به گزارش آتیه‌آنلاین بنزین، به‌عنوان یک محصول با ارزش حاصل از پالایش نفت، ثروتی ملی به‌شمار می‌رود که باید عواید حاصل از فروش و صادرات آن به سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی اختصاص یابد، یا به‌منظور نزدیک شدن به شاخص‌های عدالت اجتماعی، نیاز است که یارانه آن به‌صورت متوازن‌تری در جامعه توزیع شود؟
اهداف و جزئیات طرح جدید بنزینی
در طرح جدید بنزینی، به جای اختصاص بنزین به خودروها، سهمیه بنزین به افراد اختصاص می‌یابد. جواد اوجی، وزیر نفت کشورمان در اظهارنظری درباره این طرح گفت: سهمیه بنزین اختصاص‌یافته به هر ایرانی دارای کارت ملی که یک سال گذشته در کشور اقامت داشته باشد، ۱۵ لیتر ماهانه خواهد بود که به حساب سرپرستان خانوار واریز خواهد شد. این طرح به‌صورت پایلوت در جزایر کیش و قشم اجرایی می‌شود تا با بررسی دقیق و موشکافانه نتایج آن، درباره اجرای آن در کل کشور تصمیم‌گیری شود، اما جزئیات و اهداف این طرح چیست؟
یکی از بزرگ‌ترین اهداف مطرح‌شده این طرح، اجرای عدالت با توزیع یارانه بنزین بین همه افراد جامعه است تا از این طریق افرادی که در جامعه از وضع اقتصادی مناسب‌تری برخوردارند، سوخت را با قیمت واقعی دریافت کنند و افرادی که صاحب وسیله نقلیه نیستند، بتوانند از یارانه سوخت به‌عنوان یک ثروت ملی بهره‌مند شوند و به‌نوعی این یارانه در کشور به‌صورت عادلانه بازتوزیع شود.
بر اساس جزئیات اعلام‌شده این طرح از سوی دست‌اندرکاران، تمامی افرادی که سهمیه بنزین دارند، اما به آن نیازی ندارند، می‌توانند سهمیه ماهانه خود را در یک سامانه مشابه بازار حقیقی به فروش برسانند، بنابراین قیمت بنزین در این بازار به‌صورت روزانه و با توجه به عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد. در این پلتفرم افراد می‌توانند سهمیه ماهانه خود را مصرف، ذخیره یا به دیگران واگذار کنند. در صورتی که افراد در زمان مشخص‌شده سهمیه خود را مورد استفاده قرار نداده یا مبادله نکنند، دولت آن را به بالاترین نرخ خریدوفروش‌شده بازار، خریداری و مبلغ ریالی معادل آن را در حساب افراد شارژ می‌کند.
سهمیه خودروهای عمومی به حساب بانکی صاحبان خودرو و سهمیه خودروهای شخصی به حساب بانکی سرپرستان خانوار واریز خواهد شد، امکان جابه‌جایی در سامانه، مبادله و کارت به کارت سهمیه برای اعضای خانواده وجود دارد.
میزان سهمیه اختصاص یافته در این طرح به ازای هر نفر ماهانه ۱۵ لیتر بنزین (معادل روزانه ۰.۵ لیتر بنزین) است که با احتساب حدود ۸۳ میلیون جمعیت ایران، معادل توزیع روزانه ۴۱ میلیون لیتر بنزین سهمیه‌ای در کشور خواهد بود، هم‌اکنون حدود ۷۰ درصد از بنزین توزیعی در کشور سهمیه‌ای (یارانه‌ای) و ۳۰ درصد آن نیمه‌یارانه‌ای است که با اجرایی شدن این طرح، یارانه پرداختی به هر ایرانی در ماه معادل ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان (از محل اختلاف قیمت بنزین سهمیه‌ای و آزاد) خواهد بود.
طبق گفته مسئولان، با اجرایی شدن این طرح که توسط اندیشکده حکمرانی شریف ارائه شده، سهمیه‌های ذخیره‌شده بنزین افراد در ماه‌های گذشته حفظ خواهد شد و مردم می‌توانند همچنان با رعایت سقف ۹ ماهه، از سهمیه ذخیره‌شده در کارت‌های سوخت خود استفاده کنند.
بر اساس آخرین آمار غیررسمی هم‌اکنون حدود ۲۷ میلیون کارت هوشمند سوخت در کشور وجود دارد، ۵۰ درصد خانوارها در کشور خودرو دارند، ۱۵ درصد خانوارها موتورسیکلت دارند و ۳۵ درصد در کل کشور هیچ‌گونه وسیله نقلیه‌ای ندارند که جامعه هدف اصلی این طرح هستند.
جلیل‌سالاری، معاون وزیر نفت در امور پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی نیز درباره جزئیات این طرح گفت: تمهیداتی اندیشیده خواهد شد تا در اجرای این طرح آزمایشی در صورت امکان سهمیه خانوارها کمتر از ۶۰ لیتر سهمیه فعلی نباشد.
