به گزارش آتیه‌آنلاین، با اعمال تحریم‌ها به ظاهر درهای دنیا به روی صنعت لوازم خانگی ایران با ۷۰ سال قدمت بسته شد، اما دروازه‌های دیگری به روی این صنعت با تکیه بر تعمیق ساخت داخل گشوده شد و بازارهای ایران را مملو از انواع و اقسام لوازم داخلی متنوع و متفاوت کرد. وقتی برندهای بزرگ لوازم خانگی دنیا از ایران کوچ کردند، فعالان صنعت لوازم خانگی که ۴۰ سال بعد از انقلاب برندهای‌شان یکی پس از دیگری به دلیل واردات لوازم خارجی از دست رفته بود، بار دیگر خود را احیا کردند و امروز انواع لوازم خانگی با درصدهای متفاوتی از عمق ساخت داخل به بازار عرضه می‌کنند. آن‌طور که فعالان این صنعت می‌گویند مهندسان ایرانی توان تولید تمام قطعات انواع لوازم خانگی را دارند، اما خودخواسته برخی قطعات را تولید نمی‌کنند؛ زیرا تولید این قطعات باید صرفه اقتصادی داشته باشد. همچنین دسترسی به بازارهای بین‌المللی، صرفه اقتصادی لازم برای تولید این قطعات را فراهم می‌کند که باید از طریق همکاری با برندهای بین‌المللی به این هدف دست یافت. در صورت فراهم شدن شرایط، صنعت لوازم خانگی ایران بار دیگر می‌تواند روزهای اوج خود را بازگرداند.

سودای تولید لوازم خانگی در ایران یک قرن قبل شکل گرفت. همان روزهایی که امیرکبیر نخستین گام‌ها را برای تولید سماور در ایران برداشت. کالایی که از فرنگ آمده بود و امیرکبیر سعی داشت از صنعتگران داخلی بخواهد که این کالای پرمصرف ایرانیان را در داخل کشور تولید کنند. رؤیای امیرکبیر اگرچه بعد از مرگ او به دست فراموشی سپرده شد، اما چند دهه بعد، فعالان صنعت لوازم خانگی این رؤیا را محقق کردند. از آنجا که تولید لوازم خانگی یک صنعت به‌شدت اشتغالزا و دسترسی به تکنولوژی آن نیز آسان است، گروهی از سرمایه‌گذاران ایرانی ۷۰ سال قبل وارد این عرصه شدند و انواع برندهای لوازم خانگی را خلق کردند. تلویزیون بلر، یخچال آزمایش، بخاری ارج و بسیاری از برندهای دیگری که امروز همچنان خوشنام هستند و کیفیت کالاهای‌شان در ذهن ایرانیان نقش بسته است، حاصل فعالیت صنعتگران ایرانی در دهه ۲۰ و ۳۰ شمسی است. در سال‌هایی که ایران تلاش می‌کرد با ایجاد کارخانه ایران ناسیونال (بعدها ایران‌خودرو)، پیکان تولید و صنعت خودروسازی را به کشور وارد کند، کارخانه‌های لوازم خانگی در اوج شکوفایی خود بودند، اما تمرکز بر صنایع دیگر، سرنوشت متفاوتی برای آنها رقم زد.

محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» درباره سرنوشت صنعت لوازم خانگی بعد از انقلاب بیان می‌کند: «برندهای لوازم خانگی بعد از آزاد شدن واردات، یکی پس از دیگری ورشکست شدند.»

