به گزارش آتیه آنلاین، زباله‌های بیمارستانی از حیث بیماری‌زایی که برای انسان دارند، در گروه پسماندهای ویژه و خطرناک دسته‌بندی می‌شوند و باید با شرایط خاص و ویژه امحاء شوند. فاضلاب‌های بیمارستانی نیز به دلیل آنکه حاوی میکروارگانیسم‌های بالا، فلزات سنگین، مواد شیمیایی سمی و ترکیبات خونی هستند، به سرعت در محیط منتشر شده و نقش مهمی در آلایندگی آب‌های جاری و زیرزمینی دارند. فاضلاب‌های بیمارستانی فقط بر سلامت انسان اثرگذار نیستند و بر محیط‌زیست نیز اثرات نامطلوبی دارند. برخی مطالعات نشان می‌دهد داروهای موجود در فاضلاب‌های بیمارستانی زمینه عقیم شدن ماهی‌ها را فراهم می‌کند. به همین دلیل رعایت شاخص‌های محیط‌زیستی در بیمارستان‌ها از اهمیت خاصی برخوردار است. سازمان محیط‌زیست با توجه به اهمیت این مسأله، هر سال در بخش خدمات، رعایت شاخص‌های محیط‌زیستی بیمارستان‌ها را هم بررسی می‌کند و به منتخبان (در صورت احراز امتیاز لازم) لوح تقدیر می‌دهد. به گفته حمید جلالوندی مدیر کل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست این لوح بیشتر جنبه تشویقی و الگوسازی دارد. آن‌طور که او می‌گوید: «امسال ۱۲ بیمارستان توانسته‌اند لوح زرین و سیمین سبز سازمان حفاظت محیط‌زیست را دریافت کنند.» بررسی‌ها نشان می‌دهد هشت بیمارستان از مجموع بیمارستان‌هایی که امسال موفق به دریافت لوح از سازمان حفاظت محیط‌زیست شده‌اند، متعلق به سازمان تأمین‌اجتماعی هستند. یکی از این بیمارستان‌ها یعنی بیمارستان زکریای رازی قزوین است که موفق به دریافت لوح زرین در سطح ملی شده و بقیه لوح سیمین این سازمان را دریافت کرده‌اند.
بیمارستان سبز، عنوانی که بیمارستان‌ها باید برای بدست آوردنش، تلاش‌های زیادی کنند. نشانی که سازمان محیط‌زیست به بیمارستان‌ها می‌دهد، بر اساس بررسی شاخص‌های زیست محیطی است که در این محیط‌های درمانی باید رعایت شود. سالانه این شاخص‌ها در سازمان حفاظت محیط‌زیست بررسی می‌شود و طی همایشی تحت عنوان «همایش ملی صنعتی، معدنی و خدماتی سبز» به برگزیدگانی که در راستای حفظ محیط‌زیست تلاش کرده‌اند، لوح‌های تقدیر در سطح ملی و استانی اهدا می‌شود. اما چرا بیمارستان‌های سبز اهمیت دارند چگونه این نشان به بیمارستان‌ها اهدا می‌شود؟
وجود ۱۱ گروه در بخش خدمات
حمید جلالوندی مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت‌وگو با آتیه‌نو درباره دلایل اهدای لوح سبز به بیمارستان‌ها عنوان می‌کند: «اعطای این لوح در ارتباط با اقدامات و محیط‌های فعالیتی در بخش صنعت، خدمات و معادن است که در حوزه محیط‌زیست یک اقدامات ویژه انجام می‌دهند. او ادامه می‌دهد: «بنابراین هر سال با یکسری شاخص‌ها و معیارهایی که تعیین شده است از واحدهای پیشرو در زمینه حفظ محیط‌زیست تقدیر می‌شود. ما هر سال از واحدهایی که توانسته‌اند امتیازات لازم را کسب کنند، تقدیر می‌کنیم. در بخش خدمات تقریباً ۱۱ گروه داریم که ذیل برخی شاخص‌ها طبقه‌بندی می‌شوند و بیمارستان‌ها یک از این گروه‌ها هستند.» جلالوندی بیان می‌کند: «ما تمام فعالیت‌های حوزه خدمات، صنعت و معادن را پایش می‌کنیم. امسال و سال گذشته خوشبختانه بیمارستان‌هایی برای دریافت تندیس و لوح سبز انتخاب شدند و این نشان را از سازمان محیط‌زیست دریافت کردند. انتخاب این بیمارستان‌ها به نوعی الگوسازی برای بیمارستان‌های دیگر می‌شود تا مشارکت آنها برای سال بعد بیشتر شود. در واقع چنین نشان‌هایی استقبال از اجرای استانداردهای محیط‌زیستی را بیشتر می‌کند و یک فرآیند تشویقی است.» او درباره معیارهای انتخاب بیمارستان سبز می‌گوید: «معیارهای مرتبط با بیمارستان‌های سبز در چارچوب معیارهای بخش خدمات است. برای خدمات سبز یکسری