به گزارش آتیه آنلاین به نقل از فارس، بررسی صادرات کالاهای غیرنفتی پس از انقلاب نشان می‌دهد که صادرات کشورمان طی ۴۳ سال گذشته مسیر پیشرفت را طی کرده است به طوری که میزان صادرات کشور در سال ۱۳۵۷ حدود نیم میلیارد دلار بوده که این رقم در پایان سال ۹۸ به ۴۱ میلیارد دلار رسید. در سال ۹۹ به دلیل شیوع ویروس کرونا و کاهش فعالیت‌های اقتصادی و افت تجارت خارجی، حجم صادرات به ۳۴.۵ میلیارد دلار کاهش یافت اما در سال جاری مجددا به روند صعودی بازگشت به‌طوری که در ۱۰ ماهه امسال میزان صادرات غیرنفتی به ۴۰ میلیارد دلار رسید و پیش‌بینی متولیان تجارت خارجی حاکی از ثبت رکورد ۴۵ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی در پایان سال ۱۴۰۰ است. این میزان صادرات، بدون احتساب صادرات خدمات فنی و مهندسی است.
ثبت رکورد ۴۵ میلیارد دلار در حالی امسال محقق می‌شود که اقتصاد و تجارت خارجی ایران در سنگین‌ترین سطح تحریمی قرار دارد و محدودیت‌های بانکی و تجاری زیادی پیش پای فعالان اقتصادی ایران قرار دارد.
البته با وجود سیر تحول صادرات ایران طی ۴۳ سال گذشته، این سوال هم مطرح است که ایران در این تجارت خارجی واقعا از توسعه قابل قبول برخوردار بوده است؟ آیا با توجه به تاکیداتی که در سال‌های اخیر نسبت به فاصله گرفتن از درآمدهای نفتی و لزوم تکیه بر صادرات شده است ما توانسته‌ایم در بین کشورهای منطقه در زمینه تجارت خارجی حرفی برای گفتن داشته باشیم؟
در راستای بررسی ابعاد تجارت ایران و وضعیت تجارت خارجی کشور به سراغ «محمدرضا مودودی» سرپرست سابق سازمان توسعه تجارت رفتیم و با وی به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌خوانید.
رشد ۱۰ هزار درصدی صادرات نسبت به پیش از انقلاب
جناب آقای مودودی ۴۳ سال از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد و طی این سال‌ها بخش‌های مختلف اقتصادی فراز و نشیب‌های زیادی را طی کرده‌اند، تجارت خارجی کشور نیز امروز در نقطه‌ای قرار دارد که مجموع صادرات و واردات کشور حدود ۸۰ میلیارد دلار است با این شرایط، وضعیت تجارت خارجی کشور را نسبت به قبل و اوایل انقلاب چگونه ارزیابی می‌کنید، آیا سیر تجارت خارجی ما طی ۴۳ سال بعد از انقلاب قابل قبول است یا خیر و به چه دلایلی؟
اگر بخواهیم در حوزه تجارت خارجی کشور، خودمان را با خودمان مقایسه کنیم باید بگویم که نسبت به ۴۰ سال گذشته قطعا در حوزه تجارت خارجی اتفاقات بسیار خوبی افتاده است.
پیش از انقلاب و تقریبا در سال‌های ۵۴ و ۵۵ میزان صادرات غیرنفتی کشور ۵۰۰ میلیون دلار بود، اما با گذشت حدود ۴۵ سال از آن زمان می‌توان گفت که رکورد ۵۰ میلیارد دلار صادرات را در سال های اخیر شکستیم و تقریبا به طور متوسط می‌توانیم بگوییم چیزی حدود ۱۰ هزار درصد در زمینه صادرات نسبت به آن زمان رشد داشته‌ایم. این موضوع قابل تقدیر است و به هر اتفاق خوبی رقم خورده است.
