به گزارش آتیه آنلاین، باید توجه داشت تربیت نیروی متخصص و نخبه نیازمند مجموعه شرایطی در حوزه‌های آموزشی، تربیتی، اقتصادی و فرهنگی است و برای اینکه نیروهای انسانی به درجه‌ای از نخبگی و تخصص رسیده باشد که بتوان القاب نخبه و متخصص را به آنها داد و شرایط لازم را برای بهره‌مندی از دانش آنها در جامعه فراهم کرد، نیازمند سیاستگذاری کلان با قابلیت اجرایی و صرف هزینه‌های هنگفت زمانی و اقتصادی است.
در این مطلب با نگاه به سیاست‌های کلی توسعه در کشور، برنامه ریزی‌های تحولی در حوزه آموزش، پژوهش و ماندگاری نیروی نخبه و متخصص و ضرورت بسترسازی برای استفاده از ظرفیت‌های این بخش نخبه و متخصص در سیاستگذاری‌های کلان و البته با توجه عمیق به بیانات مقام معظم رهبری در لزوم حمایت از نخبگان و ضرورت بهره‌مندی از وجود آنها با بسترسازی‌های لازم و جلوگیری از مهاجرت و یا تشویق به مهاجرت این افراد، به دلایل عدم ماندگاری نخبگان و متخصصان و اهمیت مهیا کردن شرایط برای ماندگاری آنها در کشور می‌پردازیم.
نگاهی به شرایط سخت و زمانبر تربیت نیروی انسانی نخبه و متخصص و در مقابل آن، استفاده‌ای که کشورها از حضور و فعالیت‌های پژوهشی آنها در حوزه‌های مختلف خواهند داشت، ضرورت بسترسازی برای ماندگاری آنها و ادامه کارهای تحقیقاتی- پژوهشی را نشان می‌دهد. البته گفتنی است ماندگاری و انجام فعالیت‌های تخصصی برای این بخش از جامعه که تولید علم و نوآوری را برعهده دارند، نیازمند فراهم کردن بسترهای اقتصادی، قانونی، رفاهی، امکانات و حمایت‌های همه‌جانبه برای امیدواری و زمینه‌سازی برای ماندگاری آنها در کشور است.
انتفاع چندوجهی حضور نخبگان در کشور
دولت‌ها برای حفظ نیروی متخصص و نخبه در کشور نیازمند سیاستگذاری مدون و در قالب برنامه‌ریزی‌های گسترده و مرتبط با حوزه‌های مختلف آموزشی، اقتصادی و رفاهی هستند. در واقع حضور افراد نخبه و دارای تخصص در کشور یک ارتباط دوسویه با بهره‌مندی‌های فراوان از جنبه‌های مختلف است، به گونه‌ای که انتفاع ماندگاری و زمینه‌سازی برای فاعلیت این بخش از جامعه، برای دولت، جمعیت نخبه و متخصص و مهمتر از همه برای ملت‌ها و کشور است و زمینه‌ساز دستیابی به اهداف توسعه‌ای خواهد بود.
در دهه‌های گذشته، کاستی‌هایی در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی‌های کلان دولت‌ها، عدم زمینه‌سازی در بخش‌های اقتصادی، رفاهی و امکانات لازم برای حضور و ماندگاری نخبگان و متخصصان در کشور وجود داشته که مانع ماندگاری کامل این بخش از نیروی انسانی در کشور شده و آسیب‌های فراوانی را در حوزه‌های مختلف پژوهشی و توسعه‌ای موجب شد است، اما در طول این سال‌ها حتماً سیاستگذاری‌ها و اقدامات اثرگذاری نیز در ارتباط با نخبگان در دولت‌های مختلف صورت گرفته که البته ناکافی است و این بخش مهم از نیروی انسانی انسانی کارآمد نیاز توجه و حمایت بیشتر از طرف دولت‌ها و دستگاه‌های مرتبط است.
