به گزارش آتیه‌آنلاین به نقل از ایسنا، در سال‌های اخیر برای قرار دادن این موضوع در مرکز توجه عمومی و یادآوری اهمیت رسیدگی به آن، برخی متخصصان اصطلاحی با عنوان «زوال عقل دیجیتال» را به کار گرفته‌اند. در حالی که این اصطلاح هنوز به عنوان یک مشکل پزشکی شناخته نمی‌شود اما برخی از کارشناسان آن را برای توصیف تغییرات شناختی مرتبط با استفاده بیش از حد از فناوری به کار می‌برند.

بخشی از مطالعات در زمینه بیماری زوال عقل که به یکی از چالش‌های جدی در زندگی انسان امروزی به ویژه در سال‌های اخیر تبدیل شده، نشان می‌دهد استفاده طولانی و فشرده از دستگاه‌های دیجیتال ممکن است منجر به علائمی مشابه با نشانه‌های زوال عقل شود و به طور بالقوه خطر ابتلا به اختلالات شناختی را افزایش دهد.

طبق یک مطالعه تحقیقاتی از سوی مرکز ملی اطلاعات بیوتکنولوژی در ایالات متحده، استفاده بیش از حد از صفحه نمایش با تغییراتی در حجم ماده خاکستری و سفیدِ مغز، افزایش خطر ابتلا به اختلالات روانی و اختلال در بازیابی خاطرات و یادگیری شناخته می‌شود که همگی از عوامل خطر زوال عقل هستند.

تحریک بیش از حد حسیِ مزمن (به عنوان مثال، زمان بیش از حد کاربریِ صفحه نمایش) در طول رشد مغز، خطر تخریب سریع عصبی (مانند فراموشی، زوال عقل زودرس) را در بزرگسالی افزایش می‌دهد.

به گزارش نشریه تخصصی «هلث‌لاین»، نتایج این مطالعه نشان داد بیش از چهار ساعت تماشای صفحه نمایش در روز با افزایش خطر ابتلا به زوال عقل عروقی، بیماری آلزایمر و زوال عقل ناشی از همه علل در شرکت کنندگان مرتبط است.

به علاوه، سطوح بالاتری از تماشای روزانه صفحه نمایش نیز با تغییرات فیزیکی در برخی از مناطق مغز مرتبط است.

نشریه تخصصی «هلث‌شاتز» در مطلبی که اخیرا منتشر کرده، آورده است زوال عقل بر توانایی فرد در تفکر و استدلال صحیح تأثیر می‌گذارد و مطالعات نشان می‌دهند که استفاده بیش از حد از فناوری، احتمال ابتلا به زوال عقل دیجیتال را افزایش داده است.

زوال عقل یک اصطلاح فراگیر برای انواعی از اختلالات شناختی و حافظه‌ای است که به کاهش توانایی تفکر اشاره دارد. همچنین به دلیل تغییرات شیمیایی که در مغز اتفاق می‌افتد، این اختلال بر حافظه، استدلال و تکلم نیز تأثیر می‌گذارد. زوال عقل می‌تواند با تأثیر بر عملکرد مغز، کیفیت زندگی افراد را به شدت تحت تأثیر قرار دهد. اکنون در عصر دیجیتال، اصطلاح «زوال عقل دیجیتال» ظهور کرده است.

«مانفرد اسپیتزر»، عصب شناس و روانپزشک آلمانی در سال ۲۰۱۲ این اصطلاح را برای توصیف تغییرات در توانایی‌های شناختی به عنوان یک عارضه جانبیِ ناشی از استفاده بیش از حد از فناوری ابداع کرد.

همچنین دکتر «هارشیل شا»، روانپزشک، درمانگر و مشاور در این رابطه می‌گوید: زوال عقل دیجیتال به عنوان ازهم‌پاشیدگیِ عملکرد مغز در نتیجه سوء کاربریِ نوآوری های تکنولوژیکی نظیر رایانه، تلفن های هوشمند و اینترنت، شناخته می‌شود. با ظهور رایانه، افراد جوان کمتر به مغز خود وابسته می‌شوند. امروزه رایانه‌ها می‌توانند بیشتر تفکراتِ مورد نیاز برای محاسبات را برای انسان انجام دهند، که همین امر باعث پاکسازی بسیاری از مغزهای جوان (از چالش‌های محاسباتی) می‌شود.

