اما خود انسان هم برای اینکه بتواند در فرایند توسعه مشارکت و اثرگذاری بالایی داشته باشد، باید در سنین کار باشد.

وی افزود: قرار داشتن در سنین کار شرط لازم برای مشارکت در فرایند توسعه است و شرط کافی این است که هم سالم و هم متخصص باشد.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز بیان کرد: امروز نیروی انسانی عمومی یا خام با توجه به پیشرفت‌های تکنولوژی خیلی کمکی به ما نمی‌کند. به همین دلیل در کشورهای پیشرفته که اهمیت نیروی انسانی را به خوبی درک کرده‌اند، هم بهداشت و هم تحصیل از اول تا دیپلم برای نیروهای انسانی رایگان است.

وی ادامه داد: این سیاست باعث می‌شود که دولت‌ها هم نیروهای انسانی سالمی در جامعه داشته باشند تا در فرایند توسعه شرکت کنند و هم نیروها دانش بالایی پیدا کنند و متخصص شوند.

افقه یادآور شد: اما اگر نرخ رشد جمعیت به گونه‌ای مناسب تنظیم نشود، دچار مشکل خواهیم شد.

وی افزود: بخشی از تنظیم نرخ رشد جمعیت تحت برنامه انجام می‌شود و بخشی تحت تاثیر عوامل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حتی تاریخی است.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز ادامه داد: برای آن میزانی از رشد جمعیت که تابع برنامه‌ریزی می‌تواند باشد، باید به گونه‌ای عمل شود که نیروی انسانی خود را مرتب تکرار کند تا به مرحله پیری نرسد.

وی ادامه داد: به هر حال وقتی نیروی انسانی به مرحله پیری رسید، به اندازه بقیه نیروها از دستاوردهای توسعه نمی‌تواند لذت ببرد و قادر نیست در فرآیند توسعه شرکت کند.

مهاجرپذیری نسخه کشورهای پیر برای تامین نیروی انسانی

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: کشورهایی که به ناچار وارد مرحله پیری شده‌اند مثل ژاپن، برای اینکه روند رشدشان دچار مشکل نشود، عمدتا از واحدهای سرمایه‌بر استفاده می‌کنند.

وی اضافه کرد: این کشورها سرمایه را جایگزین نیروی انسانی کرده‌اند. یا در کشورهای اروپایی که با نرخ رشد منفی موجه شده‌اند مثل آلمان، علیرغم اینکه بسیاری از کشورها نسبت به مهاجرت سخت‌گیری می‌کنند اما این کشور کمبود نیروهایش را از مهاجرین تامین می‌کند.

افقه بیان کرد: همچنین کشورهای مهاجرپذیری مثل کانادا و استرالیا که عوامل دیگر تولید نسبت به نیروی انسانی زیاد است، نیروهای انسانی آماده و زبده کشورهای دیگر را جذب می‌کنند و مهاجر می‌پذیرند اما این نیروها باید آماده مشارکت بالا در فرآیند توسعه باشند.

وی افزود: در حال حاضر کانادا، استرالیا و نیوزلند با یک شرایطی نیروهای کار کشورهای توسعه یافته را جذب می‌کنند زیرا منابعشان نسبت به نیروی انسانی بیشتر است. آنها تلاش می‌کنند با این روش از نتایج توسعه بیشتر بهره‌مند شوند.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز گفت: پیری به نقش نیروی انسانی در فرایند توسعه باز می‌گردد. نیروی انسانی که بتواند مشارکت فعال در فرآیند توسعه داشته باشد با پیر شدن جمعیت حذف خواهد شد. به همین دلیل پیر شدن جمعیت، می‌تواند زنگ خطر برای جامعه باشد.

وی افزود: اما در ایران که کمترین بها را به نیروی انسانی می‌دهند، شاید به این مسئله خیلی توجه نشود که نیروی انسانی چقدر مهم است و نقش منفی پیر شدن چقدر مهم است. این مسئله می‌تواند مشکل‌زا باشد.

افقه ادامه داد: بی‌اطلاعی سیاستگذاران کشور نسبت به نیروی انسانی باعث شده است نیروهای زیادی از کشور مهاجرت کند. این مثل آن است که به دست خودمان نیروی انسانی خوبمان را صادر کنیم.

وی گفت: بنابراین در کنار فرآیند پیر شدن جمعیت، راندن نیروهای انسانی خوب هم زمینه تشدید نیروی انسانی را فراهم کرده است.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز درباره برآورد وضعیت پیری جمعیت در ایران بیان کرد: در این رابطه شاید اساتید جامعه شناسی برآوردهایی داشته باشند. اما به هر حال اگر هرم جمعیتی را نگاه کنید، می‌بینید که قسمت پهن جمعیت به سمت سنین بالا می‌رود. من حدس می‌زنم در سه تا چهاردهه آینده اگر فکری برای این وضعیت نشود، دچار مشکل می‌شویم.

مهاجرپذیری کم خطر و بدون مشکل نیست

افقه درباره راهکارهای تامین کمبود نیرو در آینده عنوان کرد: در شرایط فعلی ما نیازی به نیروی کار نداریم اما ایران به شدت مهاجرت فرست است.

وی اضافه کرد: اگر تا آن زمان ساختارها و شرایط سیاسی منطقه به این شکل باشد، باز زمینه تامین نیرو از مسیر مهاجرپذیری وجود دارد اما مهاجرپذیری بیش از نرخ رشد جمعیت هم چندان کم خطر و بدون مشکل نیست.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز تذکر داد: مهاجرپذیری بیش از حد ممکن است ترکیب جمعیتی را به هم بزند. به خصوص در کشورهای خاورمیانه که مسایل سیاسی، اجتماعی و امنیتی نسبت به سایر بحث‌ها غالب است، ممکن است مهاجرپذیری خطراتی داشته باشد.

وی افزود: اگر تا آن زمان رشد اقتصادی و ثروت خوبی در کشور وجود داشته باشد، شاید کمبود نیروی انسانی را با تکنیک سرمایه‌بر بتوان رفع کرد اما وجود جمعیتی که بتواند از برنامه‌های توسعه لذت ببرد، الزامی است زیرا هدف توسعه، نیروی انسانی است.

افقه درباره سیاست‌های تشویق به فرزندآوری برای تامین نیروی انسانی گفت: این اقدام مناسب است اما شرط کافی، فراهم کردن زمینه‌های دیگری است.

وی افزود: عدم تمایل به ازدواج و عدم تمایل به داشتن فرزند آن دو نفری که با هم ازدواج کرده‌اند تا بتوانند جمعیت خودشان را تجدید کنند، در ایران مشکل ساز شده است. افراد به دلیل مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مایل به ازدواج نیستند و در این رابطه مشکل تبلیغات نداریم.

استاد اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز عنوان کرد: فشارهای اقتصادی باعث شده است جوانان کمتری ازدواج کنند و اگر ازدواج کنند، رغبت کمتری به داشتن حداقل دو فرزند را داشته باشند.

وی تاکید کرد: تشویق به فرزندآوری یک راه و شرط لازم است اما شرط کافی نیست.