به گزارش آتیه آنلاین، چندی پیش، چندین محموله از محصولات کشاورزی ایران برگشت خورد؛ محموله‌هایی که کشورهای دریافت‌کننده، آنها را دارای باقی‌مانده بیش از حد مجاز سم و کود اعلام کردند به ایران عودت داده شد و بار دیگر بحث سلامت یا عدم سلامت محصولات کشاورزی در کشور داغ شد. کار به جایی رسید که رییس‌جمهور نیز تأکید کرد باید بررسی شود که آیا محصولات ایران سالم نیست یا مسأله سیاسی در این رابطه وجود دارد. اگرچه در برخی موارد استانداردهای سختگیرانه ناشی از شیطنت‌های سیاسی هم می‌تواند باشد و به سدی در مقابل صادرات محصولات کشاورزی تبدیل شود، اما کارشناسان بر این باورند که ما در ایران زیرساخت‌های مناسب برای بررسی بقایای سم و کود در کشور را نداریم. اگر این زیرساخت‌ها فراهم شود، علاوه بر اینکه از سلامت محصولات کشاورزی در اختیار مردم مطمئن خواهیم شد، زمینه تحریک اشتغال در بخش کشاورزی را هم فراهم خواهیم کرد.
برگشت خوردن پیاپی محموله‌های کشاورزی ایران از کشورهای همسایه یک‌بار دیگر ذهن جامعه را درگیر خود کرد، اما این‌بار پای سیاسیون هم به یک بحث کهنه و قدیمی باز شد. بحثی که سال‌هاست گریبان بخش کشاورزی را گرفته و کسی برای آن پاسخ درستی ندارد. هرازچندگاهی با برگشت خورد محموله‌های کشاورزی ایران از کشورهای هدف صادراتی، این بحث داغ می‌شود که آیا کود و سم در مزارع ایران به درستی مصرف می‌شود؟
زمانی که در سال ۸۵، همزمان با ورود آمریکا به بازار پسته، محموله‌های پسته ایران یکی پس از دیگری به دلیل بالا بودن میزان «آفلاتوکسین» نسبت به استانداردهای مدنظر اروپا برگشت می‌خورد، ایران بحث سیاسی بودن اعمال چنین استانداردهایی را مطرح کرد و مسئولان اعلام کردند که آمریکا قصد دارد با بدنام کردن پسته ایران، به بازارهای سنتی ما دست یابد. اگرچه با اقداماتی که ایران انجام داد، در ۱۸ فروردین‌ماه سال ۱۳۸۷، محمد رضا جهانسوز معاون امور تولیدات گیاهی وقت وزارت جهادکشاورزی اعلام کرد که ایران توانسته با رایزنی‌های انجام شده در اجلاس کدکس بین‌المللی در هلند، حد مجاز آفلاتوکسین برای خشکبار را معادل ۱۰ نانو گرم در کیلوگرم بر مبنای دو نمونه‌برداری ۱۰ کیلوگرمی تعیین کند (این رقم بیشتر از اعدادی بود که منجر به برگشت خوردن محموله‌های ایران شده بود) و بر این اساس زمینه برای افزایش صادرات پسته ایران به اروپا فراهم شد، اما این تمام داستان نبود. در کنار این رایزنی‌ها، اقدامات گسترده‌ای هم در سطح باغات پسته ایران انجام شد تا با اندکی تغییر در شیوه‌های برداشت و فرآوری پسته، میزان آفلاتوکسین مجاز در پسته‌های صادراتی ایران کاهش یابد تا راه بر بازی‌هایی که شاید هم سیاسی بود، بسته شود.
ابهامی که از سوی رییس‌جمهور مطرح شد
این‌بار هم با برگشت خوردن چند محموله محصولات کشاورزی ایران از سوی کشورهای همسایه، این شائبه مطرح شد که آیا پشت این مسائل، رویکردهای سیاسی نهفته است؟ سید ابراهیم رییسی رییس‌جمهور، پنجم دی‌ماه سال ۱۴۰۰ در جلسه هیأت دولت گفت: «بر اساس آمار، صادرات محصولات غیرنفتی کشور امسال نسبت به سال قبل حدود ۴۰ درصد افزایش داشته است.»