معیارها و شاخص‌های عمومی و یکسری شاخص‌های اختصاصی داریم. در این بخش به‌طور کلی شاخص‌های ما دو جنبه دارد. شاخص‌های ما سرجمع ۱۰۰ امتیاز دارد و هر واحدی که بتواند بر اساس آن شاخص‌ها ۷۰ امتیاز بیاورد، به عنوان خدمات سبز، لوح می‌گیرد. اگر یک واحد توانست ۹۰ امتیاز از ۱۰۰ را کسب کند، به عنوان واحد سبز برگزیده می‌شود و به نوعی قهرمان قهرمانان در سطح کشور تعیین می‌شود.» مدیرکل دفتر ارزیابی زیست محیطی اضافه می‌کند: به افرادی که امتیاز بین ۹۰ تا ۱۰۰ را کسب می‌کنند، در سطح ملی جایزه داده می‌شود و به دیگران در سطح استان جوایزی اهدا می‌شود. او یادآور می‌شود: «شاخص ۱۰۰ امتیازی ما به دو بخش اختصاصی و عمومی تقسیم می‌شود. ۵۰ امتیاز مربوط به رعایت شاخص‌های عمومی و ۵۰ امتیاز متعلق به رعایت شاخص‌های اختصاصی است. شاخص‌های عمومی شاخص‌هایی هستند که از نظر قانون، رعایت آنها الزامی است و طبق یک ماده قانونی یا مستندهای موجود باید هر واحد صنعتی یا خدماتی این شاخص‌ها را رعایت کند. بنابراین حتی اگر واحدی این استانداردها را رعایت کند و ۵۰ امتیاز بگیرد، به آن تندیس نمی‌دهیم و برای کسب تندیس باید اقدامات اضافه‌تری انجام داده باشد. یعنی واحدها برای کسب تندیس نیاز به کسب امتیاز از شاخص‌های اختصاصی دارند.»
بیمارستان‌ها جوایز بخش خدمات را از آن خود کردند
جلالوندی درباره شاخص‌های اختصاصی مربوط به مراکز خدمات بهداشتی و درمانی می‌گوید: «عوامل ارزشیابی ما در بخش خدمات درمانی مرتبط با مدیریت پسماند است. مدیریت پساب چهار امتیاز دارد که بسته به نوع هر خدمت ضریبی برای مدیریت پساب در نظر می‌گیریم، بنابراین امتیاز مدیریت پساب متفاوت است و این ضریب در چهار امتیاز در نظر گرفته شده برای این شاخص ضرب می‌شود.»
او اضافه می‌کند: «مدیریت آلودگی هوا، کاهش آلودگی صدا، استقرار نظام مدیریت سبز و کاهش میزان مصرف منابع، استقرار دفتر محیط‌زیست یا واحد (HSE)، استقرار سیستم‌های مدیریت زیست محیطی مثل ایزوها و...، فعالیت‌هایی که واحدها در زمینه آموزش انجام دادند، شاخص مرتبط با فضای سبز و اشاعه اخلاق زیست محیطی همچنین ایفای مسئولیت اجتماعی در واحدها، همه ضرایبی دارد که در مجموع ۱۰۰ امتیاز می‌شود.» مدیرکل دفتر ارزیابی زیست‌محیطی عنوان می‌کند: «امسال هشت واحد صنعتی، خدماتی و معدنی برگزیده در سطح ملی داشتیم که دو جایزه مربوط به بخش خدمات به بیمارستان‌ها رسید.» او اضافه می‌کند: «بیمارستان ایثار اردبیل و بیمارستان زکریای رازی قزوین (متعلق به تأمین‌اجتماعی) دو واحدی هستند که در بخش خدمات، لوح سبز دریافت کردند. این دو، بیمارستان‌هایی هستند که در سطح ملی موفق به دریافت تندیس شدند.» جلالوندی بیان می‌کند: «طبق فراخوانی که دادیم، امسال ۳۹ واحد بیمارستانی در بخش خدمات ثبت‌نام کردند و خودشان را کاندید دریافت تندیس سبز کردند. از این تعداد ۱۲ بیمارستان در کل کشور انتخاب شدند و لوح دریافت کردند. دو بیمارستان لوح زرین گرفتند که نام آنها را پیشتر اعلام کردم و ۱۰ بیمارستان دیگر لوح سیمین دریافت کردند.» به گفته او، بیمارستان تخت جمشید در البرز، بیمارستان البرز کرج (متعلق به تأمین‌اجتماعی)، ۱۷ شهریور در خراسان رضوی (متعلق به تأمین‌اجتماعی)، بیمارستان رضوی در مشهد، بیمارستان خاتم‌الزهرای اهواز در خوزستان، شفا (متعلق به تأمین‌اجتماعی) در سمنان، بیمارستان حضرت معصومه (س) (متعلق به تأمین‌اجتماعی) در کرمانشاه، خاتم‌الانبیا (ص) (متعلق به تأمین‌اجتماعی) در گنبدکاووس، قائم رشت در گیلان، ۲۵۶ تختخوابی (متعلق به تأمین‌اجتماعی) در خرم‌آباد، بیمارستان دکتر غرضی (متعلق به تأمین‌اجتماعی) در ملایر همدان، بیمارستان‌هایی هستند که موفق به دریافت لوح سیمین شدند.