تلاش برای تعمیق ساخت داخل

در حالی که برای تأمین نیازهای لوازم خانگی در کشور روز به روز به خارج وابسته‌تر می‌شدیم، تحریم‌های کمرشکن آمریکا و خروج‌اش از برجام باعث شد که برندهای بزرگ لوازم خانگی که در ایران مشغول به کار بودند، به ناچار از کشور کوچ کنند. حاصل این کوچ، آن بود که بار دیگر تولیدکنندگان ایرانی دست‌ها را روی زانوان‌شان بگذارند و از زمین برخیزند. حال خبر می‌رسد که بسیاری از قطعات لوازم خانگی در داخل کشور تولید می‌شود. در برخی اقلام هیچ وابستگی به خارج نداریم و در پاره‌ای از لوازم خانگی، خودخواسته دست به تولید قطعه در داخل نمی‌زنیم. مهدی صادقی‌نیارکی، معاون امور صنایع وزارت صمت با اشاره به رشد ۷۲ درصدی تولید لوازم خانگی می‌گوید: «عمق ساخت داخل در صنعت لوازم خانگی پیشرفت خوبی داشته و در برخی محصولات تا ۹۰ درصد رسیده است.» او اضافه می‌کند: «وضعیت صنعت لوازم خانگی نسبت به سال ۹۶ که سال قبل از تحریم‌ها بود، روند مناسبی را پشت سر گذاشته و ما طی این مدت بیش از ۳۷ درصد افزایش تولید داشته‌ایم.» به گفته صادقی‌نیارکی، مهمترین نکته در تولید لوازم خانگی طراحی پلتفرم است. در شرایط کنونی به سمتی حرکت کرده‌ایم که شرکت‌ها صاحب طراحی و پلتفرم شده‌اند. در حال حاضر چند قطعه به داخلی‌سازی کامل باقی مانده و می‌توان در قدم بعدی به تولید داخلی ‌آن‌ها پرداخت. معاون امور صنایع وزارت صمت، متوسط داخلی‌سازی لوازم خانگی را حدود ۷۰ درصد اعلام می‌کند. او ادامه می‌دهد: «بعد از سال ۹۷ که برندهای خارجی بازار ایران را ترک کردند، کمی زمان گذشت تا این امکانات و زیرساخت توسط سرمایه‌گذاران ایرانی مجدد بازطراحی شود و سال ۹۸ به سمت طراحی پلتفرم حرکت کردند. خلأیی که در بازار وجود داشت با تلاش تولیدکنندگان داخلی پوشش داده شد به ‌طوری که در پایان سال ۱۴۰۰ ما باید به فکر توسعه صادرات باشیم.»

کاهش قیمت با افزایش توانایی ساخت داخل

محمدرضا شهیدی، دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری عنوان می‌کند: «در صنعت لوازم خانگی از نظر میزان تولید و توان تولید، کمبودی نداریم. ما نیازی به برندهای خارجی برای حضور در بازار ایران نداریم، اما قاعدتاً برخی قطعات را از کشورهای خارجی وارد می کنیم.» او اضافه می‌کند: «ما تکنولوژی، خطوط تولید، کارگر و مهندسی که بتواند تولید لوازم خانگی را پیش ببرد، در کشور داریم و مشکلی از این جهت‌ نداریم.» شهیدی می‌گوید: «ما وابستگی خاصی به خارج نداریم و وابستگی خود را می‌توانیم حل کنیم. گاهی تولید برخی قطعات در داخل صرف نمی‌کند، به همین دلیل اقدام به تولید نکرده‌ایم.» به گفته او، پس از تحریم‌ها صنعت لوازم خانگی کشور به‌شدت فعال شده و روز به روز بهتر می‌شود و ما به جایگاه خود بازمی‌گردیم.   دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری اضافه می‌کند: «سیاست‌های غلطی که طی سالیان گذشته در کشور وجود داشت، منجر به بروز رکود در صنعت لوازم خانگی شد. در گذشته هر موقع قیمت نفت بالا می‌رفت، واردات را آزاد می‌کردند و هر موقع محدودیت ایجاد می‌شد، نگاه به تولید داخل بود. این وضعیت همواره ما را دچار مشکل می‌کرد، وگرنه از نظر توان فنی ما مشکلی نداریم.» شهیدی می‌گوید: «اگر سیاست کنترل واردات ادامه یابد، توانایی ساخت داخل لوازم خانگی در کشور به حدی می‌تواند بالا برود که قیمت تمام‌شده هم پایین بیاید و ما امکان صادرات در این حوزه را پیدا کنیم.»

