به گزارش آتیه‌آنلاین، حال با حذف ترامپ از صحنه سیاسی آمریکا، بایدن رئیس‌جمهور جدید این کشور قصد دارد به میز مذاکره بازگردد. اگرچه این روزها دور دوم مذاکرات برجامی در جریان است اما اقتصاد ایران همچون سال 94 و روزهایی که قرار بود برجام به امضاء برسد به این تحولات سیاسی واکنشی نشان نداده است. آیا تجار ایرانی اعتماد خود به مذاکرات سیاسی را از دست داده‌اند و چشم‌انداز روشنی پیش روی خود نمی‌بینند که بازار نسبت به اخبار وین و گشایش‌های احتمالی آینده واکنش شدیدی نشان نمی‌دهد؟ فعالان بازرگانی بر این باورند که لغو هر تحریمی می‌تواند فضا را برای کار آنها بهبود بخشد و هزینه‌های نقل و انتقال پول را کاسته و زمینه جذب سرمایه‌گذار خارجی و ایجاد اشتغال و رونق در کشور را فراهم کند، اما گویا آنها اطمینان ندارند که مذاکرات مجدد برجامی به سرانجام ویژه‌ای برسد؛ برای همین حتی در ارائه تحلیل‌ها نیز با دقت عمل می‌کنند و منتظرند تا نتیجه عملی مذاکرات را در فضای اقتصادی کشور ببینند.
دور دوم مذاکرات برجامی در وین در حال پیگیری است، اما به نظر می‌رسد مانند دور اول که همه چشم‌ها به میز مذاکره دوخته شده بود، دیگر کسی منتظر نتیجه مذاکرات نیست. این موضوع را می‌توان از واکنش بازار به اخبار خوبی که از مذاکرات منتشر می‌شود، حدس زد. با وجود آنکه اخباری در زمینه لغو تحریم‌های آمریکا به گوش می‌رسد، اما نرخ دلار با ریزش شدیدی مواجه نشده و تنها تغییرات چند درصدی داشته است. بورس هم در واکنش به اخبار سیاسی گاهی سبز می‌شود، در حالی که واکنش بازار در سال 94 به تمام اخبار سیاسی، بسیار پررنگ‌تر بود.
شروط ایران و آمریکا برای بازگشت به برجام
احیای برجام کار راحتی نیست. اگرچه آمریکا زیر میز مذاکره زده و فضای گفت‌وگو را ترک کرده، اما از زمان روی کار آمدن بایدن، طرف آمریکایی تلاش می‌کرد برای بازگشت به میز مذاکره شرط و شروط بگذارد که با واکنش ایران روبه‌رو شد. ایران و آمریکا در دور جدید با هم مستقیم گفت‌وگو نمی‌کنند و اطلاعات دقیقی از آنچه در مذاکرات می‌گذرد، در دسترس نیست. اخیراً روزنامه آمریکایی وال‌استریت ژورنال، گزارشی از روند مذاکرات هسته‌ای دروین منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، دولت بایدن آماده لغو برخی تحریم‌های اقتصادی ازجمله تحریم بانک مرکزی، نفت، حمل‌ونقل و کشتیرانی است. همچنین این روزنامه در گزارش خود آورده است که آمریکا قصد دارد تحریم علیه تعداد دیگری از بخش‌های کلیدی اقتصاد مانند فروش فلزات و آلومینیوم را بردارد.
به گزارش این روزنامه، یک مقام اروپایی نیز گفته است که واشنگتن سیگنال‌هایی برای برداشتن تحریم‌ها در صنایع پارچه، کشتیرانی، بیمه و تمامی صنایعی که طبق برجام، ایران می‌تواند از آنها درآمد داشته باشد، نشان داده است.