بیماری‌زایی، دلیل ویژه بودن پسماند بیمارستان‌ها
اما کدام خصوصیات پسماندهای بیمارستانی باعث می‌شود که آنها را در گروه ویژه دسته‌بندی کنند و رعایت الزامات بهداشتی برای پساب‌ها و زباله‌های بیمارستانی را تا این حد ضروری می‌کند که حتی جایزه برای رعایت الزامات محیط‌زیستی مربوط به آن در نظر می‌گیرند؟ حسن پسندیده مدیر کل دفتر پسماند سازمان محیط‌زیست در گفت‌وگو با آتیه‌نو درباره دلیل ویژه بودن پسماندهای بیمارستانی بیان می‌کند: «وقتی صحبت از پسماندهای خطرناک می‌کنیم، پسماند خطرناک پسماندی است که یکی از ویژگی‌های آن ممکن است سمی، خورنده بودن، قابل اشتعال و انفجار بودن باشد یا اینکه آن پسماند خصوصیات بیماری‌زایی داشته باشد. در خصوص پسماند پزشکی، با خطرات بیماری‌زایی و شیوع بیماری‌ها روبه‌رو هستیم. به همین دلیل به آن پسماند خطرناک پزشکی می‌گویند و باید مدیریت ویژه‌ای روی آن صورت گیرد. در واقع این پسماند نیاز به مدیریت خاص دارد.» او اضافه می‌کند: «مسئول امحای زباله‌های بیمارستانی وزارت بهداشت و درمان است. درباره پسماندهای بیمارستانی درست‌ترین اقدام این است که امحای آن در محل صورت گیرد به جای اینکه این پسماند خطرناک را به جای دیگری منتقل کنند.» پسندیده می‌گوید: «درست‌ترین اقدام این است که در بیمارستان بعد از اینکه زباله در اتاقک‌های ایزوله و مناسب جمع‌آوری شد، توسط سیستم‌های بی‌خطرساز، عملیات بی‌خطرسازی روی آن انجام شود و بعد از آن به محل‌های دفن نهایی که محیط‌های ایزوله طراحی شده در سایت‌ها هستند، منتقل شود. قالب بیمارستان‌ها سیستم‌های بی‌خطرساز دارند.» او اضافه می‌کند: «بیمارستان‌ها گاهی خودشان امحا را انجام می‌دهند. بعضاً ممکن است برای امحای زباله‌های بیمارستانی بخش خصوصی را به کارگیری کرده باشند. به عبارتی این کار را به صورت خرید خدمات در داخل بیمارستان‌ها انجام می‌دهند اما مراکز خرد بیمارستانی معمولاً از طریق پیمانکارانی که طرف قرارداد هستند، دفع پسماند را انجام می‌دهند. آنها در محل‌های متمرکز با سیستم‌هایی که با ظرفیت‌های بیشتری کار می‌کنند، بی‌خطرسازی را انجام می‌دهند تا فرایند حذف پسماند تکمیل شود.»