نگاه به خارج؛ مانعی برای تولید داخل

دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری بیان می‌کند: «شرایط آینده صنعت لوازم خانگی بستگی به سیاست‌های دولت آینده و نگاه به موضوعات دارد. اگر نگاه به خارج داشته باشیم، تولید داخل شکل نخواهد گرفت، اما اگر نگاه به داخل باشد، قطعاً می‌توانیم موفقیت داشته باشیم.» او اضافه می‌کند: «اکنون اگر بازار را نگاه کنید، نسبت به سه تا چهار سال پیش تنوع محصول را به خوبی مشاهده می‌کنید. نزدیک به ۱۵۰ مدل تلویزیون تولید می‌کنیم. پس سیاست تعمیق ساخت داخل جواب داده است.» شهیدی ادامه می‌دهد: «حتی کیفیت در یخچال، لباسشویی و تلویزیون نیز مطلوب است و کالای ایرانی قابلیت رقابت با محصولات خارجی دارد.» او با اشاره به فرهنگ غلطی که در ایران شکل گرفته و کالای خارجی را بهتر می‌داند از روند رو به رشد عمق ساخت داخل لوازم خانگی در کشور خبر می‌دهد.

دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری عنوان می‌کند: «میزان اتکا به داخل در محصولات مختلف متفاوت است. برخی کالاها گاهی تا ۸۰ درصد قطعات در داخل تولید می‌شود و در برخی اقلام دیگر، ۷۰ و ۶۰ درصد وابستگی وجود دارد، اما روز به روز عمق ساخت داخل در حال افزایش است.»

او تأکید می‌کند: «افزوده شدن عمق ساخت داخل سبب می‌شود بار دیگر نیازی به گشودن درها به روی کالای خارجی نباشد. اگر درها باز شود و ما زمینه اشتغال را برای کشورهای خارجی ایجاد و فراهم کنیم نه تولیدکننده داخلی؛ قطعاً عمق ساخت داخل هم نخواهیم داشت.» شهیدی می‌گوید: «اگر سیاست اصلی نگاه به داخل باشد، ظرف چند سال آینده بیش از ۸۰ درصد لوازم خانگی دارای عمق مناسب ساخت داخل می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «افزایش عمق ساخت داخل وابستگی ارزی را کمتر می‌کند، بنابراین نوسانات ارزی تأثیر کمتری در بازار لوازم خانگی خواهد داشت. مهمتر از همه اینها این است که ما ۴۰ سال قبل یخچالی تولید می‌کردیم که همه قطعات‌اش تولید داخل بود. هنوز هم، مردم کیفیت کالاهای قبل از انقلاب را خیلی خوب می‌دانند.» دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری تأکید می‌کند: «سوابق نشان می‌دهد که ظرفیت فنی، نصب ماشین‌آلات، انتقال فناوری و دانش فنی در کشور به خوبی انجام شده است. فقط مشکل این است که وقتی بازار را باز می‌کنید و اجازه می‌دهید کالای خارجی وارد کشور شود، قطعاً عمق ساخت داخل شکل نمی‌گیرد.» او یادآور می‌شود: «قبل از انقلاب در ایران لامپ تصویر تلویزیون تولید می‌کردیم، اما آن کارخانه‌ها به دلیل واردت ورشکست شده‌اند و از بین رفته‌اند. ما کمپرسور یخچال تولید می‌کردیم. وقتی واردات آزاد شد، منجر به ورشکستگی این شرکت‌ها شد.» شهیدی بیان می‌کند: «در ایران، هم سابقه تولید قطعات در داخل را داشتیم و هم ظرفیت نصب شده و ماشین‌آلات مورد نیاز وجود دارد؛ بنابراین ما نیاز به سرمایه‌گذاری چندانی نداریم. در سال ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ بعد از تحریم نشان دادیم که خیلی سریع می‌توانیم بازار را اشباع کنیم. اگر به بازار نگاه کنید، انواع و اقسام ماشین لباسشویی، تلویزیون و غیره تولید می‌شود و کیفیت آن پایین‌تر از کیفیت محصولات شرکت‌هایی که ما را تحریم کردند و رفتند هم نیست.»

