افزایش سن بازنشستگی یکی از شاخص‌های اصلی اصلاحات بیمه‌ای صندوق‌های بازنشستگی در کشورهای مختلف است؛ براساس اصول و شاخص‌های اکچوئری، باید بین امید به زندگی و سن بازنشستگی یک تعادل نسبی برقرار باشد به این ترتیب که فاصله این دو مولفه چندان زیاد نباشد؛ این در حالی است که کارشناسان از شکاف ۲۵ساله میان سن بازنشستگی و امید به زندگی در ایران خبر می‌دهند.

در حال حاضر میانگین سن بازنشستگی در کشور ما حدود ۵۱ سال است و با توجه به شاخص امید به زندگی که ۷۶ سال برآورد می‌شود، شاهد شکاف ۲۵ساله بین این دو شاخص هستیم به طوری که این شکاف عمیق سبب شده ضریب پیشتیبانی در صندوق‌های بازنشستگی کاهش یافته و مشکلات مدیریتی و مالی در این صندوق‌ها بروز کند.

افزایش سن بازنشستگی

همین شکاف عمیق و البته بحران ناترازی صندوق‌های بیمه‌ای و به طور مشخص صندوق‌های زیرمجموعه دولت از جمله صندوق کشوری و فولاد موجب شد که افزایش سن بازنشستگی در دستور کار برنامه هفتم توسعه قرار گیرد؛ سن بازنشستگی در صندوق‌های بازنشستگی ایران از جمله سازمان تأمین اجتماعی به نسبت کشورهای توسعه یافته پایین است؛ براساس ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی، مشمولان این قانون با داشتن شرایط حداقل ۱۰ سال پرداخت حق بیمه مقرر قبل از تاریخ تقاضای بازنشستگی و رسیدن سن مرد به ۶۰ سال و زن به ۵۵ سال تمام امکان استفاده از خدمات بازنشستگی را دارا هستند.

در نتیجه با هدف کاهش مشکلات ناترازی صندوق‌ها، در بند «خ» ماده ۲۹ قانون برنامه هفتم توسعه، افزایش پلکانی سن بازنشستگی تا حدود هشت سال به تصویب رسید که بیشترین افزایش متعلق به بیمه‌شدگانی است که در زمان اجرا تا سقف ۱۰ سال سابقه بیمه‌پردازی داشته باشند که به سنوات اشتغال آنان به ازای هر سال تا زمان بازنشستگی پنج ماه اضافه می‌شود. افزایش سن بازنشستگی در جلسه علنی آبان ماه سال ۱۴۰۲ از سوی مجلس شورای اسلامی تصویب شد و در نهایت در ۲۴ دی توسط سخنگوی شورای نگهبان مورد تایید قرار گرفت اما تاکنون برای اجرای آن تعیین تکلیف نشده است. اینکه قرار است سال ۱۴۰۳ یا ۱۴۰۵ اجرایی شود، هنوز مشخص نیست.

در هر حال، مقایسه سن بازنشستگی ایران و سایر کشورها به خصوص کشورهای توسعه یافته که سالمندان و مستمری بگیران آنها از خدمات رفاهی کافی و مستمری مناسب بهره‌مند هستند، نشان می‌دهد که هنوز سن بازنشستگی در ایران بالا نیست؛ نتایج یک مقایسه تطبیقی میان سن بازنشستگی در ایران با ۱۵ کشور منتخب حاکی از آن است که اختلاف سن بازنشستگی با امید به زندگی در ایران برای مردان حدود پنج سال و برای زنان ۶ سال و دو ماه بیشتر از میانگین این اختلاف در یازده کشور منتخب اولیه است. به عبارت دیگر در ایران افراد به طور متوسط بین ۵ تا ۶ سال کمتر کسور بازنشستگی می‌پردازند و بین ۵ تا ۶ سال نیز بیشتر حقوق بازنشستگی و مستمری دریافت می‌کنند.