مطالعه‌ای که در سال ۲۰۲۳ در مجله سلامت عمومی BMC منتشر شد، رابطه بین فعالیت‌های کم‌تحرک و نشستنی مرتبط با صفحه نمایش و خطر ابتلا به زوال عقل را در بیش از ۴۶۰ هزار شرکت کننده تجزیه و تحلیل کرد.

متخصصان در این مطالعه دریافتند بیش از چهار ساعت تماشای صفحه نمایش در روز با خطر بالای زوال عقل عروقی، بیماری آلزایمر و زوال عقل همه علل در شرکت کنندگان مرتبط است. افزایش زمان روزانه استفاده از صفحه نمایش نیز با تغییرات فیزیکی در نواحی خاصی از مغز مرتبط بود.

علائم زوال عقل دیجیتال

دمانس یا زوال عقل دیجیتال با علائم مختلفی مشخص می‌شود و شبیه به آنهایی است که در زوال عقل معمول مشاهده می‌شود. این علائم عبارتند از:

اختلال حافظه: زمان زیاد استفاده از صفحه نمایش می‌تواند بر حافظه کوتاه مدت تأثیر بگذارد و منجر به فراموشی و مشکل در حفظ اطلاعات جدید شود.

نقص توجه: قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نمایشگرها ممکن است به کوتاه شدن فاصله توجه و مشکل در تمرکز روی کارها دامن بزند.

اختلال در عملکرد شناختی: استفاده بیش از حد از فناوری می‌تواند بر توانایی‌های شناختی مانند مهارت‌های حل مسئله و تفکر انتقادی تأثیر بگذارد.

اختلالات عاطفی: افراد ممکن است تغییرات خلقی، تحریک پذیری و افزایش سطح استرس را به دلیل تحریک بیش از حد ناشی از دستگاه های دیجیتال تجربه کنند.

چگونه از زوال عقل دیجیتال پیشگیری کنیم؟

- محدود کردن زمان استفاده از نمایشگر: برای استفاده از صفحه‌ نمایش محدودیت‌هایی تعیین کنید و برای استراحت‌های منظم به‌ ویژه در بین جلسات و برنامه‌های کاری طولانی مدت، وقت بگذارید.

- پایبندی به یک برنامه‌ منظمِ ورزشی: مطالعات نشان داده شده است فعالیت بدنی منظم، اثرات مثبتی بر عملکرد شناختی دارد و به کاهش اثرات منفی بالقوه ناشی از استفاده بیش از حد از صفحه نمایش کمک می‌کند.

- تحریک شناختی: فعالیت‌هایی انجام دهید که مغز را به چالش بکشند مانند پازل، بازی و تعاملات اجتماعی.

- ایجاد عادات خواب سالم: با حفظ یک برنامه خواب ثابت و ایجاد محیطی مطلوب برای خوابیدن از داشتن خواب خوب شبانه و منظم اطمینان حاصل کنید.

- آموزش و افزایش آگاهی: مطالعه کنید و از طریق منابع معتبر و علمی، اطلاعات خود را درباره خطرات بالقوه ناشی از استفاده مدیریت‌نشده از نمایشگرها افزایش دهید و در صورت کسب آگاهی و دانش کافی به دیگران نیز در مورد اهمیت سبک زندگی متعادل آموزش دهید.

متخصصان می‌گویند رعایت کردن نکات بالا که برای پیشگیری عنوان شده به همراه راهکارهای دیگری نظیر تمرین ذهن‌آگاهی و مراقبه و اختصاص دادن زمان بیشتر برای مطالعه کتاب (متن) و تعاملات اجتماعی با دوستان در معکوس کردن برخی عوارض ناشی از این مشکل نقش قابل ملاحظه دارد.