البته اگر بخواهیم خودمان را در حوزه تجارت خارجی با دنیا مقایسه کنیم، اینکه در دنیا در این حوزه چه اتفاقاتی افتاده است و نسبت به همسایگان قدرتمندی که در حوزه تجارت خارجی امروز در اطراف ما هستند، در چه جاگاهی قرار داریم، خب، شرایط متفاوت است.
فرصت‌سوزی‌های تجاری هم در سنوات اخیر داشته‌ایم
در این موضوع توضیحات بیشتری بدهید.
در سال‌های نه چندان دور، کشور چین یکی از ضعیف‌ترین کشورهای دنیا به لحاظ تجارت خارجی بود اما امروز صادرات این کشور به مرز ۵۰۰ میلیارد دلار در سال رسیده است. در مورد همسایگان نیز مانند امارات باید گفت امروز صادرات این کشور به رقمی بالغ بر ۲۵۰ میلیارد دلار رسیده است و ترکیه نیز نزدیک به همین رقم یعنی به میزان حدود ۲۳۰ میلیارد دلار در سال صادرات دارد، حتی عربستان هم بیش از ۱۲۷ میلیارد دلار صادرات داشته است، در خصوص کالاهای صادراتی کشورهای ترکیه، امارات و عربستان نیز باید گفت که تنوع کالایی کشورهای ترکیه و امارات بیشتر است اما کشور عربستان معمولا محصولات نفتی و مشتقات آن را صادر می‌کند.
بنابراین اگر مساله تجارت خارجی یا صادرات کشور را بخواهیم، ما فرصت‌سوزی‌های تجاری هم در سنوات اخیر داشته‌ایم، با وجود اینکه حضور این کشورها که ذکر شد در بازارهای بین‌المللی بسیار ضعیف‌تر از ما بوده و حتی این کشورها از ذخایر معدنی، نفتی، گازی و مشتقات نفتی مانند ما برخوردار نبوده‌اند، اما در حوزه تجارت خارجی بهتر از ما عمل کرده‌اند، بنابراین باید به این موضوع هم اشاره کرد که نسبت به این کشور در این بخش از اقتصاد ما فرصت‌سوزی‌های بزرگی را در نیم قرن گذشته داشته‌ایم.
رشد جدی تجارت خارجی کشور مربوط به سه دهه اخیر است
فعالیت در هر حوزه‌ای نیازمند فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم است، وقتی نسبت به وضعیت تجاری نقدی وجود دارد باید ببینیم که آیا زیرساخت‌های آن فراهم بوده یا خیر؟ از نظر شما وضعیت زیرساخت‌های تجاری کشور طی دهه‌های اخیر چگونه بوده است؟
بحث‌های زیادی پیرامون این مساله صورت گرفته است، واقعیت این است که رشد جدی تجارت خارجی کشور مربوط به دو - سه دهه اخیر است و در سال‌های اوایل انقلاب تا دهه ۷۰ شمسی تجارت خارجی کشور رقمی در حدود ۲ تا ۳ میلیارد دلار بوده اما بعد از دهه ۷۰ و بخصوص اواسط این دهه، سرمایه‌گذاری روی بسیاری از مگاپروژه‌ها نظیر پتروشیمی، صنایع معدنی و بعد هم صنایع غذایی آغاز شد و توانستیم وضعیت خودمان را در زمینه تجارت ارتقا دهیم و محصولاتمان را تنوع دهیم و به کشورهای هدف تجاری صادر کنیم و تقریبا در طول ۲ دهه در زمینه بیش از ۲ هزار درصد رشد کردیم و از ۲ تا ۳ میلیارد دلار به حدود ۵۰ میلیارد دلار صادرات کنونی رسیده‌ایم.