تشویق جوان نخبه به ترک کشور خیانت است
رهبر معظم انقلاب اسلامی، بیست‌وششم آبان‌ماه سال جاری در دیدار نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی با تأکید بر لزوم تمرکز جامعه علمی و نخبگان برای یافتن راه‌حل‌های علمی مشکلات مختلف فرمودند: «ظرفیت نخبگی جوانان ملت ایران می‌تواند زمینه‌ساز پرکردن شکاف علمی کشور با علم جهانی، عبور از مرزهای جهانی علم، ایجاد تمدن نوین اسلامی و تحقق آینده درخشان کشور باشد.» حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، نخبگی را موهبت و نعمتی الهی خواندند و افزودند: «استعداد و ظرفیت ذهنی تنها شروط تحقق نخبگی نیست بلکه باید با شکرگزاری و قدرشناسی این نعمت و با کار و تلاش و همت و مجاهدت، استعداد و ظرفیت را به نخبگی تبدیل کرد.»
«احساس مسئولیت نخبگان» نکته دیگری بود که رهبر انقلاب در این دیدار به آن پرداختند و تأکید کردند: «هم مسئولان باید به وظایف خود درباره نخبگان عمل کنند، هم جوان نخبه باید در قبال مسائل کشور احساس مسئولیت کند.»
ایشان با یادآوری سخنان چند سال قبل خود درباره آینده ایران و ضرورت پیشتازی در عرصه علم جهانی فرمودند: «باید به‌گونه‌ای حرکت کنیم که در آینده‌ای معقول، ایران منبع علم جهانی بشود و هر کس برای دسترسی به جدیدترین یافته‌های علمی، ناچار از یادگیری زبان فارسی شود، همانگونه که در برهه‌هایی از تاریخ، ایرانیان بر قله‌های دانش جهانی قرار داشتند و کتاب‌های دانشمندان ایران در دانشگاه‌های غرب و شرق مورد تدریس و استناد اهل علم و دانش بود که برای رسیدن به این آینده روشن سه مرحله، تلاش فراوان برای پر کردن فاصله کنونی با خطوط مقدم علم جهانی، عبور از مرزهای دانش جهانی و عرضه کشفیات نوین علمی به جامعه بشری و بنا کردن تمدن نوین اسلامی بر پایه علم نافع ضروری است.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای خاطرنشان کردند: «در برخی کشورها با وجود آنکه اغلب دانشگاهها خصوصی است، اما بودجه‌های دولتی زیادی به آنها داده می‌شود. البته نه به صورت فله‌ای، بلکه به این شکل که دولت برای دانشگاه مسائلی را تعریف می‌کند و چنانچه دانشگاه در حل آن مسائل پیشرفت داشت، بودجه به آن تعلق می‌گیرد.»
رهبر انقلاب درباره بحث مهاجرت نخبگان، فرمودند: «امروز در کشور جوانان نخبه می‌توانند رشد و پیشرفت کنند، اما همچنانکه قبلاً هم گفته‌ایم، تمایل یک نخبه برای مهاجرت به کشوری دیگر با این نگاه و توجه که بدهکار کشور است و پس از تحصیل بازخواهد گشت، مانعی ندارد و اما مهاجرفرستی و اینکه عناصری در بعضی دانشگاهها، جوان نخبه را از آینده مأیوس و او را به ترک میهن تشویق می‌کنند، صریحاً خیانت به کشور و دشمنی با آن است و دوستی با آن جوان هم نیست.»
ایشان با اشاره به گزارشی از معاون علمی رئیس‌جمهور مبنی بر سهم کمتر از یک درصدی شرکت‌های دانش‌بنیان از تولید ناخالص داخلی، تأکید کردند: «این سهم باید حتماً افزایش یابد و در طول سه تا چهار سال، حداقل به پنج درصد برسد.»
دلایل مهاجرت نخبگان و متخصصان
«حمید حاج‌اسماعیلی» کارشناس حوزه بازار کار در گفت‌وگو با آتیه آنلاین با اشاره به آسیب‌های مهاجرت نخبگان از کشور و جایگزینی نیروهای کار بدون تخصص که به جای آنها به کشور وارد می‌شوند، برخی از مهمترین دلایل شکل‌گیری روند مهاجرت نخبگان و نیروهای کار متخصص را از کشور برشمرد.