زمان پیشنهادیِ استفاده از صفحه نمایش برای بزرگسالان

در حال حاضر دستورالعمل‌های مشخص و کارشناسی‌شده‌ای در مورد اینکه کودکان چقدر مجاز هستند از صفحه نمایش استفاده کنند، وجود دارد. اما با توجه به توضیحات بالا اکنون این پرسش مطرح می‌شود که آیا برای بزرگسالان نیز تعیین دستورالعمل مشخص در این خصوص ضروریست و مدت زمان مناسب برای استفاده از نمایشگرهای دیجیتال برای این گروه سنی چقدر است؟

به گزارش سایت تخصصی «لیووِل»، متخصصان در مورد زمان توصیه شده برای بزرگسالان در مواردی به توافق دست یافته‌اند با این حال شواهد واضحی وجود دارد که نشان می‌دهد زمان بیش از حد کاربریِ صفحه نمایش می‌تواند برای سلامتی شما مضر باشد.

به عنوان مثال مطالعه اخیر نشان داده است افراد بزرگسالی که بیش از شش ساعت یا بیشتر در روز را صرف تماشای صفحه نمایش می‌کنند بیشتر در معرض ابتلا به اختلال افسردگی هستند و این مطالعه در عین حال آشکار کرده است محدود کردن استفاده از رسانه‌های اجتماعی به ۳۰ دقیقه در روز به بهبودی قابل توجهی در میزان تندرستی افراد منجر می‌شود. توجه به نوع و کیفیت میزان کاربریِ صفحه نمایش نیز مهم است.

به گزارش مرکز اطلاع‌رسانی کلینیک تخصصی «Reid Health»، کارشناسان می‌گویند بزرگسالان باید خارج از ساعت و محل کار، استفاده از صفحه نمایش را به کمتر از دو ساعت در روز محدود کنند.

در واقع دست‌اندرکاران سلامت و بهداشت فردی معقتدند هر زمانی فراتر از ساعاتی که ملزم به تماشای صفحه نمایش هستید، باید صرف شرکت در فعالیت بدنی شود. این تغییر ممکن است فوراً امکانپذیر نباشد اما هنوز هم افراد زیادی می‌توانند برای کاهش این زمان و بهبود سبک زندگی خود تلاش کنند.

بنابر یافته‌ها، حدود ۳۰ درصد از بزرگسالان گزارش می‌دهند که تقریباً به طور دائم آنلاین هستند و همین آمار نیز ماهیت فراگیر تعامل دیجیتال در جامعه معاصر را برجسته می‌کند.

استفاده از هر وسیله و فناوری در زندگی، نیاز به آموزش و مدیریتِ کاربری دارد و در مورد لوازم دیجیتال شخصی، وظیفه اصلی در مدیریتِ استفاده صحیح از آن برعهده خود شما است به گونه‌ای که با رعایت زمان‌بندی و اولویت‌ها، از آسیب احتمالی در امان بمانید و این امر نیازمند آن است که اطلاعات خود را درباره خطرات و عوارض احتمالی استفاده افراطی و کنترل‌نشده از ابزار دیجیتال افزایش داده و در عین حال این اطلاعات را همگام با تکامل این فناوری به‌روز کنید.

اثرات منفیِ دیجیتالی شدن بر بهداشت روانی

یکی از ابزار دیجیتالی که در عصر حاضر، شبانه‌روز ما را با اینترنت گره زده، گوشی هوشمند است. این وسیله اگرچه از بسیاری از جهات مفید و کاربردی است از جمله راه‌اندازی دولت الکترونیک در بسیاری از کشورها و در نتیجه دسترسی سریعتر و بهینه مردم به خدمات دولتی، آگاه‌سازی عمومی، اطلاع‌رسانی سریع، آموزش از راه دور، ایجاد شرایط مساعد برای دورکاری که به ویژه در دوران همه‌گیری کرونا بسیار گره‌گشا بود، اما مانند هر پیشرفت و فناوری مفید، نیازمند مدیریت در استفاده است.