ایران پتانسیل زیادی برای تبدیل به یک کشور قدرتمند تجاری دارد/ضرورت تکمیل زیرساخت‌های توسعه تجارت خارجی
ببینید با توجه به زیرساخت‌هایی که خصوصا در بخش معادن، نفت و گاز وجود دارد ما پتانسیل زیادی برای تبدیل شدن به یک کشور قدرتمند تجاری چه از محل فروش نفت، صادرات کالاهای غیرنفتی، خدمات، گردشگری و سایر فعالیت‌ها در این زمینه داریم. اما در طول ۶۰ سال گذشته با توجه به درآمدهای ارزی می‌توانستیم زیرساخت‌ها را در بخش‌های تجاری فراهم و سرمایه‌گذاری کنیم. اما در تامین زنجیره‌های تامین کارهای خوبی انجام نشده است به‌طوری که با اولین تحریمی که صورت می‌گیرد حتی در محصولاتی که مزیت رقابتی داریم به دلیل اینکه زنجیره تامین آن وابسته به خارج است، به مشکل برمی‌خوریم.
در مورد عدم فراهم‌سازی زیرساخت‌های لازم باید اشاره کنم که در صنایع مختلف از جمله آلومینیوم یا خودرو برای تامین بسیاری از قطعات حساس نتوانسته‌ایم در کشور ظرفیت‌سازی کنیم این درحالی است که با بخشی از منابع سرشاری که از درآمدهای ارزی به کشور طی دهه‌های اخیر به کشور وارد شد می‌توانستیم بسیاری از حلقه‌های رقابت را تکمیل کنیم تا امروز نیز در آن حوزه‌ها حرفی برای گفتن داشته باشیم.
به نظر شما چرا با وجود اینکه اهمیت حوزه تجارت خارجی حداقل در سال‌های اخیر برای مقامات سیاسی و اقتصادی کشور روشن شده است باز هم در جایگاه واقعی خود مطابق با ظرفیت‌های موجود قرار نداریم؟
ببینید، بعد از جنگ تحمیلی، سیاستگذاری‌ها بر روی توسعه تولید داخلی و خودکفایی در محصولات مختلف و بی‌نیازی از واردات بود و لذا خودکفایی را یک ارزش تلقی کردیم و تجارت به عنوان یک ارزش تلقی نکردیم در حالی که می‌دانیم بسیاری از کشورهای قدرتمند دنیا نظیر سنگاپور، مالزی، امارات از طریق تسهیل فضای تجارت توانسته‌اند به قدرت اقتصادی منطقه تبدیل شوند.
بنابراین اساسا بهای این نگاه مطلق به خودکفایی را بخش تجارت خارجی کشور پرداخت کرده است در حالی که واقعیت آن است که تجارت نمی‌تواند یک طرفه باشد. نباید بگوییم صادرات خوب است و واردات بد است و این خلاف اصول جهانی تجارت است. بزرگترین کشورهای تولید کننده و بزرگترین کشورهای صادرکننده اساسا بزرگترین کشورهای وارد کننده هم هستند.
اکنون چه باید کرد؟ به نظر شما در گام دوم انقلاب برای توسعه تجارت خارجی کشور چه کنیم؟
زمانی می‌توانیم تجارت قدرتمندی داشته باشیم که تولید قدرتمندی داشته باشیم و زمانی که در یک حوزه تجاری قدرتمند عمل کردید و تجار خیلی قوی در آن حوزه داشته باشند آنها می‌توانند تولید را توسعه دهند که چه محصولاتی تولید شوند تا آن را صادر کنند.
وقتی به تولیدات کشورهای مختلف توجه می‌کنیم می‌بینیم که هر کشور با چند برند مشخص شناخته می‌شود که اینها نتیجه آن رویکرد و نگاه استراتژیک و راهبردی در حوزه تولیدات مختلف از جمله لوازم خانگی، خودرو و محصولات الکترونیکی داشته و سرمایه‌گذاری‌های خوبی در جهت تولیدات آن انجام داده‌اند تا جایی که آن کشورها را با نام و برند آن محصول تولیدی می‌شناسند.