اگرچه برخی چراغ سبزها از سوی آمریکایی‌ها درباره بازگشت به برجام زده شده است، اما ایران هم برای انجام تعهدات خود در سند برجام و اجرای توافق‌های قبلی شروطی دارد. طرف ایرانی معتقد است که باید تحریم‌ها بدون قید و شرط برداشته شود و ایران ادعاهای آمریکا را راستی‌آزمایی کند تا بار دیگر اتفاقات مذاکرات دور اول برجام تکرار نشود. در همین راستا، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی کارشناسی، زمان مورد نیاز برای راستی‌آزمایی ادعاهای آمریکا را تخمین زده است. در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس بر این نکته تأکید شده که اثر رفع تحریم‌ها بدون حل گره تبادلات بانکی، بر اقتصاد ایران کم خواهد بود.
بر اساس گزارش این مجموعه، راستی‌آزمایی ادعاهای آمریکا در حوزه برق، صنعت و معدن و مسائل مرتبط با آنها بیش از سه ماه و در برخی موارد تا شش ماه زمان نیاز دارد.
کاهش فشار سیاسی؛ عاملی برای بهبود شرایط اقتصادی
با وجود سیگنال‌های مثبتی که از دور دوم مذاکرات برجامی‌دریافت می‌شود، شرایط فعالیت‌های اقتصادی ایران در افق پیش‌رو چگونه خواهد بود؟ مجیدرضا حریری، رئیس اتاق مشترک ایران و چین در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» در این باره بیان می‌کند: «واقعاً نمی‌دانیم چه اتفاقی قرار است پس از مذاکرات رخ دهد. برای تحلیل شرایط حتماً نیاز به اطلاعات داریم تا تحلیل درستی ارائه دهیم.»
او اضافه می‌کند: «بخش مهم مشکلات اقتصادی فعلی کشور، متأثر از کنش‌ها و واکنش‌های سیاسی در دنیا با دوستان، دشمنان و رقبا است. هرچه تنش‌های سیاسی در دنیا کم شود، فشار سیاسی روی اقتصاد نیز کاسته خواهد شد.» او یادآور می‌شود: «البته اقتصاد ما در ذات خود بیمار است و بدون اینکه فشاری از بیرون روی آن باشد، اقتصاد ناتوانی است. اما این مسأله به سیاست‌های کلی اقتصادی ما بازمی‌گردد.» حریری می‌گوید: «در حال حاضر اقتصاد ما شبیه بیماری است که به دلیل ضعفی که دارد از زندگی عادی دور شده است. این مسأله نقطه ضعف کشور نیز به شمار می‌رود و سبب شده تا در مناسبات سیاسی اعم از مناسبات با خارج از کشور یا داخل و در شرایط رقابتی، به اقتصاد کشور ضربه بخورد.»
او تأکید می‌کند: «با توجه به شرایط حاکم بر کشور، هرچه فشارهای سیاسی کاسته شود، امکان اینکه اقتصاد بتواند نفس بکشد، بیشتر می‌شود تا اینکه فکری برای بهبود کلی شرایط چنین اقتصادی شود. البته برنامه‌ریزی برای بهبود اقتصاد، زمان و فضای دیگری می‌خواهد. فعلاً باید این بیماری که فشار خون‌اش بالاست اما سرم نمکی به او تزریق شده را نجات داد. همین که سرم نمکی را از رگ این بیمار بیرون بکشید، به مفهوم این است که بیمار می‌تواند روی پای خودش بایستد؛ اما چنین بیماری قطعاً سالم نیست.»
به گفته رئیس اتاق مشترک ایران و چین، اقتصاد ما تحت تأثیر فشار تحریمی و سیاسی قرار گرفته که اگر این فشار از روی آن برداشته شود، می‌تواند روی پای خودش بیاستد، اما باید بعدها برای معالجه اقتصاد ایران فکری کرد.
کاهش هیجان‌زدگی در بازار
حریری درباره واکنش بازار به اخبار رسیده از دور دوم مذاکرات برجامی نیز عنوان کرد: «بازار یک مقداری نسبت به اخبار بی‌تفاوت شده است. اگر یک دهه قبل بود و چنین اخباری منتشر می‌شد، بازار واکنش‌های بسیار شدیدتری از خود نشان می‌داد.»