او ادامه داد: «وقتی دولت تمرکز خود را بر گسترش تعاملات اقتصادی با کشورهای همسایه قرار داده و در این مسیر موفق نیز بوده، طبیعی است که بدخواهان به دنبال خرابکاری در روابط ایران با همسایگانش باشند، بنابراین باید مراقبت کرد که آیا واقعاً مشکل در کالاهای صادراتی بوده یا مسأله سیاسی وجود دارد؟»
فلفل دلمه، کیوی، هندوانه و سیب‌زمینی از جمله محصولات کشاورزی برگشت‌خورده‌ای بودند که در کمتر از دو ماه خبر بازگشت آنها منتشر شد و اغلب این محصولات طبق اخبار منتشر شده به دلیل وجود سموم باقی‌مانده برگشت خورده بود، اما علایی‌مقدم، رییس سازمان حفظ نباتات کشور، تغییر شیوه‌نامه‌های بهداشتی کشورهای مقصد را، عامل اصلی برگشت محصولات کشاورزی صادراتی اعلام کرد و کسی پاسخی به این پرسش که آیا محصولات کشاورزی ایران سالم هستند یا نه، نداد.
آخرین واکنش‌ها به برگشت خوردن محصولات صادراتی ایران، این بود که صادرکنندگان محصولات کشاورزی موظف شدند از سازمان غذا و دارو هم مجوز برای صادرات محصولات خود دریافت کنند. اما آیا این راهکار می‌تواند به حل مسأله برگشت خوردن محصولات کشاورزی ایران کمک کرده و غذای سفره مردم ایران را سالم کند؟
برنامه بلاکچین، راه‌حل مشکل بود
مهدی مهدی‌پور رییس هیأت‌مدیره شرکت بازرسی ارگانیک در گفت‌وگو با آتیه‌نو درباره مشکل برگشت خوردن محصولات کشاورزی گفت: «سه سال قبل به سازمان حفظ نباتات اعلام کردیم باید چارچوبی برای صادرات تعریف شود. اولین موضوعی که مهم است، این است که کالای تولیدشده تا زمانی که به دست صادرکننده می‌رسد، ماهیت آن حفظ شود. به این کالا، نه باری اضافه و نه کاسته شود.»
او ادامه داد: «اولین چیزی که ما نیاز داریم این است که زنجیره تولید تا صادرات مشخص شود و سامانه قابلیت ردیابی داشته باشد. دو سال قبل به حفظ نباتات برنامه‌ای به نام بلاکچین را معرفی کردیم که بر این اساس آن، باید سامانه‌ای طراحی می‌شد تا از سردخانه باغاتی که محصول تولید می‌کنند تا زمانی که بار به دست بازرگان یا واردکننده کشور دیگر می‌رسد، در این سامانه ثبت می‌شد تا فرایند تولید قابلیت ردیابی و رصد داشته باشد.»
مهدی‌پور یادآور شد: «بعد از طراحی این برنامه، باید روی بعد استاندارد محصول در باغ کار کنیم. وقتی این برنامه را داشته باشیم، باغ و مزرعه را تحت هر استانداردی می‌توان مدیریت کرد. در حال حاضر این شبکه موجود نیست و نظارتی روی شبکه نیست.» او اضافه کرد: «اگر در آخر زنجیره تولید بخواهیم آنالیز باقی‌مانده سموم را انجام دهیم، از آنجا که قابلیت ردیابی ندارد، شما نمی‌توانید ریسک‌تان را پیدا کرده و آن را اصلاح کنید. هدف از ایجاد این سامانه این است که قابلیت ردیابی برای محصولات کشاورزی ایجاد شود، بار حفظ شود و اگر در فرایند تولید و صادرات دچار خطایی هستیم، بتوانیم خطا را شناسایی کنید و اقدامات اصلاحی برای آن انجام دهیم.»