اثر فاضلاب خطرناک بیمارستانی بر محیط‌زیست
با توجه به صحبت‌های مدیر کل دفتر پسماند سازمان محیط‌زیست، زباله‌های بیمارستانی اثر بیماری‌زایی بر سلامت انسان دارند اما فاضلاب‌های بیمارستانی و داروهای موجود در آن چه اثری بر سلامت انسان و محیط‌زیست دارند؟ بر پایه مطالعه‌ای با عنوان «تأثیر فاضلاب‌های بیمارستانی و داروهای موجود در آن بر محیط‌زیست و سلامت جامعه» که در سال ۹۴ توسط فرزانه فضایی علمداری و شاهرخ محمدی انجام شده است، بیمارستان‌ها به لحاظ نوع عملکرد و استفاده از تجهیزات خاص دارای فاضلاب ویژه‌ای هستند. فاضلاب‌های بیمارستانی دارای مواد رادیواکتیو ناشی از کاربرد تأسیسات در مهندسی پزشکی هستند. این پساب‌ها علاوه بر خطر جدی و بیماری‌زایی، دارای (BOD) بالای ناشی از وجود اندام و جوارح جدا شده از بدن انسان هستند. این موارد باعث ایجاد شوک‌های ناشی از بار مواد آلی در تصفیه‌خانه شده و عملیات تصفیه را سخت خواهند کرد. بر پایه این مطالعه، عوامل پاتوژنیک (انگل‌ها، باکتری‌ها، ویروس‌ها) و بیماری‌زا قابل کنترل هستند اما مواد رادیواکتیو به دلیل محلول بودن در فاضلاب به سختی قابل کنترل هستند. مطالعات نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد از ید موجود در مواد رادیواکتیو تجهیزات پزشکی با ادرار بیمار دفع می‌شود. آلاینده‌های دارویی موجود در آب هم یکی از مسایل حاد زندگی امروزی است که به علت حلالیت بالای داروها، احتمال وجود آنها در منابع آبی بیشتر است. بیشترین مواد دارویی موجود در آب شامل آنتی‌بیوتیک‌ها، مسکن‌ها، هورمون‌ها و موارد مورد مصرف در شیمی‌درمانی جهت درمان سرطان در آب‌های زیر زمینی و آب‌های آشامیدنی در آزمایشگاه به تأیید رسیده است. مطالعات دیگری نشان می‌دهد که از داروهایی مصرف شده برای انسان‌ها، ۶۰ تا ۸۰ درصد آنها دفع می‌شوند و به همین دلیل حجم این مواد در فاضلاب بسیار زیاد است. از مهمترین دلایلی که باعث شده است تا تصفیه فاضلاب در محیط‌های درمانی اهمیت زیادی پیدا کند، اثرات نامطلوب مواد دارویی بر طبیعت، انسان و همچنین حیوانات و آبزیان است. این مطالعات نشان می‌دهد ورود داروهای حاوی هورمون‌های جنسی از قبیل استروژن و ترکیبات موجود در هورمون‌های جنسی زنانه می‌تواند بر خصوصیات آبزیان و ماهی‌ها اثرات نامطلوب ایجاد کند و باعث عقیم شدن آنها شود. داروهای حاوی مواد و ترکیبات متوقف کننده رشد از دیگر مواد دارویی هستند که ارتباط مستقیم با رشد سلول‌های سرطانی در بدن و همچنین جهش‌های ژنتیکی دارند. ورود داروهای حاوی آنتی بیوتیک نیز می‌توانند مقاومت باکتری‌های مؤثر در رشد بیماری‌های مسری را افزایش دهند و به همین دلیل لازم است این مواد با روش‌های مختلف تصفیه و از بین بروند. مهمترین تأثیرات منفی پساب‌های بیمارستانی شامل رشد و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا و مسری، ایجاد جهش ژنتیکی، افزایش احتمال سرطان و شیوع بیماری‌های است. به‌رغم راه‌اندازی واحدهای تصفیه در بیمارستان‌ها، مقدار زیادی از این فاضلاب‌ها به آب‌های زیرزمینی نفوذ می‌کنند و تهدیدی برای سلامت انسان و طبیعت و حیوانات به شمار می‌روند. علاوه براین، ورود بدون تصفیه این پساب‌ها به آب رودخانه‌ها می‌تواند شرایط را برای رشد جلبک در دریا و رودخانه‌ها فراهم کند و شیوع بیماری‌های مسری از قبیل وبا، هپاتیت، کرم‌های حلقوی و همچنین پاتوژن‌های جهش یافته و مقاوم در برابر آنتی‌بیوتیک‌ها شود. مروری بر تبعات منفی پساب‌های بیمارستانی و پسماندهای ویژه بر سلامت انسان اهمیت رعایت استانداردهای محیط‌زیستی در بیمارستان‌ها را بیش از پیش روشن می‌کند. بنابراین بیمارستانی که نشان سبز دریافت می‌کند، بیمارستانی است که علاوه بر حفظ و نجات جان بیمار، حافظ طبیعت و محیط‌زیست نیز است. نشان سبز علاوه بر الگویی برای دیگر بیمارستان‌ها، می‌تواند در بیمارانی که مسایل محیط‌زیستی برای‌شان اهمیت دارد، این انگیزه را ایجاد کند که برای دریافت خدمات درمانی به این مراکز سبز مراجعه کنند تا حال طبیعت هم مثل حال آنها با رعایت استانداردها بهبود یابد.
نظر شما