او ادامه می‌دهد: «البته این نکته را نیز باید در نظر گرفت که اگر با همان شرایطی که از نیمه اول سال 99 آغاز کرده بودیم، جلو می‌رفتیم شرایط بسیار بدی را تجربه میکردیم، اما این مذاکرات، احتمال انتخاب بایدن و ... همه باعث شد تا یک حالت توقف در سقوط شرایط اقتصادی کشور پیش آید؛ زیرا پیش‌بینی‌هایی که می‌شد از شرایط این روزی که اکنون ما در آن هستیم، بسیار بدتر بود.» رئیس اتاق مشترک ایران و چین می‌گوید: «در یکی دو هفته اخیر که بحث مذاکرات مطرح است، ما یک کاهش دو تا سه درصدی در بازار ارز و سهام و بازارهایی که از این اخبار متأثر می‌شوند، مشاهده کردیم و این بازارها مجموعا رو به کاهش است، اما دلیل اینکه این کاهش بسیار کم است، این است که امید به این مذاکرات هم از نظر مردم چندان زیاد نیست.»
به گفته حریری، قاعدتاً هرچقدر فشار سیاسی از روی کشور کاسته و اثرات سیاسی که روی اقتصاد است کم شود، اقتصاد فرصت نفس کشیدن پیدا می‌کند و بخشی از گرانی‌های بازارهای اصلی کشور مانند طلا، نرخ ارز، ملک و سهام کاهش می‌یابد. او اضافه می‌کند: «تغییرات در این بازارها ناشی از انتظارات بدی است که از آینده داشته‌ایم. هرچقدر انتظارات منفی کمتر شود، امید بهبود در این بازارها بیشتر می‌شود، اما در مجموع چون در یک دهه اخیر ما همه اشکال تئوریک یک اقتصاد پیچیده سیاسی را به صورت عملیاتی لمس کرده‌ایم و در این زمینه مانند یک آزمایشگاه کامل بودیم، در بازار یک مقدار غافلگیری و ذوق‌زدگی کمتری به وجود می‌آید و بازار ما با هر خبری هیجان‌زده نمی‌شود؛ چون ما برجام را هم امضاء کردیم اما اتفاق خاصی رخ نداد.»
بهبود نرخ رشد اقتصادی با فروش نفت
رئیس اتاق مشترک ایران و چین در پاسخ به پرسشی درباره متأثر شدن بخش‌های اقتصادی از بازگشت به برجام بیان نیز می‌کند: «واقعیتی در اقتصاد ما وجود دارد و آن این است که چه خوش‌مان بیاید و چه خوش‌مان نیاید، فروش نفت سوخت اولیه اقتصاد ما است. در یک دهه گذشته نرخ رشد دورقمی نسبت به سال قبل فقط در سالی بود که ما برجام را امضاء کردیم و توانستیم در روز 2 و نیم میلیون بشکه نفت بفروشیم.»
او ادامه می‌دهد: «پس بخش عمده نرخ رشد اقتصادی ما از اوایل دهه 50 برعهده نفت بوده است. فروش نفت و ارزهای حاصل از فروش آن باعث شد تا ما تزریقاتی در بخش‌های دیگر اقتصاد از جمله صنعت و کشاورزی داشته باشیم.»
حریری می‌گوید: «سوخت محرک این اقتصاد، فروش نفت است و وقتی در مذاکرات طرف مقابل راضی شده تحریم‌های نفتی را بردارد، می‌تواند تحرک خوبی در اقتصاد ما باشد.» او یادآور می‌شود: «در حال حاضر بخش عمده‌ای از کاهش ارزش ریال در مقابل ارزهای خارجی به این دلیل است که ما ارز خارجی نداریم تا در مقابل تقاضای ریالی که برای ارز وجود دارد، هزینه کنیم؛ بنابراین فروش نفت می‌تواند قیمت ارز را پایین آورد.»
رئیس اتاق مشترک ایران و چین ادامه می‌دهد: «بازار ارز اصلی‌ترین دماسنج اقتصاد ما است. به محض اینکه بازار ارز کاهشی شود، بالطبع روی همه بازارها اثر خود را می‌گذارد و به این ترتیب انتظارات تورمی را در مردم کاهش می‌دهد و این مسأله می‌تواند باعث آرامش شود.»
