به گزارش آتیه آنلاین از ایرنا، از اسفند سال ۹۸ که کرونا در ایران شیوع یافت، روند فعالیت مدارس نیز با مشکل جدی مواجه شد به طوری که از حدود ۲ سال گذشته کلاس های درس به صورت آنلاین و غیرحضوری برگزار شدند.

کلاس های آنلاین اگرچه مزایایی همچون کاهش جلوگیری از ابتلای دانش‌آموزان به ویژه دوره ابتدایی که کمتر امکان رعایت پروتکل‌های بهداشتی را دارند، اما معایب زیادی هم داشت؛  دانش‌آموزان کلاس اولی که باید با محیط کلاس و مدرسه آشنا می شدند، حالا در قاب کوچک تلفن همراه یا رایانه و آن هم فقط با معلم خود آشنا شدند.

طبق اعلام کارشناسان، دانش‌آموزان کلاس اولی در اولین ارتباط با معلم مفهوم واقعی کلاس درس و آموزش را متوجه می‌شوند اما در دوران کرونا این ارتباط کلاس اولی‌ها با معلمان برقرار نشد و همین امر باعث شد که افت تحصیلی، مشکل در مهارت خواندن و نوشتن، بازماندگی از تحصیل و ضعف آموزشی نصیب این دانش‌آموزان شود.

این گونه مشکلات در ضعف آموزش دانش‌آموزان دوره ابتدایی و ترک تحصیل آنها باعث شد که برای تشریح بیشتر این مسایل، رضوان حکیم زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش در گفت و گوی تفصیلی با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا این مسایل را مطرح کند.

جدیدترین آمار افراد بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی چه تعداد است؟
حکیم زاده: بر اساس آمارهای موجود سال گذشته ۲۱۰ هزار نفر دانش‌آموز دوره ابتدایی بازمانده از تحصیل بودند اما امسال تعداد موالید پایه‌های اول یعنی «۶ سال تمام» یک میلیون و ۵۴۷ نفر و تعداد دانش‌آموز ثبت‌نامی در دوره ابتدایی یک میلیون و ۷۲۵ نفر بود که این آمارها نشان می‌دهد نرخ ناخالص ثبت‌نام بالای ۱۱۰ درصد است اما برای اینکه نرخ خالص ثبت‌نام هم احصا شود، تعداد ثبت‌نام بالا ۶ سال تمام با تعداد ثبت‌نام در مدارس بررسی شد که در مقایسه اولیه نرخ خالص ثبت‌نام ۱.۲ درصد افزایش نشان می داد.

این آمار و ارقام نشان دهنده این است که چون سال تحصیلی گذشته بسیاری از خانواده‌های دارای دانش‌آموز کلاس اولی به دلیل کرونا برای ثبت‌نام فرزند خود اقدام نکرده‌اند امسال با یک سال تاخیر این مار را انجام دادند و در واقع تعدادی از ثبت‌نام کنندگان کلاس اولی در رده سنی هفت سال تمام هستند اگرچه همچنان باید منتظر ماند تا آمار نهایی ثبت‌نام در تمام پایه‌ها با آمار سال گذشته توسط مرکز فناوری اطلاعات وزارت آموزش و پرورش استخراج شود تا در نهایت آمار نهایی دانش‌آموزان بازمانده‌ از تحصیل در مقطع ابتدایی مشخص شود که البته با توجه به مقایسه ثبت‌نام پایه اول این آمارها بیانگر آن است که تعداد افراد بازمانده از تحصیل کاهش یافته است که امیدواریم شاهد کاهش تعداد دانش‌آموزان بازمانده‌ از تحصیل در دوره ابتدایی باشیم البته چون افزایش تعداد ثبت‌نام در سال تحصیلی امسال را شاهد هستیم این امکان وجود دارد که نرخ ثبت‌نام خالص هم رشد داشته باشد.
 
 آمار بازماندگی دانش آموزان کلاس اولی از تحصیل نسبت به سال گذشته روند افزایشی یا کاهشی داشته است؟

حکیم زاده: در اولین مقایسه ای که بین تعداد دانش آموزان شش سال تمام و موالید شش سال تمام که آمار آن را ثبت احوال اعلام کرده است، ۶۰ هزار نفر از کودکانی امسال می توانستند به کلاس اول بروند،  ثبت نام نکرده اند.  این آمار نشان دهنده کاهش ۲۰ هزار نفری نسبت به سال گذشته است زیرا سال گذشته این آمار ۸۰ هزار نفر بوده است.

برای روشن شدن این موضوع شناسایی دانش آموزان کلاس اولی بازمانده از تحصیل و ثبت نام نکرده در استان ها انجام و مشخص شد برخی از این دانش آموزان برای ورود به کلاس اول ثبت نام کرده اند اما آمار قطعی نشده بود و در کل بر اساس آمارها ۶۰ هزار کلاس اولی جز ثبت نام نشده ها هستند.