وی با اشاره به اینکه یکی از دغدغه‌های کشور، مهاجرت نخبگان و نیروی کار متخصص به کشورهای دیگر است و این موضوع یکی از بزرگترین خسارت‌هایی است که به کشور وارد شده که علاوه بر جبران بسیار سخت، عواقب بسیار نامناسبی برای کشور به دنبال خواهد داشت، گفت: «شرایط بدتر از مهاجرت نخبگان این است که جایگزین افراد نخبه و متخصص و تحصیلکرده (که در واقع از جمله باارزش‌ترین سرمایه‌های کشور محسوب می‌شوند) افرادی در قالب مهاجر از کشورهای همسایه هستند که به دنبال اشغال و لقمه‌ای نان به کشور ما مهاجرت می‌کنند و در واقع افرادی هستند که بدون دانش، تخصص و کارآمدی در کشور مشغول به کار می‌شوند و مشکلات متعددی برای کشور ایجاد می‌کنند).
این فعال حوزه کار اضافه کرد: «حضور این افراد در قالب نیروهای کار در کشور به لحاظ فرهنگی می‌تواند مسائل بسیاری را موجب و چالش‌های مختلفی برای مردم و دولت ایجاد کند. در واقع در طی فرایند خروج نخبگان و ورود نیروی کار بدون تخصص به کشور با از دست دادن بهترین سرمایه‌های انسانی، افرادی را به کشور وارد می‌کنیم که به هیچ‌وجه توانایی‌ها، امکانات و تخصص لازم را برای کشور به همراه ندارند و به جای آن چالش‌هایی در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی برای کشور و مردم ایجاد می‌کنند.»
حاج اسماعیلی با عنوان اینکه این موضوع در واقع یک مسأله پیش آمده جدی برای کشور است که همه مسئولان و مردم باید به آن واقف باشند و برای آن چاره‌جویی لازم را داشته باشند، ادامه داد: «دلایل بسیاری در خصوص مهاجرت متخصصان و نخبگان از کشور وجود دارد که باید به آن پرداخته شود که در قالب ناامیدی، وجود فضای یاس و عدم خوش‌بینی به آینده، محدودیت ظرفیت‌های اشتغال و عدم توسعه بازار کار، عدم توجه جدی به سرمایه نیروی انسانی کشور و همچنین انحصار مشاغل بخشی، تخصصی، و مدیریت‌های مربوطه و میانی کشور توسط عده‌ای برشمرده می‌شوند.»
این فعال و کارشناس اقتصادی همچنین برخی دیگر از دلایل شکل‌گیری مهاجرت نخبگان را در مواردی مانند فرایند بوروکراسی اداری پیچیده و مخرب برای جذب نیروی انسانی متخصص، رویکرد نامناسب در برخورد با متخصصان و نخبگان کشور، بی‌ثباتی در بخش‌های مختلف در کشور و نیز شرایط بهتر شغلی و رفاهی در برخی از کشورهای مهاجرپذیر برای نخبگان و متخصصین عنوان کرد. وی در ادامه با بیان این نکته که اگر مسئولان برای مسائل مطرح شده بدنبال چاره‌جویی باشند، به طور حتم شاهد موج معکوس مهاجرت در کشور خواهیم بود و ما می‌توانیم با بهره‌مندی از حضور و فعالیت نیروهای متخصص و نخبه در حوزه‌های مختلف، برکت را در حوزه‌های مختلف فعالیت در کشور داشته باشیم، افزود: «همچنین وجود و فعالیت نیروهای نخبه و دارای تخصص در بخش‌های مختلف می‌تواند به ایجاد ثروت در جامعه منجر شده و توسعه کشور را به دنبال داشته و عامل مهمی در سربلندی کشور باشد.»