او ادامه می‌دهد: «تا اینجای مذاکرات اعلام شده که علاوه بر تحریم‌های نفت، رفع تحریم‌های خودروسازی و حمل‌ونقل نیز مورد موافقت طرف مقابل قرار گرفته است. این بخش‌هایی است که می‌تواند تأثیرات خوبی بر اقتصاد کشور داشته باشد.»
حریری بیان می‌کند: «اگر در صنعت خودروسازی قطعات (CKD) را وارد کنیم، نرخ رشدی را در اقتصاد به همراه خواهد داشت. در حال حاضر صنعت خودروی ما در افت تولید است و اگر این قطعات وارد شود، یک رشد 20 تا 30 درصدی در تولید خودرو ایجاد می‌شود و به این ترتیب نرخ رشد بخش صنعت ما یک تغییر مشهودی خواهد داشت.»
او می‌گوید: «با رفع تحریم‌ها، هزینه‌های تجاری که برای واردات و صادرات می‌دهیم و بابت تحریم حمل‌ونقل درصدی اضافه‌تر می‌کنیم، کاهش می‌یابد. همچنین اسناد بعضی کالاهای صادراتی باید در بنادر دیگری تغییر یابد که هزینه‌بر است یا برخی کالاهای وارداتی در بنادر دیگری تخلیه و دوباره بارگیری می‌شود که با رفع تحریم‌ها دیگر مجبور به انجام این کارها نخواهیم بود و هزینه‌های تجاری را تا حدودی کاهش می‌یابد.»
رئیس اتاق مشترک ایران و چین بیان می‌کند: «بنابراین بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها می‌تواند نتایج ملموسی در اقتصاد تا همین‌جا داشته باشد، اما در بهترین حالت شرایط اقتصاد ایران به سال‌هایی بازمی‌گردد که ما اصلاً تحریم نبودیم.»
وی اضافه می‌کند: «شرایط اقتصاد ایران بعد از لغو تحریم‌ها به اواخر دهه 80 بازخواهد گشت. در آن سال‌ها وضع اقتصاد ما خوب نبود. در واقع با رفع تحریم‌ها همه مشکلات ما حل نمی‌شود اما بیماری که به یک عارضه بیرونی دچار شده بود، مشکل عارضه بیرونی‌اش حل می‌شود، اما درد اصلی همچنان سر جای خود باقی می‌ماند.»
توجه بیشتر به بازارهای خاور دور و هند
علی شریعتی، عضو هیأت نمایندگان اتاق ایران نیز در گفت‌وگو با «آتیه‌نو» درباره چشم‌انداز آتی اقتصاد ایران بعد از دور دوم مذاکرات برجام عنوان می‌کند: «عدم پذیرش برجام و (FATF) و همه مواردی که باعث تحریک موج ایران‌ستیزی و ایران‌گریزی می‌شود، شرکای خارجی ما را می‌ترساند.»
او می‌گوید: «به خاطر سهم تجارت ما با خارجی‌ها و سهم تجارت آنها با آمریکا، در رقابت برای تداوم همکاری‌ها مسلماً چون سهم تجارت کشورهای طرف معامله ایران با آمریکا بالاتر است، در این بین ما ضرر می‌کنیم و شرکای ما سعی می‌کنند عطای همکاری با ایران را به لقایش ببخشند.»
شریعتی ادامه می‌دهد: «هر کاری که باعث شود این ایران‌هراسی کاهش یابد، یقیناً به بهبود شرایط تجارت ایران کمک می‌کند.»
به اعتقاد او، دور دوم مذاکرات برجام سبب می‌شود بحث نفت به عنوان یک موضوع حاکمیتی از حالت ایستایی خارج شود و معاملات آن روی روال معمول بیفتد. این مسأله بر روی کل اقتصاد ما اثر خواهد داشت. این عضو هیأت نمایندگان اتاق اضافه می‌کند: «به نظر من، حوزه‌هایی مانند پتروشیمی و فولاد بیشترین اثر و تکانه را از مذاکرات می‌پذیرند، زیرا هم در واردات و هم صادرات تحت تأثیر تحریم‌ها هستند.» به گفته شریعتی، برجام در چرخه واردات و بازگشت سریع‌تر پول با هزینه کمتر تأثیرگذار خواهد بود.