بازماندگی از تحصیل تا چه میزان بر روند پوشش تحصیلی دانش آموزان دوره ابتدایی تاثیر داشته است؟
حکیم زاده: بازماندگی از تحصیل به طور یقین روی موضوع روند پوشش تحصیلی تاثیر منفی دارد؛ زیرا نرخ پوشش تحصیلی دوره ابتدایی به عنوان یکی از شخص های مهم عملکردی است و معتقدیم اگر دانش آموز اولین فرصت دسترسی به آموزش را از دست بدهد، با توجه به شرایط سنی و آمادگی یادگیری که دارد حتی اگر اقدامات جبرانی انجام شود، نمی تواند بازماندگی را جبران کند.

به همین منظور تاکید می شود در تمام برنامه ریزی ها، حداکثر ثبت نام را در دوره ابتدایی داشته باشیم؛  همانگونه که در قانون حقوق کودکان و نوجوان، حق تحصیل به رسمیت شناخته شده است تا به عنوان نماد عدالت آموزشی که زمینه ساز عدالت اجتماعی است، دانش آموز بتواند در سن قانونی خود به مدرسه برود.  بازماندگی از تحصیل باعث می شود دانش آموز از رشد و پیشرفت بازماند و این مساله اثرات فردی و اجتماعی هم به دنبال خواهد داشت چون همه می دانیم که اگر تعداد کودک بازمانده بیشتری داشته باشیم، روی رشد و توسعه کشور نیز اثر منفی دارد و تمام موفقیت های بعدی تحصیلی در گرو ارایه آموزش به دانش آموزان در دوره ابتدایی است.

بیشترین بازماندگی از تحصیل مربوط به چه دوره ای است؟
حکیم زاده: در پایه های مختلف دوره ابتدایی، ‌بیشترین آمار بازماندگی از تحصیل مربوط به پایه اول ابتدایی است؛ البته در سال های گذشته تفاوت بین پایه ها وجود نداشت اما به دلیل شیوع بیماری کرونا این آمار اکنون در کلاس اول بیشتر است.  علاوه بر بازماندگان سنتی که به دلایل دیگری ثبت نام نمی کردند،  نگرانی از کرونا در دو سال گذشته باعث شد که دانش آموزان کلاس اولی کمتر ثبت نام کنند.

برخی از خانواده ها نیز به دلیل آموزش های مجازی و احتمال اینکه ممکن است پایه دانش آموز ضعیف شود، از ثبت نام فرزند خود پرهیز کردند؛  با این وجود در سال تحصیلی جدید ثبت نام این دانش آموزان تا حدودی بیشتر شد البته با کمی تاخیر از شروع سال تحصیلی، زیرا تعدادی از خانواده ها برای ثبت نام فرزندان خود در کلاس اول با تاخیر ثبت نام کردند و می توان گفت که اینها نوع جدیدی از بازمانده ها به شمار می روند که ما آنها را تاخیر در ثبت نام لحاظ می کنیم.

دلیل اصلی بازماندگی از تحصیل دانش آموزان چیست؟  
حکیم زاده: سعی کردیم که در دو سه سال گذشته کار پژوهشی میدانی برای شناخت دلایل واقعی بازماندگی از تحصیل انجام دهیم و تمام دانش آموزان بازمانده را بررسی کنیم؛ به همین منظور پرسشنامه ای تدوین شد که در آن دلایل بازماندگی از تحصیل و بازماندن از مدرسه و تحصیل مورد بررسی قرار گرفت. طی آن مشخص شد دسته ای از عوامل در این زمینه تاثیرگذار هستند البته دانش آموزان در هر منطقه ای به دلیل خاصی دچار بازماندگی شدند که عوامل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جزو مهمترین عوامل بازماندگی از تحصیل هستند.   اگرچه عوامل آموزشی، دسترسی به مدرسه و معلم در رده های بعدی علت این بازماندگی از تحصیل دانش آموزان در این دوره است.

البته با توجه به اینکه سیاست آموزش و پرورش این بوده که حتی اگر یک دانش آموز هست برای تحصیل به این دانش آموز،  معلم اختصاص دهد تا از تحصیل جا نماند، در این زمینه کمتر مشکل داریم، اما زمانی که دانش آموزان به خاطر فقر خانواده توسط والدین به کار گرفته می شوند، این مساله به عنوان موانع اقتصادی محسوب می شود و کودکان به عنوان کمک حال خانواده به کودک کار تبدیل می شوند.  

هرچند بدسرپرستی و بی سرپرستی دانش آموزان نیز روی بازماندگی آنها تاثیر دارد، معلولیت دانش آموزان و امکان دسترسی متناسب به آموزش آنها نیز می تواند در این زمینه تاثیرگذار باشد.  در بخشی دیگر از علت بازماندگی از تحصیل دانش آموزان موضوعات فرهنگی مطرح است چون به دلیل عوامل فرهنگی برخی از والدین مانع حضور دانش آموزان دختر در مدارس می شوند و حتی برخی از خانواده ها آنها را مجبور به ازدواج زودهنگام می کنند یا اینکه پس از پایان دوره ابتدایی دیگر دانش آموزان دختر اجازه ندارند که در مکان دیگری به تحصیل خود ادامه دهند و حتی نمی گذارند در روستایی دیگر درس بخوانند.