مزایا و معایب مطرح‌شده طرح از سوی کارشناسان و مردم
توزیع عادلانه یارانه بنزین، تشویق به استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، کمک به خانوارهای بدون خودرو، افزایش درآمد صادراتی کشور از محل صادرات بنزین، آزمایشی بودن و اجرای مرحله به مرحله آن به‌منظور بررسی آثار مثبت و منفی طرح از جمله مزایا و در نقطه مقابل نیز مواردی نظیر ایجاد تورم در ساختار اقتصادی، افزایش قیمت خودرو، عدم کشش ظرفیت حمل‌ونقل عمومی با توجه به افزایش اقبال عمومی برای استفاده از وسایل حمل‌ونقل عمومی، فسادآور بودن عرضه چند نرخی بنزین و ... از جمله معایب اجرای طرح «بنزین برای همه» بوده است که در هفته‌های اخیر از سوی کارشناسان، مسئولان و مردم در رسانه‌ها و فضای مجازی مطرح شده است.
هم‌اکنون به‌طور میانگین روزانه ۹۵ میلیون لیتر بنزین در کشور به مصرف می‌رسد، این در حالی است که این رقم در دوره پاندمی کرونا، به روزانه ۷۵ میلیون لیتر کاهش یافته بود، اما پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد این مقدار مصرف با توجه به افزایش روزافزون تعداد خودروها و بازگشت به شرایط عادی پیش از گسترش ویروس کرونا، باز هم افزایش خواهد یافت و تولید فعلی پالایشگاه‌های کشور جوابگوی این حجم مصرف نخواهد بود و ادامه این وضع تا دو، سه سال آینده، موجب خواهد شد کشور باز هم واردکننده بنزین شود.
عدالت یا درآمد؟
اما سؤال مهمی که کارشناسان و مردم پس از اعلام اجرای آزمایشی طرح «بنزین برای همه» در اظهارنظرهایی در دو سوی محور خوش‌بینی و بدبینی مطرح می‌کنند، این است که هدف اصلی اجرای این طرح، عدالت است یا افزایش درآمد برای دولت؟ در پاسخ باید گفت که به نظر می‌رسد افزون بر توزیع عدالت اجتماعی که هدف اصلی طرح اعلام‌شده است، ایجاد درآمد از محل ترغیب غیرمستقیم مردم به کاهش مصرف سوخت، علاوه بر ایجاد ارزش‌افزوده بیشتر برای کشور از محل صادرات فرآورده، اثرات زیست‌محیطی نیز دارد و نقش مهمی در اصلاح الگوی مصرف سوخت و افزایش اقبال عمومی برای استفاده از ناوگان حمل‌ونقل عمومی ایفا خواهد کرد.
از طرفی برخی کارشناسان و نخبگان حوزه صنعت در کشور معتقدند اساساً توزیع سوخت بر اساس چنین سازوکار پیچیده‌ای اشتباه بوده و در هیچ کجای دنیا رواج نداشته و ماحصل آن سردرگم‌شدن بیشتر اقتصاد ایران است. دسته‌ای دیگر نیز معتقدند اساساً اختصاص یارانه به سوخت به‌عنوان یک ثروت ملی مسیری نافرجام بوده و اساساً باید با آزادسازی قیمت، اجازه بدهیم اقتصاد از درون پویا شود و مردم به جای بهره‌مندی از یارانه مستقیم، از مواهب توسعه بهره‌مند شوند.
عده‌ای نیز یارانه پرداختی با اجرای طرح را (۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان در ماه به هر فرد) رقمی ناچیز اعلام می‌کنند، این در حالی است که اگرچه با توجه به شرایط تورمی اقتصاد ایران، این عدد رقمی ناچیز به شمار می‌رود، اما با یک محاسبه ساده (با احتساب پرداخت ۲۲ هزار و ۵۰۰ تومان یارانه بنزین در ماه به ۸۳ میلیون ایرانی)، دولت ماهانه رقمی معادل یک هزار و ۸۶۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان یارانه بنزین (بدون احتساب دیگر سوخت‌ها) پرداخت می‌کند که رقمی قابل توجه است.
افزون بر این برخی پیش‌بینی‌ها و تحلیل‌های کارشناسی نیز خبر از افزایش ۶ برابری درآمد کشور از محل فروش بنزین آزاد در بازار داخلی یا صادرات این فرآورده به دیگر کشورها و درآمد صادراتی ۸ میلیارد دلاری سالانه صادرات بنزین با اجرای این طرح می‌دهند، اعداد و ارقامی روی کاغذ، چراکه مسئله بنزین در کشور، مسئله‌ای پیچیده و دارای ابعاد بی‌شمار اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. بنابراین برای روشن تر شدن اثرات اجرایی این طرح بر جامعه و اقتصاد ایران، باید تا اجرایی شدن آن منتظر ماند.
آرزو عطایی
نظر شما