او البته با نگاهی به تجربه کوتاه‌مدت پس از تصویب برجام در سال 94 می‌گوید: «با توجه به تجربه‌ای که در دور قبل داشتیم، ما همه تخم‌مرغ‌های خود را در سبد اروپا قرار نمی‌دهیم و این‌بار نیمنگاهی به چین، خاور دور و هند هم باید داشته باشیم و همواره دنبال اروپا نباشیم.» او درباره استراتژی اقتصادی دولت در دور جدید مذاکرات برجام بیان می‌کند: «با توجه به اینکه در روزهای پایانی فعالیت این دولت قرار داریم، نمی‌توان توقع بحث‌های بلندمدت اقتصادی داشت و این‌بار هم بحث سیاسی پررنگ است. دولت اگر در حوزه اقتصاد ریل‌گذاری کرده باشد، به نظر من کار اشتباهی نکرده است.» او ادامه می‌دهد: «اگر دولت اصل مشکل را حل کند و در تجارت آزاد موانع را بردارد، نقش حاکمیتی خود را ایفا کرده است. بخش خصوصی توانمند مسیر را بلد است و می‌تواند در مسیر صحیح قرار گیرد.»
انتفاع بخش خصوصی از تعامل با دنیا
بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران نیز درباره اثرات دور دوم مذاکرات برجام بر اقتصاد ایران به «آتیه‌نو» می‌گوید: «اگر ما با دنیا تعامل خوبی داشته باشیم و ارتباطات خود را توسعه دهیم، فی‌نفسه خوب است. بخش خصوصی نیز می‌تواند از این ارتباطات منتفع شود، اما اینکه مفاد برجام اجرایی شود؛ محل شک و تردید است و فعلاً در حال مذاکره هستیم.»
او ادامه می‌دهد: «مذاکرات دور قبل برای کشور ثمری نداشت و تحریم‌ها مجدداً برقرار شد. اروپایی‌ها که قصد سرمایه‌گذاری در ایران داشتند، به دلیل اعمال تحریم‌های ترامپ دیگر برای سرمایه‌گذاری به ایران نیامدند.»
شکوری یادآور می‌شود: «بخشی از مشکلات اقتصاد ایران در تعامل با دنیا است. بخش خصوصی اگر نتواند با دنیا تعامل داشته باشد و محصولات‌اش را صادر و یا مواد مورد نیاز را وارد کند، متضرر می‌شود.»
او با اشاره به افزایش هزینه فعالیت‌های اقتصادی به دلیل تحریم‌ها، بیان می‌کند: «در حال حاضر بسیاری از فعالان اقتصادی محصولات خود را با سود نازل صادر می‌کنند. بسیاری از فعالان معدنی و سایر بخش‌ها به دلیل این مشکلات در حال تعطیل کردن واحدهای خود هستند.» رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران می‌گوید: «اگر برجام تصویب شود، مراودات ما بهتر می‌شود. در حال حاضر ما مراودات بانکی نداریم و نمی‌توانیم (LC) باز کنیم. طبیعتاً مشتری خارجی که خریدار محصولات ایرانی است، وقتی می‌تواند در تجارت با ترکیه و از طریق گشایش (LC)، 10 درصد هزینه واردات را پرداخت کرده و کالا دریافت کند، چرا باید با ایران تجارت کند و 100 درصد هزینه خرید یک کالا را به دلیل عدم توانایی درگشایش (LC) برای تجارت با ایران پرداخت کند؟» او ادامه می‌دهد: «ما برای تجارت با دنیا و حفظ مشتری، ناگزیریم قیمت‌های خود را به میزان زیادی کاهش دهیم. ضمن اینکه در معامله بدون گشایش (LC) ریسک‌هایی برای خریدار و فروشنده وجود دارد که عموماً ناگزیر به تحمل آن هستیم.»