در بخش عوامل فرهنگی حتی برخی دانش آموزان دختر به دلیل اینکه در مناطق دورافتاده و عشایری هستند و از سوی معلم مرد آموزش داده می شوند، به دانش آموز دختر اجازه حضور در کلاس را نمی دهند و این عوامل باعث بازماندگی بیشتر دختران از تحصیل می شود هرچند مهاجرت و جابجایی نیز از عوامل بازماندگی است، با این وجود شیوع ویروس کرونا در دو سال گذشته باعث شد برخی از والدین کودکان را در دوره ابتدایی ثبت نام نکنند و ما این عوامل را بیشتر تاخیر در ثبت نام تلقی می کنیم چون می دانیم به دلیل نگرانی بیش از حد خانواده ها به دلیل کروناست.

برای دانش آموزانی که در مهارت‌های خواندن و نوشتن دچار مشکل هستند، چه باید کرد؟
حکیم زاده: این موضوع را تایید می کنم که در هر حال فضای مجازی اقتضائات خود را دارد و در شرایط شیوع کرونا، آموزش و پرورش به اجبار مجبور به استفاده از فضای مجازی شد. البته به دنبال بسترهایی برای تداوم آموزش برآمدیم که با آموزش غیرحضوری، مدرسه تلویزیونی، شبکه شاد و آموزش حضوری در مناطق عشایری و روستایی آموزش ها برای دانش آموزان ادامه یافت. این ادامه آموزش مجازی به معنای این نیست که یادگیری به شکل کامل است چون دانش آموزان با آموزش حضوری تمرکز بیشتری در کلاس دارند و در کلاس غیرحضوری امکان تمرکز بدون نظارت معلم را ندارند.  به طور معمول دانش آموزان برای یادگیری در فضای مجازی بیشتر از ۱۰ تا ۱۵ دقیقه نمی توانند تمرکز داشته باشند و از طرف دیگر به دلیل اینکه کودکان با مشاهده بهتر یاد می گیرند و امکان تمرین و تکرار در فضای مجازی برای آنها فراهم نیست، به طور یقین یادگیری برای آنها به ویژه در مهارت خواندن و نوشتن با مشکل مواجه می شود.

به دلیل ویژگی خاص کودکان در یادگیری و تمرکز بهتر در فضای مدرسه، ‌ برای یادگیری مهارت خواندن و نوشتن این امکان برای آنها در فضای مجازی فراهم نیست و با توجه به اینکه تخته کلاس به گوشی کوچک موبایل تبدیل می شود، به طور یقین انتقال آموزش ها کار دشوارتری است.  به دلیل عدم ارتباط معلم و دانش آموز، نبود نظارت و تکرار و تمرین، دانش آموزان در فضای مجازی دچار ضعف در مهارت خواندن و نوشتن می شوند و آمارها نشان می دهد که دانش آموزان کلاس دوم و سوم ابتدایی بیشتر در مهارت خواندن و نوشتن دچار مشکل خواهند شد و این جزو آسیب های جدی فضای مجازی است.

معتقدم چون دوره ابتدایی یک دوره مهم و بنیادی در آموزش محسوب می شود و پایه یادگیری های بعدی است، ‌ در مجموع آموزش دادن به کودکان کار تخصصی است و از عهده هر شخصی حتی پدر و مادر برنمی آید؛ بنابراین عدم ارتباط با معلم آسیب های جدی به میزان یادگیری دانش آموزان وارد کرده است که در این زمینه سایر نظام های آموزشی نیز چنین گزارش هایی را داشته اند.

برای جبران ضعف مهارت های نوشتاری دانش آموزان پایه های اول ابتدایی، ‌ در مرحله اول طرح یادگیری در تابستان امسال اجرا شد و برای تمام دانش آموزان دوره اول و دوم که در کارنامه آنها «نیازمند تلاش و قابل قبول» درج شده بود، برنامه جبرانی ۱۴ جلسه ای برگزار شد که از دانشجومعلمان و معلمان داوطلب برای این موضوع استفاده شد.  در مرحله دوم نیز که پس از پایان ارزشیابی نوبت اول اجرا می شود، از فرصت های باقیمانده در سال تحصیلی کمک می گیریم تا این ضعف ها را جبران کنیم البته در این زمینه هرچه حضور دانش آموزان معنادارتر باشد، در تقویت مهارت ها موثر و کمک کننده است که به همین منظور در آموزش و پرورش استان ها آموزش هایی ارایه شد و امیدواریم برنامه جبرانی دوم یادگیری شروع شود تا برای جبران این ضعف های اساسی از این آموزش ها کمک بگیریم.

بیشترین افت تحصیلی در چه پایه و چه درس‌هایی است؟
حکیم زاده: بیشترین افت تحصیلی در پایه اول ابتدایی است و حتی در تکرار پایه این افزایش نشان داده می شود.  این مساله بیانگر این است که معلمان ارزیابی دانش آموزان را دقیق انجام داده اند و این مساله کمک می کند دانش آموزان تسلط در مهارت های خواندن و نوشتن را پیدا کنند.