- پوکی استخوان چیست و چرا به وجود می‌آید؟

پوکی استخوان یا «استئوپروز» به معنای تخلخل استخوان یا لاغر و ضعیف شدن استخوان است. این بیماری با کاهش توده استخوانی و تغییر میکروسکوپی نسج استخوان؛ یعنی کاهش متناسب مواد آلی همراه با مواد معدنی استخوان در واحد حجم، مشخص می‌شود که منجر به افزایش شکنندگی استخوان می‌شود. عواملی که در ایجاد پوکی استخوان نقش دارند عبارتند از:

ژنتیک: 70 تا 80 درصد توده استخوانی مربوط به فاکتورهای ژنتیک است. این در حالی است که عوامل محیطی فقط 20 تا 30 درصد در آن نقش دارند.

نژاد: سیاهپوستان حداکثر توده استخوانی و نژاد آسیایی بخصوص ژاپنی‌ها کمترین توده استخوانی را دارند.

جنس: مردان نسبت به زنان توده استخوانی بیشتری دارند.

رژیم غذایی: مهمترین عامل در رژیم غذایی، مصرف کلسیم است، به طوری که مصرف کلسیم به میزان بالاتر از 1000 میلی‌گرم کلسیم خالص نقش بسیار مهمی در به دست آوردن توده استخوانی مناسب دارد.

پروتیین: برای تعیین کیفیت استخوان و بخش غیرمعدنی آن، پروتیین نقش حائز اهمیتی دارد.

فعالیت فیزیکی یا ورزش: بخصوص در زمان رشد باعث تحریک استخوان‌سازی و افزایش تراکم استخوان شده و بالعکس عدم فعالیت و سکون باعث کاهش تراکم استخوانی می‌شود.

وضعیت هورمونی: استروژن یا هورمون زنانه نقش بسیار مهمی در کاهش فعالیت تخریبی استخوان دارد، به طوری که پس از شروع یائسگی و کاهش استروژن در بدن خانم‌ها با یکباره کاهش محسوسی در توده استخوانی ملاحظه میشود.

سن: با افزایش سن، تعادل بین تخریب و تشکیل استخوان به نفع تخریب به هم می‌خورد، به طوری که از سن 35 تا 50 سالگی توده استخوانی در هر دو جنس کاهش و با افزایش سن نیز همچنان ادامه می‌یابد.

وزن بدن: افراد چاق نسبت به افراد لاغر کمتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند.

سیگار: مصرف سیگار باعث افزایش خطر پوکی استخوان می‌شود.

داروها: مصرف بعضی از داروها با خطر افزایش پوکی استخوان همراه است که شایع‌ترین آن مصرف زیاد کورتیکوستروئیدها یا همان کورتن است.

- آیا پوکی استخوان دارای علائم خاصی است؟

خیر؛ متأسفانه پوکی استخوان هیچگونه علامت هشدار دهنده‌ای ندارد و قبل از پیدایش عارضه آن که همان شکستگی‌های استخوانی است، معمولاً بیماران علائمی ندارند. در واقع پوکی استخوان دزدی است که بی‌سروصدا سرمایه استخوانی را به یغما می‌برد؛ بنابراین می‌توان گفت از نظر بالینی علامت اصلی پوکی استخوان شکستگی استخوان است. مهمترین و شایع‌ترین شکستگی‌ها، مهره‌های کمر، گردن، استخوان ران و مچ دست‌ها است، اما می‌تواند در هر استخوان دیگری نیز اتفاق افتد. شکستگی‌های گردن استخوان ران و ساعد معمولاً بر اثر زمین خوردن و ضربه‌های جزیی اتفاق می‌افتد. شکستگی‌های مهره‌ها نیز ممکن است بدون علائم بالینی باشند و به تدریج صورت گیرند و به طور اتفاقی در یک رادیوگرافی که به منظور دیگری انجام شده مشاهده شوند. گاهی نیز دردهای شدید و ناگهانی ستون فقرات علامت شکستگی مهره‌ها است. در این حالت بیمار به طور ناگهانی بعد از یک فعالیت مختصر مانند خم شدن به جلو و یا پریدن از جوی آب دچار درد شدید ستون فقرات می‌شود و این درد با کوچکترین حرکت مانند چرخیدن در تخت تشدید می‌شود. دوره درد از چند روز تا چند هفته متغیر است و خود به خود از بین می‌رود.

- در مورد روش‌های پیشگیری از پوکی استخوان هم توضیح می‌دهید؟

برای پیشگیری باید تا حد امکان تراکم استخوانی را بالا برد و از کاهش آن با افزایش سن جلوگیری کرد، بنابراین رعایت نکات زیر روش‌های مناسبی خواهند بود:

- برای استخوان‌سازی صحیح نیاز به کلسیم، ویتامین d و پروتیین است. در این صورت تغذیه مناسب بخصوص در سنین ذخیره‌سازی و قبل از 30 سالگی بسیار مهم است و توصیه می‌شود کلسیم روزانه در آقایان و خانم‌ها تا قبل از یائسگی 1000 میلی‌گرم و خانم‌ها بعد از یائسگی 1500 میلی‌گرم استفاده کنند. هر لیوان شیر یا ماست 250 میلی‌گرم کلسیم دارد. هر 20 گرم پنیر نیز حدود همین مقدار کلسیم دارد. اگر بیمار در حد معقول در تماس با آفتاب باشد، مقدار مورد نیاز ویتامین d را در خود خواهد ساخت. مقدار پروتئین باید به مقدار کافی باشد.

- ترک عادات غلط: مصرف سیگار و قهوه زیاد ذخیره استخوانی را پایین می‌آورد.

- ورزش: ساده‌ترین ورزش، روزانه 20 دقیقه پیاده‌روی است. ورزش های دیگر به غیر از شنا در آب نیز همین نتیجه را دارند.

- اگر فرد اختلال در جذب کلسیم یا ویتامین d دارد یا به علت مصرف دارو یا بیماری خاصی، کلسیم لازم را دریافت نمی‌کند باید کلسیم خوراکی یا ویتامین d را به صورت دارو مصرف کند.

- در خانم‌ها پس از یائسگی در صورتی که منعی برای شروع استفاده از استروژن وجود نداشته باشد مانند فشار خون بالا یا لخته‌های عروقی یا سابقه سرطان سینه در خود یا افراد فامیل درجه یک، درمان با این ترکیبات توصیه می‌شود؛ در غیر این صورت از داروهای دیگری که از تخریب استخوانی جلوگیری می‌کنند، استفاده می‌شود.