به اعتقاد شکوری، نظام‌های بانکی برای کاهش ریسک در فعالیت‌های تجاری است. وقتی این ارتباط به واسطه بانک‌ها برقرار می‌شود، طبیعتاً تعاملات راحت‌تر می‌شود و اگر مراودات بانکی برقرار نباشد، هزینه‌ها افزایش می‌یابد.
او با اشاره به فسادهای ایجاد شده در بخش فروش نفت برای دور زدن تحریم‌ها، عدم تعاملات بین‌المللی و بانکی را عاملی برای تحمیل هزینه به کشور معرفی کرد. رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران می‌گوید: «میزان هزینه‌های تحمیل شده به کشور به دلیل دور زدن تحریم‌ها مشخص نیست. یکی این رقم را هزار میلیارد اعلام می‌کند و آن دیگری 4 هزار میلیارد؛ اعداد مختلفی در این رابطه اعلام می‌کنند و ما نمی‌دانیم که این مسأله چقدر به اقتصاد کشور خسارت تحمیل کرده است.»
او تأکید می‌کند: «دولت باید یکسری شاخصها شامل شاخص بهبود فضای کسب‌وکار را بهبود بخشد و پنجره واحد ایجاد کند. همچنین باید نظام بانکی و مالیاتی را اصلاح کند. باید با دنیا تعامل و مراوده با دنیا برقرار سازد تا در سایه روابط سیاسی، روابط اقتصادی نیز پا بگیرد.»
شکوری با تأکید بر نیاز به تصویب (FATF)، مقاومت در مقابل پذیرفت قواعد بین‌المللی را عجیب توصیف می‌کند. او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر ما شرایطی به مراتب بدتر از (FATF) را در داخل کشور برقرار کرده‌ایم و پول داخلی را نمی‌توانیم جابه‌جا کنیم.»
رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران درباره اثر حذف تحریم‌ها بر اقتصاد عنوان می‌کند: «اگر تحریم‌ها برداشته شود به نظر می‌رسد همه بخش‌ها می‌توانند توسعه یابند.»
او می‌گوید: «کل سرمایه‌گذاری بخش معدن و صنایع معدنی به 50 میلیارد دلار هم نمی‌رسد. وقتی شما بتوانید یک سرمایه 80 میلیارد دلاری داشته باشید، اشتغال فراوانی ایجاد خواهد شد. تولید رونق یافته و با صادرات ارزآوری خوبی نیز خواهیم داشت.»
شکوری لغو تحریم‌ها را عاملی برای ورود نوآوری و تکنولوژی و همچنین سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی به کشور معرفی می‌کند. او اضافه می‌کند: «تعامل با دنیا منجر به رونق گردشگری می‌شود و توریسم می‌تواند چند برابر درآمدهای نفتی برای کشور منابع مالی ایجاد کند.» رئیس کمیسیون معدن و صنایع معدنی اتاق ایران، داشتن استراتژی صنعتی را عاملی معرفی می‌کند که می‌تواند مسیر حرکت کشور در مذاکرات را مشخص کند. او اضافه می‌کند: «باید بدانیم که به کجا می‌خواهیم برویم تا جهت حرکت مشخص شود. در شرایطی که مسیر حرکت مشخص نباشد، ما هنوز ذوب‌آهن اصفهان و فولاد مبارکه را توسعه می‌دهیم، در صورتی که بخش اعظمی از این فولاد را باید در افق سال 1404 صادر کنیم.» شکوری می‌گوید: «معلوم نیست چرا صنایع فولاد را در سواحل جنوبی کشور توسعه نمی‌دهیم تا بتوانیم از آب شیرین شده دریا استفاده کنیم. به جای اینکه این آب را با خط لوله به چادرملو منتقل کنیم، باید صنایع را در کنار دریا ایجاد کنیم.» او تأکید می‌کند: «کارخانه مانند معدن نیست که قابلیت جابه‌جایی نداشته باشد. ما می‌توانیم کارخانه را کنار آب و در کنار سواحل مستقر کنیم تا مشکلی برای تأمین آب آن نیز نداشته باشیم.
نظر شما