لزوم تغییر رویکرد تجاری کشور در راستای توسعه
اما در مورد ما هیچ محصولی که با برند خاصی که از جایگاه برجسته بین‌المللی برخوردار باشد را خلق نکرده‌ایم و اساسا نگاهی به برند نداریم و تولید کننده همه چیز هستیم بنابراین باید در ادامه مسیر تجاری خودمان باید رویکردمان را تغییر دهیم و نه تنها تولید صادرات محور داشته باشیم بلکه بر روی تولید کالاهایی تمرکز کنیم که در مورد آن از مزیت نسبی برخورداریم و در سطح بین‌المللی نیز دارای قدرت رقابت‌پذیری هستیم و از این قدرت برخوردار هستیم که آن کالای تولیدی را به یک برند در سطح بین‌المللی تبدیل کنیم.
راهکاری توسعه صادرات در گام دوم انقلاب اسلامی
به طور مشخص در گام دوم انقلاب برای توسعه تجارت خارجی کشور چه اقداماتی باید انجام دهیم تا تجارت کشور به سطح متناسب با جایگاه اقتصادی کشور برسد؟
مهمترین اقدامات در دو بخش قابل انجام است، اول اینکه باید یک سلسله ابر پروژه و مگاپروژه در حوزه تولید تعریف کنیم که بتوانند به کالاهای صادراتی ما تنوع بدهند و این کالاهای تولیدی از جنس محصولاتی باشند که در ۱۰ سال آینده وجودشان در سبد صادراتی دنیا تایید شده است. بنابراین در این زمینه هر چه بتوانیم از دانش فناوری نوین بیشتر استفاده کنیم آنگاه می‌توان امیدوار بود که این سبد صادراتی تضعیف نمی‌شود و تنوع بخشی به سبد صادراتی نیز باید براساس نیاز روز دنیا باشد.
وقتی به تولیدات کشورهای مختلف توجه می‌کنیم می‌بینیم که هر کشور با چند برند مشخص شناخته می‌شود که اینها نتیجه آن رویکرد و نگاه استراتژیک و راهبردی در حوزه تولیدات مختلف از جمله لوازم خانگی، خودرو و محصولات الکترونیکی داشته و سرمایه‌گذاری‌های خوبی در جهت تولیدات آن انجام داده‌اند تا جایی که آن کشورها را با نام و برند آن محصول تولیدی می‌شناسند.
نکته دوم اینکه باید قوانین و ضوابط واقعا به‌گونه‌تی مدیریت و اصلاح شود که روند جریان تجارت در کشور دچار توقف نشود و تابع سلایق مدیران نیز نباشد. با توجه به اینکه مسیر تجارت سخت‌تر شده است لذا دیدگاه‌ها را باید نسب به مفهوم تجارت تغییر دهیم و قوانین را باید بخ گونه‌ای تسهیل که باعث جذابیت در سرمایه‌گذاری و همچنین توسعه تعامل با کشورهای همسایه و کشورهای هدف تجاری شود.
البته نکته مهم دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که باید تعداد شرکت‌های و فعالان اصلی حوزه تجارت را ارتقا دهیم زیرا در حال حاضر شرکت‌های توانمندی صادراتی ما حدود ۵۰۰ شرکت است در حالی که باید با طیف وسیع‌تری از شرکت‌ها فعالین
اقدام چهارم ارتقاء تعداد شرکت‌ها و فعالان اصلی حوزه تجارت است مخصوصا در بحث سهم شرکت‌های توانمند یخیل ضعیف هستیم و ۴۰۰ تا ۵۰۰ شرکت نداریم که فعالیت اصلی را در حوزه تجاری انجام می‌دهند تا بتوانیم حداقل به طیف وسیع‌تری از فعالیت اقتصادی را در حوزه تجارت مدیریت کنیم.
نظر شما