روند سن بازنشستگی در کشورهای مختلف

در بیشتر کشورهای توسعه یافته جهان، سن بازنشستگی حدود ۶۷ سال است؛ استرالیا یکی از بهترین کشورها در زمینه ارائه خدمات به سالمندان و بازنشستگان است؛ در این کشور سن بازنشستگی ۶۷ سال است؛ همینطور در دانمارک، یونان، ایسلند، ایتالیا و هلند نیز سن بازنشستگی همان ۶۷ سال است. در برخی کشورها مانند کانادا، بلژیک و اتریش متوسط سن بازنشستگی دو سال پایین‌تر و ۶۵ سال است. در سوئد سن بازنشستگی ۶۳ و درترکیه و اوکراین ۶۰ سال است.

در ایران با اعمال مصوبه افزایش سن بازنشستگی، سن بازنشستگی مردان در بیشترین حالت ۶۲ و زنان به ۵۵ سال می‌رسد. اما آیا افزایش سن بازنشستگی حلّال تمام مشکلات صندوق‌هاست و مقایسه سن بازنشستگی ایران و سایر کشورها ما را به چه نتیجه‌ای می‌رساند؟

«حسین حبیبی» فعال کارگری و عضو هیات مدیره کانون عالی شوراهای اسلامی کار کشور در این رابطه در گفت‌گو با آتیه‌نو گفت: افزایش سن بازنشستگی در افزایش منابع ورودی صندوق‌های بازنشستگی موثر است و بحران ناترازی صندوق را به تعویق می‌اندازد اما قیاس سن بازنشستگی نباید یکجانبه صورت گیرد، باید مزایای رفاهی و معیشتی بازنشستگان نیز مورد قیاس واقع شود؛ کشورهای توسعه‌یافته که سن بازنشستگی بالایی دارند، خدمات رفاهی و درمانی خوبی به مستمری‌بگیران خود ارائه می‌دهند و سطح حقوق بازنشستگی در آن کشورها بالاست.

به گفته وی، افزایش سن بازنشستگی، در همه کشورها موضوعی چالش برانگیز است؛ همانطور که شاهد بودیم این تصمیم در فرانسه موجب بروز نارضایتی شد و مزدبگیران به تصمیم دولت به شدت اعتراض کردند.

در سال ۲۰۲۳، فرانسه با افزایش ۲ سال سن بازنشستگی جنجال برانگیخت. این تصمیم باعث اعتراضات گسترده شد و بحث‌هایی را در مورد لزوم حفظ تعادل بین پایداری اقتصادی و رفاه فردی به وجود آورد. براساس طرح نهاد قانونگذاری فرانسه، سن بازنشستگی در این کشور تا سال ۲۰۳۰ به‌طور تدریجی از ۶۲ به ۶۴ سال افزایش خواهد یافت. این قانون تا سال ۲۰۲۷ اجرایی خواهد شد، اما سن بازنشستگی قانونی از سپتامبر سال ۲۰۲۳ هر سال سه ماه افزایش خواهد یافت. بر این اساس، تا سال ۲۰۳۰ سن بازنشستگی در فرانسه به ۶۴ سال خواهد رسید.

جمعیت فرانسه رو به پیری است و به همین دلیل، افزایش سن بازنشستگی در دستور کار دولت و نهاد قانونگذار قرار گرفته است؛ در ایران نیز با افزایش شاخص امید به زندگی و روند صعودی جمعیت خدمات بگیر صندوق‌های بازنشستگی و بیمه‌ای، به اعتقاد برخی کارشناسان، افزایش سن بازنشستگی یک ضرورت غیرقابل انکار است اما برخی دیگر از کارشناسان معتقدند «افزایش سن بازنشستگی» همراه و موازی با استقرار نظام تأمین اجتماعی چندلایه و فراگیر و عمل به سیاست‌های کلی تأمین اجتماعی ابلاغی مقام معظم رهبری معنادار است و اقدام یکجانبه برای افزایش سن بازنشستگی و نادیده گرفتن سایر معادلات و الزامات فرادستی، کارساز و موثر نخواهد بود.