ثبات؛ لازمه ماندگاری نخبگان
حاج‌اسماعیلی ضمن اشاره به اینکه نیروی متخصص و نیروی نخبه دانش‌آموختگان در کشور برای فعالیت نیازمند ثبات در کشور هستند و ثبات در عرصه‌های مختلف دارای مفاهیم متفاوتی است، عنوان کرد: «اینکه هر روز با نوسانات ارزی و تورم افسارگسیخته مواجه شویم و دغدغه مسائل اقتصادی وجود داشته باشند، عامل شکل‌گیری بی ثباتی اقتصادی و موجب مسائل متعدد در جامعه خواهد شد و افراد نخبه و متخصص در چنین فضایی کمتر امکان فعالیت اثربخش را خواهند داشت و این شرایط در واقع برای کشور و نخبگان آفت است و ماندگاری آنها را در کشور تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
وی گفت: «باید تمام تلاش ما در این باشد که ثبات را به شرایط اقتصادی کشور بازگردانده و امکان حضور و فعالیت نخبگان و متخصصان را در کشور فراهم آوریم تا امکان بهره‌مندی از این ظرفیت بزرگ را ایجاد کرده باشیم.»
وی همچنین اضافه کرد: «برخی از کشورهای مهاجرپذیر، شرایط مناسبی از لحاظ اقتصادی و رفاهی برای نخبگان ایجاد می‌کنند که عاملی برای ترغیب به مهاجرت و جذب در آن کشورها باشد و نیروهای نخبه و متخصص به دنبال حضور و فعالیت در یک فضای باثبات و همچنین بهره‌مندی از امکانات فراهم شده اقتصادی و رفاهی هستند که در واقع حضور و فعالیت تخصصی آنها نیازمند حمایت‌های همه‌جانبه است.»
این کارشناس حوزه بازار کار در ادامه با مطرح کردن این نکته که باید فضای حمایتی، اقتصادی و رفاهی را برای ماندگاری نخبگان و افراد متخصص در کشور فراهم کنیم اظهار داشت: «برای ادامه فعالیت این قشر، شرایط لازم از جمله زمان، امکانات و سرمایه برای انجام پژوهش باید فراهم باشد.»
وی اضافه کرد: «باید توجه داشته باشیم این افراد به عنوان سرمایه‌های کشور برای آینده مردم و سرزمین ما در حال فعالیت هستند، بنابراین اگر شرایط اثرگذار در ماندگاری و انجام پژوهش و تحقیقات برای آنها در کشور فراهم نباشد، از امکانات دیگر کشورها و با حضور در خارج از کشور استفاده خواهند کرد.»
وی بیان داشت: «اگر می‌خواهیم که با بهره‌مندی از دانش و تخصص نخبگان، سرمایه‌های کشور را فراهم کرده و به دنبال افزایش سرمایه از طریق آنها باشیم، باید امکانات و زمینه مورد نیاز آنها را در کشور فراهم کرده و بستری ایجاد شود که این افراد بدون دغدغه، با فراغ بال، باامید و بدون مشکل و مسئله به کار مشغول باشند و بدانند که اگر امکاناتی برای تحقیق، تولید و پژوهش، نوآوری و اختراعات نیاز دارند در اختیار آنها است.» وی همچنین در ادامه گفت: «حضور و فعالیت این افراد در قالب نخبه و متخصص نباید در بخش‌های خاصی در کشور محدود شود. البته شرایط لازم برای ماندگاری و انجام تحقیقات نیز نباید صرفاً به بخشی از نخبگان و متخصصان اختصاص یابد بلکه این بستر باید برای عموم افراد نخبه درکشور فراهم شود.» حاج‌اسماعیلی با اشاره به اینکه اگر موارد اشاره شده در کشور برای حضور و تمرکز فعالیت نخبگان در کشور فراهم شود با موج مهاجرت معکوس نخبگان مواجه خواهیم بود، اظهار داشت: «ما می‌توانیم نیروهای متخصص و نخبه را در کشور داشته باشیم و از این حضور برای کشور در راستای تمامی اهداف توسعه‌ای و رفاهی بهره‌مندی لازم را به عمل آوریم.»
نظر شما