بنابر اعلام مرکز تخصصی «بست‌برین‌پاسیبل»، مطالعات نشان داده است این وسیله اگر هوشمندانه استفاده نشود حتی می‌تواند بهداشت روانی ما را به طور جدی به خطر بیاندازد که این موارد شامل اضطراب، افسردگی، انزوای اجتماعی و مشکلات ناشی از کاهش اعتماد به نفس در نوجوانان به ویژه به خاطر عدم رضایت از شرایط ظاهری خود یا حتی اعتیاد در کودکان و نوجوانان و بزرگسالان می‌شود.

متخصصان می گویند تلفن همراه می تواند یکی از عوامل جدی ابتلا به اختلال اضطراب باشد. بسیاری از افراد وقتی به گوشی خود دسترسی ندارند و به عبارتی از گوشی شان جدا می‌شوند یا حتی شرایطی مانند قطع شدن اینترنت برایشان پیش می‌آید، احساس اضطراب شدیدی پیدا می‌کنند. حتما شما نیز چنین تجربه‌هایی داشته‌اید یا این حالات را در اطرافیان‌تان مشاهده کرده‌اید.

یک مطالعه نشان داده است استفاده افراطی از دستگاه‌های مجهز به وایرلس (اینترنت بی سیم) از جمله گوشی همراه یا کامپیوتر شخصی ممکن است با نوعی وابستگی روانشناختی مرتبط باشد.

یکی از نشانه‌های این وابستگی و اعتیاد، اضطرابی است که در هنگام جدایی از این ابزارها در فرد مشاهده می‌شود.

تحقیقات متعددی نشان داده‌اند میان استفاده افراطی از تلفن هوشمند و افزایش افسردگی و گرایش به خودکشی خصوصا در میان نوجوانان، ارتباط مستقیم وجود دارد. نتایج یک مطالعه نشان داده است نوجوانانی که به شکل افراطی به گوشی‌های خود وابسته‌اند نسبت به سایر همسالان خود کمتر احساس شادی می‌کنند.

کارشناسان همچنین می‌گویند نوجوانانی که از ابزارهایی مانند گوشی همراه، تلویزیون، رایانه شخصی و در مجموع ابزارهای دارای صفحه نمایش استفاده می‌کنند، نسبت به نوجوانانی که فعالیت‌های متفاوتی را تجربه می‌کنند از سطح پایین‌تری از شادی و نشاط برخوردارند.

البته لازم به ذکر است که عدم استفاده از ابزارهای دیجیتالِ دارای صفحه نمایش هم به شادی بیشتر نخواهد انجامید بلکه تحقیقات نشان داده‌اند شادترین نوجوانان حدود یک ساعت در شبانه روز از رسانه‌های دیجیتال استفاده می‌کنند.

یکی دیگر از مضرات تماشای زیاد صفحه نمایش ابزار دیجیتال این است که می‌تواند تأثیری به شدت منفی بر بهره‌وری و تمرکز و توجه فرد در محیط‌های کاری و تحصیلی داشته باشد. پژوهش‌هایی که در این زمینه انجام شده نشان می‌دهد وقتی شخص پیامی را در گوشی همراه خود دریافت می‌کند حتی اگر پیام را باز نکرده و آن را نخواند، باز هم تمرکزش بر کاری که در حال انجام آن است به شدت کم خواهد شد. تحقیقات نشان می‌دهد وقتی فرد پیامی را دریافت می‌کند احتمال خطای او در محیط کار در لحظه دریافت پیام تا سه برابر افزایش می‌یابد.

همچنین تحقیقی دیگر دریافته است حجم ماده خاکستری در برخی نواحی مغز که مسئول تمرکز هستند در افرادی که بیش از حد از ابزارهای دیجیتال نظیر گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند، کمتر از دیگران است. بر اساس این پژوهش این افراد نسبت به دیگران، سطح بالاتری از اضطراب، افسردگی، بی‌خوابی و تکانشی بودن را از خود نشان می‌دهند.