نیازمند برنامه‌ریزی برای تولید محصول عاری از سم
رییس هیأت‌مدیره شرکت بازرسی ارگانیک تأکید کرد: «اصلاً درست نیست که آخر خط، محصولات را آنالیز کنیم. ما استان‌های مختلفی در کشور داریم که تولید محصولات کشاورزی در آن پیگیری می‌شود. ما باید در استان‌ها رده‌بندی محصولات داشته باشیم و آنها را به سه دسته پرخطر، کم‌خطر و سلامت‌محور تقسیم کنیم. بر اساس آن مناطق و محصولات مختلف را شناسایی کنیم و برای هرکدام از این دسته‌ها برنامه‌ریزی خاصی انجام دهیم تا بتوانیم به هدف اصلی که محصولی عاری از باقی‌مانده بیش از حد در محصولات است، دست یابیم.»
او اضافه کرد: «۱۰ سال قبل بحث محصول سالم و سیب سلامت را مطرح کردند و گفتند برای آن استاندارد بنویسیم. ما همه این حرف‌ها را آن موقع هم می‌زدیم و می‌گفتیم که با این شیوه به جایی نمی‌رسیم. زیرا اولاً زنجیره کنترل نداریم و ثانیاً اگر بخواهیم آن محصولاتی که سالم هستند را شناسایی و گواهی کنیم، ۲۰ سال طول می‌کشد. این در حالی است که محصولاتی که مشکل دارند را همه، هر روز می‌خورند.»
مهدی‌پور بیان کرد: «اگر یک استان را بشناسید و بگویید مثلاً سیب‌زمینی این استان مشکل باقی‌مانده فلزات سنگین دارد و یا ازت به خاطر کود نامناسب یا مصرف بیش از حد کود در آن انباشته است، می‌توانیم برنامه بدهیم و این روند را کنترل کنیم.»
به گفته او، ما در گلخانه‌ها به دلیل رطوبت بالاتر و کشت فشرده، ریسک بیشتری داریم؛ زیرا هم احتمال وقوع آفت بیشتر است و هم کود بیشتری در محیط‌های گلخانه‌ای مصرف می‌شود. از آنجا که این محصولات مصرف تازه‌خوری دارد، معمولاً قارچکش‌ها بیشتر مصرف می‌شود. در این شرایط نیاز است که برای گلخانه‌ها برنامه خاص به صورت اجباری داشته باشیم.
رییس هیأت‌مدیره شرکت بازرسی ارگانیک گفت: «زعفران ایران در سطوح کوچک کشت می‌شود، نهاده کمی مصرف می‌کند و اغلب ارگانیک است. چه ایرادی دارد که بگوییم در کشور ما هر زعفرانی که بخواهد تولید شود، باید ارگانیک باشد. این باعث می‌شود که تجربه ما هم بالا برود. اما اینکه هرازچندگاهی بشنویم باقی‌مانده‌ها زیاد است، با تغییر مرجع صدور گواهی مشکلی حل نمی‌شود. باید روی فرایند تولید و صادرات کار انجام شود. ابتدا باید ریسک‌ها را شناسایی و سپس برای از بین بردن آن برنامه‌ریزی کنیم.» او تأکید کرد: «با تشکیل زنجیره تولید تا صادرات، اولاً بازرگان مزارعی دارد که از ابتدا تا انتهای مسیر را هر سال کنترل می‌کند و ارتباط مستقیمی با کشاورزان دارد. بنابراین می‌تواند به کشاورزان بگوید که به دلیل صادرات محصول به فلان کشور و ممنوعیت استفاده از برخی سموم، این سم‌ها در مزارع استفاده نشوند. ثانیاً مزرعه قابلیت مدیریت پیدا می‌کند. اما اکنون چون همه چیز در هم هست، هر کس هر کاری خواست می‌کند.» مهدی‌پور اضافه کرد: «اگر شما بخواهید چنین کاری را انجام دهید، ابتدا باید زیرساخت آن را داشته باشید. آزمایشگاهی در کشور ما وجود ندارد که بتواند کل سموم را آنالیز کند. در این حوزه اگر نگوییم صددرصد دچار اشکال هستیم، می‌توانیم بگوییم که فقط ۵۰ درصد راه را رفته‌ایم.» او ادامه داد: «در برخی کشورها، آزمایشگاه‌ها تا ۶۰۰ سم را کنترل می‌کنند، اما در ایران بخش خصوصی فعالیت‌هایی در دست انجام دارد و فقط می‌تواند ۱۰۰ سم را کنترل کند.»