داخلی‌سازی ۵۵ درصدی صنعت لوازم خانگی

آن‌طور که دبیر انجمن لوازم صوتی و تصویری می‌گوید، کیفیت محصول ایرانی کم از تولید خارجی ندارد اما چه میزان از قطعات لوازم خانگی در داخل تولید می‌شود. آیا لوازم خانگی در ایران هم یک صنعت مونتاژی است؟ عباس هاشمی، دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران عنوان می‌کند: «میزان داخلی‌سازی کالاهای ساخت داخل با یکدیگر متفاوت است. مثلاً در یخچال فریزر ۶۵ تا ۷۰ درصد قطعات داخلی‌سازی شده است. تقریباً همه این کارها در چهار تا پنج سال اخیر و در دولت آقای روحانی انجام شده است.» او می‌گوید: «در وسایل گازسوز ۹۰ تا ۹۵ درصد عمق ساخت داخل محقق شده است. در کولر آبی ۱۰۰ درصد، در تلویزیون ۳۴ درصد و در اسپلیت یونیت عمق ساخت داخل ۴۰ درصد است. در صنایع لوازم خانگی کوچک، به ‌طور میانگین ۵۵ درصد تعمیق ساخت داخل انجام شده است.» به گفته هاشمی، دولت باید برنامه‌هایی برای تقویت عمق ساخت داخل در لوازم خانگی داشته باشد که میزان وابستگی آنها به خارج از کشور زیاد است.

او اضافه می‌کند: «در تلویزیون حدود ۶۰ درصد ارزش کالای نهایی مربوط به ماژول است. در دنیا تولیدکننده ماژول محدود است و تولیدکنندگان این کالا در کل دنیا به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسند. بسیاری از تولیدکننده‌های تلویزیون دنیا به تولید صفحه ماژول ورود نمی‌کنند؛ بنابراین نیازی نیست ما هم به تولید ماژول روی بیاوریم.»

دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران عنوان می‌کند: «تولید قطعات اسپلیت یونیت می‌تواند یکی از اولویت‌های ما برای افزایش عمق ساخت داخل باشد. نیاز کشور به این محصول بالاست.» او می‌گوید: «بخشی از قطعات ماشین ظرفشویی، لباسشویی، یخچال و فریزر به خارج وابسته است که امکان تولید آن در داخل کشور وجود دارد. منهای کمپرسور برودتی؛ زیرا بحث تولید در مقیاس اقتصادی و اتصال با سایر تولیدکنندگان معتبر دنیا در ارتباط با این قطعه مطرح است. درباره تولید سایر قطعات این لوازم می‌توانیم وارد عمل شویم.» هاشمی تأکید می‌کند: «نیاز کشور به ماشین ظرفشویی، لباسشویی و یخچال و فریزر بالاست و با توجه به مقیاس اقتصادی تولید این کالاها و بازارهای صادراتی، قطعاً نیاز است که عمق ساخت داخل در این کالاها افزایش یابد. ما با همراه شدن با برندهای معتبر دنیا می‌توانیم بخشی از مسائل مرتبط با تولید این کالاها را مرتفع کنیم.» به گفته او، در برخی کالاها مانند گوشی تلفن همراه حتماً الزامی وجود ندارد که در مورد آن سرمایه‌گذاری و به تولید آن ورود کنیم. باید مطالعات دقیق و اقتصادی بودن تولید این کالا بررسی شود. تولید چنین کالاهایی نیاز به بررسی عمیق اقتصادی دارد. دبیرکل انجمن صنایع لوازم خانگی ایران می‌گوید: «درباره تولید ورق استنلس استیل هم وضعیت به همین‌گونه است. اینکه ما بگوییم در کشور ۵۰ هزار تن ورق نیاز داریم پس خط تولید راه‌اندازی کنیم، درست نیست. برای راه‌اندازی خط تولید ورق استنلس استیل باید نیاز کشور در مقیاس چند میلیون تن باشد که سرمایه‌گذاری در این حوزه به صرفه باشد.» او تأکید می‌کند: «تولید برخی قطعات در داخل هم نیاز به الزاماتی دارد. مثلاً تولید صفحه ماژول تلویزیون، کمپرسور موتور کوچک و غیره بستگی به میزان نیاز کشور دارد. میزان نیاز تعیین‌کننده است. باید دید تغییرات فناوری و خط تولید اقتصادی است یا خیز. اصراری به اینکه حتماً این قطعات را ساخت داخل کنیم، وجود ندارد. باید حتماً در رابطه با صرفه اقتصادی بررسی لازم انجام شود.»