به کار گرفتن دانش‌آموختگان بخش کشاورزی
به گفته رییس هیأت‌مدیره شرکت بازرسی ارگانیک با تشکیل زنجیره نظارت بر زنجیره تولید محصولات کشاورزی می‌توانیم از دانش فارغ‌التحصیلان این بخش در مزارع و باغات استفاده کنیم و تولید نهاده‌های همراه و همگام با محیط زیست داشته باشیم.
او افزود: «در بسیاری جاها کود و سم خارجی وارد کشور می‌شود، در حالی که منبع ایرانی آن موجود است اما هیچ‌کس هیچ فعالیتی روی آن نکرده است یا دانش و یا انگیزه آن نبوده است و به آن توجه نشده است.»
مهدی‌پور گفت: «چه ایرادی دارد روی نهاده‌هایی که از طبیعت می‌گیرند، کار کنیم. مثلاً بقایای مواد غذایی در کارخانجات وجود دارد که می‌توان با برنامه‌ریزی از این بقایا برای تبدیل به کود یا سمومی که از طبیعت گرفته می‌شوند، استفاده کرد. از این نهاده؛ چه برای کشاورزی ارگانیک و چه برای کشاورزی متداول می‌توان استفاده کرد.»
او ادامه داد: «کشاورز ما باید یاد بگیرد که دیدش نهاده‌محور نباشد. کمی زحمت بکشد. مدیریت داشته باشد. یکسری کارها را مکانیکی و فیزیکی انجام دهد. تنها تکیه‌اش بر مصرف سم نباشد. اینکه این فرهنگ را جا بیندازیم که اولین حرکت کشاورز در مزرعه‌اش مصرف کود و سم نباشد و مدیریت انجام شود، اقدام مهمی است. در آن صورت است که نیروهای کارگری و مهندسی می‌توانند در فرایند تولید دخیل باشند و در عین حال صنایع وابسته و جانبی مثل آزمایشگاه‌ها و شرکت‌هایی که بتوانند کار را به درستی انجام دهند و فعالیت نظارتی داشته باشند، شکل می‌گیرد؛ سیستم ردیابی تعریف می‌شود و وجود همه این موارد برای تولید محصولات مورد نیاز داخل و صادراتی بدون باقی‌مانده سموم ضروری است اما راهکار پایش استان به استان، سریع‌الوصول است.»
رییس هیأت‌مدیره شرکت بازرسی ارگانیک بیان کرد: «برآوردی از میزان تولید اشتغال با راه‌اندازی زنجیره نظارت نداریم اما از آنجا که بخش اعظمی از نیروی کار در بخش کشاورزی شاغل هستند، ضریبی از میزان افراد شاغل در بخش کشاورزی - که رقم قابل توجهی است-، اشتغال جدید ایجاد خواهد شد. مسأله اینجاست که هنوز در ابتدای کار هستیم و دعوا بر سر این است که چه کار انجام دهیم. این مشکل را باید به شکل ریشه‌ای حل کنیم؛ نه اینکه صورت مسأله را پاک کنیم و بگوییم همه محصولات ما مشکل ندارند.»
او عنوان کرد: «برخی محصولات ما مثل گندم دیم، جو، انار و خرما سالم هستند و مشکی ندارند. اما برخی محصولات، احتمالاً پرفشار از نظر دریافت کود شیمیایی و سموم هستند. مثلاً خرمای آبادان و جاهای مختلف، ریسکی برای کود و سم ندارد. تنها ریسک این محصول علف‌کش است. چند دهه است که استفاده از علف‌کش رایج شده است. راه‌های غیر علف‌کش مطمئن و کمک‌کننده به افزایش عملکرد و کیفیت محصول خرما هم وجود دارد. مثلاً توسعه شیرین‌بیان پای نخلستان‌ها روش مناسبی است که هم جلوی گسترش سایر علف‌ها را می‌گیرد و هم یک محصول اضافه کنار خرما تولید می‌شود. با توسعه کشت شیرین‌بیان کمیت و کیفیت محصول خرما افزایش می‌یابد.»
نظر شما